Оқулық Қазақстан Республикасы Білім және гылым министрлігі бекіткен Алматы, 2011
жүктеу/скачать 6,36 Mb. Pdf көрінісі
|
144 құрамы және материалдардың түрлерінен тәуелді кейбір басқа да көрсеткіштер. Егер осы көрсеткіштердің біреуін өзгертсе, артикул де өзгереді, мысалы, құрылымы бір мата екі ендік болып өндірілсе, онда әр енді маталар үшін жеке артикул қойылады. Жоғарыда аталған маталардың әрбірі төрт, бес, алты санмен белгіленеді, бастапқы бірінші немесе алғашқы екі сан (зығыр ма- таларда) сауда прейскуранты бойынша материал тобының нөмірін белгілейді, зығыр матадағы екінші немесе үшінші сан - маталардың топшаларының нөмірі, ал қалған сандары - топшалардағы маталардың реттік нөмірлері. Артикуляцияның мұндай жүйесі матаның белгілі бір тобының белгілері мен артикуляция жүйесін білген жағдайда, тез әрі нақты түрде матаны сипаттауға мүмкіндік жасайды. Ассортиментті сипаттағанда оның тоқтаусыз кеңеюін және жаңаруын ескеру қажет. Маталардың, трикотаждың, беймата материалдардың ассортименттері тоқыма материалдардың, жоғары көлемді жіптер мен тоқымалардың, көп компенентті қоспаларды қолданудың, жаңа тоқыма, әрлеу тәсілдерінің, әр түрлі айқаспалы материалдарды өндіруді қолданғанда сәйкес кеңейеді. 6.2. АССОРТИМЕНТТІҢ ЖІКТЕЛУІ Тұрмыстық жағдайда қолданылатын тоқыма материалдар ассортименті материалдардың түрі, өңделуі және қолданысы жөнінде анық түсінік беретін белгілері қатарымен жіктеледі. Қарастырылатын тоқыма маталардың әрқайсысы (трикотаж маталар және бейматалар) ал- дымен талшық құрамы бойынша жіктеледі. Талшық құрамынан тәуелді материалдар төрт түрге бөлінеді: мақта-мата, зығыр, жібек және жүн. Олар біртекті және біртекті емес болуы мүмкін. Бірінші жағдайда мата құрылымында талшықтың бір түрі ғана болады, ал егер бұл беймата немесе желімделетін материалдар болса, байланыстырушы табиғаты қарастырылмайды. Біртексіз материалдардың құрылымында әр түрлі талшықтардың қоспасынан, түрлі талшықтардан тұратын жіптер мен тоқымалардан тұрады. Құрылымында тоқылу алдында аралас, қосылған немесе талшықты кенепте әр түрлі талшықтар қоспасы бар материал- дарды аралас деп атайды. Бұл материалдарды аса бағалы компоненті бойынша немесе оларды өндіретін өнеркәсіп саласы бойынша атайды, бірақ көп жағдайда олар жартылай деген сөзбен тіркеседі (мысалы, жартылай жібек маталар, жартылай жүнді трикотаж). Мақтаның басқа талшықтар қоспасымен алынған мақтақағазды материалдарды әдетте, вискозалы штапельді талшықты мақта-мата, вискозалы жібекті мақта- мата, синтетикалық штапельді талшықты мақта- мата деп атайды. 145 10-6313 Мата ассортименті шикізат құрамы, әрлеу түрі және құрылымы бой- ынша әр түрлі болады. Олардың қолданысы да әр түрлі. Осы белгілері бойынша маталарды топтайды: белгілерінің бірі бойынша топтарға (мысалы, қолданысы бойынша), содан кейін келесі белгілері бойынша топшаларға (шикізат құрамы бойынша), одан әрі - түрлерге бөлінеді. Қолданысы бойынша тұрмыстық маталар ішкиімге, көйлекке, ко- стюмге, костюмдік-көйлекке, пальтоға, іштік төсемге, жиһаздық-сәндік арналған болып бөлінеді. Шикізаттық құрамына қарай маталар мақтақағазды, зығырлы, жібекті және жүнді деп, сондай-ақ олардың әрқайсысы аралас болып бөлінеді. Жеке бағасы прейскуранттармен қабылданған маталардың саудалық топтастырылуы бар, онда өңдеудің спецификалық ерекшеліктерін ескеріле отырып және мақта қағазды, зығырлы, жүнді және жібекті маталарының құрылымы әр түрлі белгілері бойынша топтарға және топшаларға бөлінеді. Маталарды топтарға бөлу кезінде мақтақағазды және зығырлы маталарды топтарға құрылымының ортақтығымен немесе өндірістік белгілері бойынша (шыттар, сатин, кенептер, тегіс, кең және жіңішке сүлгілер), жүнді маталар тоқыма алу тәсіліне қарай (мауытты, мауыты қалың және жұқа мауытты) және шикізат құрамына қарай (таза және жартылай жүнді); жібекті маталар шикізат құрамына қарай және мата жіптен не тоқымадан жасалғанына байланысты топтастырады. Мата- ларды топшаларға бөлген кезде ортақ жіктелулік белгілері болмайды. Осылайша мақтақағазды маталардың кейбір топтарын топшаларға түрлі белгілер бойынша, зығыр маталарды шикізат құрамы бойынша (таза және жартылай зығыр), жүн маталарын қолданысы бойынша (көйлектік, костюмдік, пальтолық), жібекті маталардың құрылымы бойынша (кездемеден істелген, үтіктелетін) топшаларға бөледі. Тоқыма материалдар, оларды өндіру тәсіліне тәуелді маталарға. трикотаж төсемеге (бұйымдар) және беймата маталарға бөлу қабылданған. Тұрмыстық қолданыстағы маталар және беймата төсемелер келесі кластардан тұрады: мақта маталар, зығыр маталар, жүн маталар, жүн тәріздес маталар, жібек маталар және бейматалық төсемелер. Маталар ассортиментінің әр класы топтарға бөлінеді. Мысалы, топ- тар: кенепті, бөзді, сатинді, ішкиімдік, көйлектік, киімдік, түкті, жиһазды- сәндік, астарлық, тикті, сүлгілік, орамалдық, қатты, тарлы, орауышты, дәкелік, техникалық. Әрбір топ топшаларға бөлінеді: кенеп; бөз; сатин; бөзді ішкиімдік; сұрыпты ішкиімдік; арнайы ішкиімдік; маусымдық көйлектер; жазғы көйлектер, жейделер; қысқы көйлектер. Мысалы, мата ассортименті өндіру тәсілі, безендірілуі, қосымша өңдеуіне тәуелді жіктеледі: таңбаланған, таңбаланған мерсеризделген, тегіс боялған. Тоқыма материалдардың әр түрі жеке белгілеріне қарай да бөлінеді. 146 Ресейлік өнеркәсіптік өнім классификаторымен бойынша стандарт- ты (мемлекеттік стандарттар бойынша) және прейскуранттық (саудалық прейскуранттар бойынша) топтастырулары бар. Стандарттық жіктелуі негізіне (өнімнің сапа көрсеткіші стандарттары) маталардың қолдану белгілері жатады. Түрмыста қолданылатын маталардың жалпы сипаттамалары, қолданылуы, негізгі түрлері келесі стандарттарда келтірілген: МЕМСТ 21790-93, МЕМСТ 29298-92, МЕМСТ 17504-80, МЕМСТ 9009-93, МЕМСТ 10138-93, МЕМСТ 15968-87, МЕМСТ 11518-88, МЕМСТ 29223-91, МЕМСТ 29222-91, МЕМСТ 28486-90, МЕМСТ 28253-89, МЕМСТ 7081-93, МЕМСТ 20723-89, МЕМСТ 28000-88, МЕМСТ 20272-96. Стандартты маталар келесі топтарға бөлінеді: мақта-матасы - шикізат түрі бойынша мақта және аралас болып, қолданысына қарай - ішкиімдік (ішкиім және төсек орын, корсеттік өнімдер үшін), көйлектік (көйлек, жейде, халат үшін), киімдік (костюм, пальто, плащ үшін), сүлгілік, орамалдық, жамылғылық, іштік және астарлық, жиһазды- сәндік болып бөлінеді. зыгыр - қолданысына қарай ас жабдығына (дастархан, майлық үшін), ішкиімдік (төсек орын жабдығы үшін), сүлгілік, киімдік (көйлек, жейде, жамылғы, костюм, шалбар үшін), сәндік, қолданбалы болып бөлінеді. жүн маталар шикізат түрі бойынша таза жүнді және жартылай жүнді, қолданысы бойынша - көйлек, костюм, пальто, жамылғы, ора- мал, палантин және бөкебай, дастархан жабдығы болып бөлінеді. тұрмыстық цолданыстагы жібек маталар: - шикізат түрі бойынша табиғи жіп, иірілген жіптен жасалған, басқа талшықтармен тоқу арқылы және табиғи жібек жіптерден, синтетикалық жіптерден, талшықтар қосылған синтетикалық жіптермен жасалынған маталарға бөлінеді; - қолданысы бойынша - көйлекке, жейдеге, костюмге, көйлек- костюмге, ішкиімдік, корсеттік, жейделік, жиһаздық және портьерлік, астарлық, түкті (көйлектік барқыттар, киімдік қыжым, ойыншықтарға арналған қыжым, аяқ киімдік барқыт), киімдік жасанды үлбір (соның ішінде аяқ-киімге, ойыншықтарға арналған астарлық), плащтық және күртешелік; - өндіру тәсілі мен негізгі өңдеу түрі бойынша - тегіс боялған, таңбаланған, шүбарлы, меланжды, қайнатылған немесе ағартылған маталарға; - қосымша өңдеу түріне қарай - отырмайтын, қыртысталмайтын, үлпекті немесе су өткізбейтін қабатпен арнайы өңделген. тұрмыстық қолданыстагы химиялық талшықтар шикізат түрі бойынша бір түрдегі химиялық талшықтан түратын, химиялық талшықтар қосылысынан түратын, мақта талшықтарының (50%) 147 қосылысымен алынған химиялық талшықты маталарға; қолданысына қарай - жейделік, көйлектік, көйлек-костюмдік, костюмдік, джинсалық, плащтық, жиһаздық, портьерлік маталарға бөледі. Осы топқа даналық бұйымдар да жатады: түксіз кілемдер, жамылғылар, дастархан жабдығы, бас орамал және бөкебайлар. Тоқыма маталар қолданысы бойынша, ол ішкиім бұйымдарын жа- сау үшін пайдаланылатын ішкиімдік тоқымаға және үстіңгі бұйымдар үшін (костюм, пальто, көйлек, жейде) қолданылатын үстіңгі тоқыма болып бөлінеді. Бейматалық материалдардың ассортименті қолданысы бойынша төрт топқа бөлінеді: өнеркәсіптік қолданыс, киім-кеше, аяқ-киімге арналған, гигиеналық, үйге арналған, ал олар нақты қолданысына қарай өзара топшалар мен беймата түрлеріне бөлінеді. Маталарды қолдану тәжірибесінде маталардың түрлеріне сәйкес прейскурантта бағалары көрсетілген топтастырылу жиі қолданылады. Мұндай топтастырылу маталардың артикул жүйесімен үздіксіз байланысқан және маталар ассортиментімен тәжірибелік жұмыс жасау үшін қолдануға өте ыңғайлы. Стандартты жіктелу, өз артықшылықтарына қарамастан бұйым үшін материалдарды таңдау кең тарау алмады және негізінен маталардың сапа көрсеткіштерінің номенклатурасын орнатуда ғана қолданылады. Прейскуранттық топтастыру кеңірек тараған. Ол тігін өнеркәсібінде бұйымдарға мата таңдағанда, маталарды жеткізіп салуға байланы- сты тапсырыстарды жасағанда кеңінен қолданылады. Сондықтан қазіргі маталар ассортименті прейскуранттық (саудалық) жіктелуге сәйкес қарастырылған. Прейскурант дегеніміз - ресми құжат, онда маталардың саудалық жіктелуі көрсетіледі. Жыл сайын көрсетілген прейскуранттарға қосымшалар жасалып отырады, онда маталардың жаңа артикулдары туралы мәліметтер келтіріледі. Артикул дегеніміз - мемлекеттік стандарттарға немесе техникалық шарттарға сәйкес өңделген матаның жеке түрі. Артикулдың санды түрде белгіленуі прейскурант бойынша маталардың шартты реттік нөмірі болып табылады. Жылдар бойы өзгеріссіз шығарылып келе жатқан, кең қолданыстағы белгілі бір маталар классикалық маталар деп аталады. Олар: бөз, са- тин, шыт, драп, шұға, крепдешін, крепжоржет. Қолданысы бойынша тоқыма материалдар әр түрлі топталады. Тұрмыстық маталардың қолданысы бойынша топталуы 6.1-кестеде көрсетілген. Бұл топтастырылу бойынша маталар ассортименттері өздеріне сәйкес белгілері бойынша топтар мен топшаларғаөлінеді, бұл әрбір жеке топтар мен топшалар маталарының қасиеттерін және құрылымын ортақтастырып, ассортиментті оңай зерттеуге мүмкіндік жасайды. Прейскуранттық жіктелуде маталар талшықтарының әр түрлілігі 148 бойынша бөлудің ортақ ұстанымы жоқ. Әр талшықты құрамдағы ма- талар топтастырылуында бірнеше топ бар, ал әрбір топтарда әртүрлі ұстанымды топшалары бар. Бұл - маталардың әр түрлі талшықты құрамы бойынша құрылымының ерекшеліктерімен түсіндіріледі, сондықтан маталар жіктелуін ортақ қарастыруға болмайды. Кесте 6.1 - Тұрмыстық маталардың қолданысы бойынша топталуы Маталар Мақта (МЕМСТ Зығыр (МЕМСТ Жүн (МЕМСТ Жібек (МЕМСТ 2554-44) 4,4-68) 4,5-68) 4,6-68) Ішкиімдік Ішкиімдік Көйлектік Ішкиімдік Койлектік Көйлектік Костюмдік Жейделік Костюмдік Төсек жабдығы Пальто Көйлектік Астарлық Костюмдік Аяқ киім Костюмдік Пальто Арнай киім Портяндық Плащтік Орамал Сүлгі Жиһаздық және Астарлық Аяқ киімдік Ас бөлме безендіру Төсек жабдығы Аяқ киім жабдығы Жамылғы Жиһаздық және астарлығы Қолданбалы Орамал безендіру Киім астарлығы Жиһаздық және Жапқыш және Тоқыма және Жамылғы безендіру дастархан галантереялық Портяндық жабдығы Гардиндік Жиһаздық Жапқыш Дастархан жабдығы Сүлгі Берілген 6.2-кестеде талшықты құрамы әр түрлі маталардың топ- тастырылуы жүн, жібек және зығыр маталар топтары мен топшалар нөмірлері артикулдің сәйкес сандарын анықтайды. Мысалы, екінші топтағы және үшінші топшадағы жүнді матаның нөмірі артикулдың бастапқы екі саны болады - 23, бесінші топ пен екінші топшадағы жібек мата - 52. Бірақ, матаға артикул бойынша сипаттама берудің алдында, матаның талшықты құрамын білу қажет, себебі жүнді және жібек маталар артикуляциясында құрылымы әр түрлі маталар бірдей сандармен белгіленуі мүмкін. Прейскуранттық жіктелуде маталар талшықтарының әр түрлілігі бойынша бөлудің ортақ ұстанымы жоқ. Әр талшықты құрамдағы ма- талар топтастырылуында бірнеше топ бар, ал әрбір топтарда әртүрлі ұстанымды топшалары бар. Бұл - маталардың әр түрлі талшықты 149 қүрамы бойынша қүрылымының ерекшеліктерімен түсіндіріледі, сондықтан маталар жіктелуін ортақ қарастыруға болмайды. Кесте 6.2 - Тұрмыстық қолданыстағы маталарды прейскурант бойынша топтастыру Маталар топтары мен топшалары мақ та _________ 1 I Шыт II Бөз III Ішкиімдік 1. Бөз 2. Миткалд ық 3. Арнайы IV Сатин 1. Кардт ы сатин 2. Тарақт ы сатин V Көйлек 1. Маусымдық 2. Жаздық 3. Қыстық 4. Филаментті жібек қосылған мақта-мата VI Киімдік 1Тегісбоялған 1. Арнайы 2. Мела нж және шүбар маталы Қысқы VII Астарлық VIII Тик IX Түкті X Орамал XI Сүлгі XII Қатты мата- лар XIII Жиһаз және безендіру XI V Жамылғы 1. Байкал 2. Жазғы XV Қаптауыш XVI Дәке және дәке бүйымдары зығыр _______ 2 Жең жаккардты 1. Зығыр 2. Жарты лай зығыр ПТар жаккардты және кареталық 1.зығыр 2. Жарты лай зығыр III Кенеп және сүлгілер 1. Зығыр 2. Жарты лай зығыр IV Жіңішке ақ және ақшыл маталар 1. Зығыр 2. Жартылай зығыр V Кең ақ және ақшыл маталар 1. Зығыр 2. Жартылай зығыр VI Костюм- көйлек VII Қатты, жіңішке маталар 1. Зығыр 2. Жартылай зығыр VIII Шүбар ма- талар 1. Зығыр 2. Жартылай зығыр жібек 3 !Табиғи жібектен 1. Крепті 2. Үтіктейтін 3. Жаккардты 4. Түкті 5. Арнайы II Басқа талшықта р мен табиғи жібектен 1. Крепті 2. Үтіктейтін 3. Жаккардты 4. Түкті III Жасанды жібектен 1. Крепті 2. Үтіктейтін 3. Жаккардты 5. Арнайы IV Басқа талшықтар мен жасанды жібектен 2. Үтіктейтін 3. Жаккардты 4. Түкті 5. Арнайы V Жасанды жібектен 2. Үтіктейтін 5. Арнай ы ҮТБасқа талшықта р мен синтетикалық жүн _______ 4 _______ Таза жүнді, мәуітті 1. Көйлек 2. Тегіс боялған костюм 3. Шүбар маталы және фасонды костюм 5. Пальто 9. Арнайы II Жартылай жүнді, мәуітті 1. Көйлек 2. Тегіс боялған костюм 3. Шүбар маталы және фасонды костюм 5. Пальто 9. Арнайы III Жүқа шүғалы, таза жүнді 1. Көйлек 3. шүбар маталы және фасонды костюм 4. Шүғалар 5. Пальто 6. Драп 9. Арнайы IV Жүқа шүғалы, жартылай жүнді 1. Көйлек 2. Тегісбоялған костюм 3. Шүбар маталы және фасонды костюм 150 1 2 3 4 1.Дәкелік мата- IX Қатты мата- жібектен 4. Шұғалар лар лар 2. Үтіктейтін 5. Пальто 2.Дәке 1. Зығыр 3. Жаккардты 6. Драп бұйымдары 2. Жартылай 4. Түкті 7. Түкті XVII Техникалық зығыр 5. Арнайы 8. Жамылғылар маталар жүктеу/скачать 6,36 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|