Оқулық Қазақстан Республикасы Білім жəне ғылым министрлігі бекіткен Алматы, 2011
Микрохирургиялық əдіс арқылы ірі қараның монозиготалы егіздерін алу
жүктеу/скачать 4,09 Mb. Pdf көрінісі
|
биотехнология кітап
| 5. Микрохирургиялық əдіс арқылы ірі қараның монозиготалы егіздерін алу
əдісі Табиғи жағдайда монозиготалы егіздері өте сирек – 0,01% көлемінде ғана кездеседі. Егіздердің тосыннан пайда болу мүмкіндігінің сыры əлі де беймəлім болуы себепті, төл санын арттыру мақсатында биотехнологияның жаңа бір əдісі – микрохирургияны қолдану бағыты дамып, генетикалық жағынан бірдей егіздерді алу мүмкіндігі туылды. Бұл əдісті қолдану тасымалдауға (трансплантация) арналған эмбриоматериалдар санын арттыруы себепті, генетикалық жағынан құнды болып келетін мал тұқымын көбейтуге мүмкіндік береді (сурет-23). Эмбриондарды ерте даму сатысында бірнеше бөлікке бөлуден тұратын микрохирургиялық əдісінің мəні – жекелеген бластомерлерінің тотипотенттілік қабілетіне, яғни онтогенездік даму барысында олардың тұтас организмге айнала алуына негізделген. Сүт қоректілерінің жекеленіп алынған бластомерлерінің тотипотенттілік қабілетін алғаш рет 1978 жылы Ж. С. Николас, Б. В. Халл (Nicholas J.S., Hall B.V) тышқан эмбриондарына жасалған сынақтарынан кейін дəлелденген болатын. Ғалымдар 8-16 жасушалы кезеңінде тышқан эмбрионын бөліп, 80 дэмэмбрионын аналық жатырына қайта орналастыру барысында дүниге келген барлық 30 тышқан баласы ішіндегі 40% айнымас егіздер болып шыққан. Осы тəжірибеде пеллюцида аймақтары микропышақтармен кесу жəне проназа ферментін қолдану арқылы ажыратылған. Кейіннен осыған ұқсас əдістер басқа хайуандар эмбриондарын бөлу жұмыстарында да қолданыла бастаған. 1981 жылы С.М. Вилладсен ірі қара малының монозиготалы егіздерін алуға қол жеткізген. Бұл тəжірибе нəтижелерінде эмбриондардың жатырға бекіп кетуі 75% құраған, яғни, сиыр жатырына егілген 28 дана демиэмбриондарынан барлығы 21 бұзау туылған. Бірақ та əдіс өте күрделі болатын. Себебі 5-6 күндік морула сатысындағы ұрық пеллюцид аймағынан алынып бөлінгеннен кейін, жартылары бос ооцит аймақтарына ендіріліп, агарлы цилиндрде қойлардың жыныс түтікшелерінде өсірілуі қажет болатын Кейіннен, демиэмбриондарды аралық реципиенттерін, яғни басқа аналықтың жұмыртқа түтігінде өсіру мен 6-8 күндік эмбриондарын микроманипуляциялау əдісінен бас тарту мүмкін болды. Бірақ та əдіс əлі де күрделі еді. Бұл əдіс бойынша 5 құралды, атап айтқанда эмбриондарды тұтып тұруға арналған микросорғыш (микроприсоска), пеллюцид аймағын аршуға қажетті екі құрал жəне алынған жартыларды ооциттердің бос аймағына тасымалдауға арналған екі құралды басқаруға қажет болатын арнайы манипуляторды пайдалану керек болатын 156 23-сурет. Микроманипуляторды қолдану арқылы эмбрионды дисекциялау а – бөлуді бастау, б – бөлудің аяқталуы 1 – пеллюцида аймағы; 2 – ұрық (зародыш) комплексі; 3 – микропышақ; 4 – эмбрион жартысы 24-сурет. Микроманипуляторды пайдалану арқылы эмбриондарды бөлу (дисекция) Неміс ғалымдарының (Schwiderski H. et al., 1985 ж.) тəжірибелерінде эмбриондар жартыларын пеллюцидтің бос аймағына жайғастырмай ақ тасымалдауға болатындықтары дəлелденген. Бұл əдіс бойынша эмбриондар бір микропышақ 157 арқылы екіге бөлініп, арнаулы қоректік ортада өсірілгеннен кейін, реципиент жатырына отырғызылады. Осындай жолмен ұрықтандырылған сиырлардың 75% буаздығына қол жеткізілген. Қазіргі кезде бұл əдістер əрі қарай жетілдіріліп, өндірістік мақсатта кеңінен қолданылу мүмкіндігі қарастырылуда. Микроманипуляторға (Ф.Бахофер, Германия) бекітілген микропышақ көмегімен эмбриондар дисекциясын жүргізу барысы 24-ші суретте көрсетілген. Мұнда микроманипулятор арқылы пышақ көлденең жəне тігінен еркін басқарылады. жүктеу/скачать 4,09 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|