Оқулық Қазақ тіліне аударған А. М. Марқабаева Жауапты редакторы проф. Т.Қ. Рахыпбеков 2015



Pdf көрінісі
бет16/177
Дата26.04.2023
өлшемі1,31 Mb.
#87199
түріОқулық
1   ...   12   13   14   15   16   17   18   19   ...   177
Байланысты:
Медицина әлеуметтануы. Решетникова

39
1.6. ЛЕУМЕТТІК ИНСТИТУТТАР
1.6.1. леуметтік институттарды' м4ні ж4не 
институционалдану Jрдісі
Адамзат о амыны даму тарихы адамдар белгілі бір леуметтік а-
тынастар мен байланыстарды реттеуге, жйелеуге тырысатынын к р-
сетті. Е алдымен, б"л леуметтік топ мшелеріні топты леуметтік 
институт ретінде табысты ызмет атаруы шін не "рлым маызды а-
жеттіліктерін амтамасыз етуге ба ыттал ан атынастарын амтиды.
Мысалы, материалды# игіліктерді 'ндіру #ажеттілігі адамдарды 
'ндірістік #атынастарды бекітуге жне #олдауа мжб%рлейді; 'сіп келе 
жат#ан $рпа#ты о#ыту жне трбиелеу #ажеттілігі отбасылы# #аты-
настарды бекітуге жне #олдауа мжб%рлейді.
Rмірлік ажеттіліктерді ана аттандыру а ба ыттал ан леуметтік 
атынастарда ата бекітілген р лдер мен дрежелер жйесін "ру мен 
жеке адамдар а арнал ан тртіп ережелері жазыл ан жне осы тртіп 
ережесіні орындалуына жету шін орнатыл ан санкциялар арылы 
бекітіледі. Осындай р лдер, мртебелер жне санкциялар жйесі бірігіп 
леуметтік институтты сипаттайды — б"лар леуметтік байланыстар-
ды не "рлым иын, маызды жне "рылымдан ан трлері.
Кнделікті мірде адамдар «институт»
1
" ымын р трлі тсінеді. Біз 
леуметтік институтты келесі анытамасын олданамыз.
=леуметтік институттар — тарихи алыптасан о амды мірді 
"йымдастыру мен реттеуді формалары (мысалы, отбасы, дін, білім 
жне т.б.), олар о амны мірлік маызды ызметтеріні жзеге асуын 
амтамасыз ететін, соны ішінде нормалар, р лдер, н"самалар, тртіп 
лгілілері, арнайы мекемелер мен баылау жйелеріні жиынты ы.
Кез келген леуметтік институт о ам а маызды андай да бір 
леуметтік ажеттілікке жауап ретінде туындайды. Институттар баса 
да к птеген о амды феномендер секілді алыптасады, ызмет етеді, 
жойылады. о ам мірінде институттар мына р лдерді орындайды: 
мірлік маызды мселелерді шешу, мдениет к рінісі жне берілуі, 
1
Тіпті леуметтанушылар арасында б"л " ымды натылайтын бір ауыздан шыан тсінік 
жо. Мысалы, Т. Веблен: «Институт дегеніміз — сырты згерістерге байланысты пайда 
бол ан стимулдар а жауап беру дістері» деген. (Веблен Т. Теория праздного класса. — М., 
1984. — С. 200–201). Ал Р. Миллс болса, оны леуметтік р лдерді бірігуіні о амды 
формалары ретінде тсіндірді. Ататы американды леуметтанушы П. Бергер институт — 
леуметтік рекеттерді айрыша кешені, мысалы, "ыты за, леуметтік тап, неке, 
дін, т.б. деп тсіндірді. (Бергер П.Л. Приглашение в социологию: Гуманистическая перс-
пектива. — С. 84). 


40 
I Блім. леуметтануа кіріспе
леуметтік баылауды жзеге асуы, леуметтік згерістер мен дамуды 
индукциясы.
о амды тжірибе кезінде адамдар кейбір абылдау а болатын зін 
"стау да дыларын айталау жне ба алау арылы стандарттал ан дстр 
мен детке айналдыратын тртіп жне зін "стау лгілерін табады. Бі-
раз уаыт ткеннен кейін осы тртіп лгілері о амды пікірден олдау 
тауып, абылданады жне задастырылады. Б"л рдіс институционал-
дану — алыптасан тртіпке, задар а, дстрлерге жне рсімдерге 
негізделген леуметтік байланыстарды т"раты лгілеріні алыпта-
суы деп аталады. Институционалдану леуметтік р лдердегі (ата-ана-
лар р лі, дрігер, дінбасы жне т.б.) леуметтік тртіптерді болжау а 
ммкіндік береді.
Институционалдану рдісі, я ни, леуметтік институтты алыпта-
суы, бірнеше кезедерден т"рады:
бірлескен, "йымдасан іс-рекеттерді талап ететін ажеттіліктерді 

ана аттандырылуыны пайда болуы;
орта масатты алыптасуы;

сынап к ру жне ателіктер дісімен жасалатын бытыраы леу-

меттік зара рекеттестік барысында леуметтік нормалар мен 
тртіптеріні пайда болуы;
нормалар жне ережелермен байланысан шараларды пайда бо-

луы;
абылдану, нормалар мен тртіптерді тжірибеде олданылуы;

нормалар мен тртіптерді олдау шін санкциялар жйесін орна-

ту, оларды б лек жа дайларда олданылуыны жеке т"р ыдан 
аралуы;
институт мшелерін толы ымен амтитын мртебелер жне р л-

дер жйесін жасау.


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   12   13   14   15   16   17   18   19   ...   177




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет