Оқулық Қазақ тіліне аударған А. М. Марқабаева Жауапты редакторы проф. Т.Қ. Рахыпбеков 2015


  I Блім. леуметтану а кіріспе 1.2. ЛЕУМЕТТАНУ — О АМ ТУРАЛЫ ЫЛЫМ



Pdf көрінісі
бет9/177
Дата26.04.2023
өлшемі1,31 Mb.
#87199
түріОқулық
1   ...   5   6   7   8   9   10   11   12   ...   177
Байланысты:
Медицина әлеуметтануы. Решетникова

22 
I Блім. леуметтану а кіріспе
1.2. ЛЕУМЕТТАНУ — О АМ ТУРАЛЫ ЫЛЫМ 
РЕТІНДЕ
1.2.1. леуметтану пні жне обьектісі. леуметтануды$ 
негізгі категориялары
ылымны негізгі обьектісі немесе наты зерттеу ретінде бізді орша-
ан лемні объективті тіршілік ететін блімі болып табылады. Обьект 
зерттеушіден, сипаты мен біліміні клемінен туелсіз болуы керек. 
Объект ретінде мысалы, материалды денелер, тірі азалар, адам жне 
т.б. жаынан болуы ммкін.
ылымны пні, керісінше, тек ана зерттеушіні басында мір с-
реді жне оны біліміні блігі болып табылады. Бейнелеп айтанда, 
ылыми зерттеу т$рысынан пн аталан объектіні лгісі немесе оны 
блігі болып табылады.
Жалпы аланда леуметтану — оам туралы ылым. Б$л жадайда 
леуметтану бейнебір оамны лгісі секілді.
&оамды баса леуметтік $рылымдардан бірт$тас леуметтік $-
рылым ретінде ажырату шін (ауымдасты, топ, санат, институттар) 
леуметтанушылар оамны белгілі бір айындалан белгілерін неме-
се жадайларыны жиынтыын алыптастырады, б$л жадайда ауым-
дасты оам ретінде арастырылады
1
.
&оам дет-$рып, дстр, задар жне т.б. негізінде $рылады. 
Олар тіл мен мдениет, т$ратылы дегейімен жне леуметтік 
интеграция дрежесі, саяси $рылыс, л-ауат дегейі жне баса 
да кптеген сипаттамалармен ажыратылады. &оам жай жне крделі, 
ашы жне жабы, т$раты жне т$расыз болуы ммкін. +леуметта-
1
Осындай белгілерді жоа шыаратын бірден-бір жиынтыты американда леуметтану-
шы Э. Шилз $растырды (1968). Шилз бойынша леуметтік бірігулер мына жадайларда 
оам болып табылады:
— ол андай да бір ірі жйені блшегі болып табылмайды;
— онда аталан бірлестіктер кілдеріні арасында неке жасалады;
— ол мойындалан кілдер болып табылатын адамдарды балаларымен толытырылып 
отырылады;
— ол зі жекеменшік деп санайтын аумаа ие болып табылады;
— оны жеке атауы жне зіндік тарихы бар;
— ол зіндік басару жйесіне ие;
— ол жеке индивидті орташа мір сру уаытынан $за мір среді;
— оны мдениет (салт, дстр, ереже, за, тртіп) деп аталатын орта $ндылытар жйесі 
біріктіреді. 


1.2. леуметтану — оам туралы ылым ретінде 
23
нуда о амды дстрлі (аграрлы басымды) жне индустриалды деп 
жіктеледі
1
.
о амды "райтын рбір индивид онда маызды орын а, ба ыта 
ие, я ни, белгілі бір мртебеге ие. Мртебе — кез келген жйе, 
"рылым, сатыда индивид ие болатын орын, позиция, дреже. Белгілі 
бір топта к шбасшы болу (мысалы, достар арасында) бейресми неме-
се жеке мртебені к рсетеді. Инженер, ота асы, орыс, православиелік, 
республикалы, ксіпкер болу — барлы ы ресми немесе леуметтік 
мртебе болып табылады. Мртебелік сипаттама о амны санды 
"рылымымен аныталады.
рбір адамны бірнеше мртебесі болуы ммкін жне оларды 
райсысы индивидке белгілі бір леуметтік р лді таады. =леуметтік 
р'л — леуметтік жйеде индивидті з мртебесі мен позициясына 
туелді жасайтын іс-рекетін айындайтын леуметтік нормаларды 
жиынты ы болып табылады, ал рекетті зі осы нормаларды жзеге 
асырады. Мысалы, м" алім оушы а білім беруге, жетістігін ба алау а, 
тртіпті ада алау а жне т.б. р трлі р лдерді орындау а міндетті. Егер 
мртебе "рылымды сипаттама болса, онда р лі з таби аты бойынша 
жне индивидтерді зара іс-рекеті мен жріс т"рысын анытайды.
рбір адам р лдерді орындай отырып, з мртебесіне сйкес баса 
адамдармен жне топ мшелерімен зара рекетке тседі. леуметтану 
шін адамдарды жеке арым-атынастары емес, одан крделірек — 
леуметтік атынастар маызды, я ни, топтар арасында ы адамдар мен 
индивидтерді здеріні о амда ие болып отыр ан белгілі бір орны, 
мртебесі жне р ліне сйкес атынастары. Ерекше атап ту ажет, б"л 
леуметтік #атынастар т"раты, айталанбалы болып табылады.
Адамдар арасында ы леуметтік атынастар бір-бірімен жиі немесе 
сирек байланысты — олар адамдарды байланыстырады. Б"ндай байла-
ныстар к пырлы, ал о ан атысатын адамдар андай да бір тура немесе 
жанама леуметтік атынасы бар индивитер жиынты ын — леуметтік 
1
1970 жылдары америкалы (Д. Белл) жне батыс еуропалы (А. Турен) леуметтануы ар-
ылы белсенді постиндустриалды о ам шін концепциялар пайда болады. Б"л концеп-
цияларды пайда болу себебі — к птеген дамы ан елдерді экономикалы жне мдени 
тенденциялары: 
— адамны т"рмысты жне ебектік рекетін айындайтын білім мен апаратты р ліні 
ш" ыл суі, «интеллектуалды технологияларды» пайда болуы жне дамуы;
— ндіріспен тікелей байланысы жо (сауда, аржы, медицина, транспорт, ылым, білім, 
демалыс, т.б.) экономикалы секторларды индустриалды секторлардан басым тсуі;
— зияткерлік ебекпен айналысатын топтар мен б ліктерді о амны леуметтік "ры-
лымыны згерісіне сер етуі;

т"р ындарды леуметтік-мдени ажеттіліктеріні жне "ндылытары ба ытыны 
згеруі. 


24 
I Блім. леуметтануа кіріспе
топтарды тзеді. Достар, отбасы, жеке мекемелер — леуметтік 
топтарды мысалы.
рбір адамда ажеттілік болады: физиологиялы, леуметтік, ру-
хани. Басты немесе негізгі ажеттілік барлы адамдарда "сас, ал 
екіншілік ажеттіліктер р трлі болып келеді. Негізгі ажеттіліктер 
барлы халыа тн. Олар о амды бірт"тас сипаттайды, ал оларды 
ажеттіліктеріні ана аттандырылуы о ам ажеттілігі болып табы-
лады. о амда адамдарды маызды ажеттіліктерін ана аттандыру 
шін леуметтік мекемелер "рыл ан, олар леуметтік институттар 
деп аталады. Мемлекет — мбебап леуметтік институт, ол белгілі бір 
аумата саяси тртіпті жне о амды рдістерді мжбрлеуді зады 
трлерін олдану негізінде жзеге асырады.
леуметтік мртебе, атынас, топ, институттар белгілі бір 
леуметтік #$рылымды "райды. Олар зара байланысты жне зара 
рекет етуші леуметтік топтарды, леуметтік институттарды жне 
атынастарды жиынты ы болып табылады
1
.
леуметтік жйеге атысушыларды рбір р лі жйені толыанды 
ызмет атаруы шін белгілі бір ызметті жзеге асырады. леуметтік 
жйе, леуметтік "рылым, та ы да баса крделі леуметтік объектілер 
немі оз алыста болады, немі згереді жне дамиды, я ни, леуметтік 
объектілерді згеріс рдісі жзеге асады. =леуметтік %деріс — 
леуметтік жйедегі жне оны осалы жйесіндегі кез-келген 
леуметтік объектіні бір жа дайдан екінші жа дай а ауысуы, бірізді 
згеруі болып табылады.
=леуметтік %дерістер, жеке т$ланы дамуымен сипатталады 
(рекетті #$нды баыты, ма#сат жне мотивациясыны #алыптасуы); 
бірнеше индивидтерді 'зара рекеті (мысалы, #арым-#атынас); ішкі жне 
топаралы# 'зара рекеттесу (бейімделу, ебектегі бсеке, шиеленіс).
Осылайша, біз леуметтанулы тсініктер негізінде сипаттал ан 
о амны т"тас бейнесін жасады, я ни, леуметтану пнін оны 
негізін "раушы тсініктер арылы сипаттады. Енді леуметтану а 
анытама беру алды.
=леуметтану — #оамны #алыптасуы, #ызмет етуі жне дамуыны 
задылы#тары туралы ылым. =леуметтану леуметтік фактілерді, 
%рдістерді, #атынастарды, индивидтерді рекеті, леуметтік топ-
1
леуметтік "рылымдарды "райтын леуметтік феномендер к пжаты болып келеді, 
сондытан, Lenski G., Lenski J. бойынша к птеген леуметтік "рылымдар туралы айтан 
ж н, олар леуметтік жйені астарлайды, я ни, крделі "рылымдарды бірт"тас реттейді, 
жеке индивидтерді, о амды жалпылытарды, р трлі байланыспен жинатал ан топтар-
ды бірт"тас жйеге біріктіреді. 


1.2. леуметтану — оам туралы ылым ретінде 
25
тар, оларды р'лін, мртебесін жне леуметтік рекетті, оларды 
институционалды# т%рлерін зерттейді.


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   5   6   7   8   9   10   11   12   ...   177




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет