230
Затпен арадағы негізгі қатынас, ҧзақ уақытқа дейін, тек кӛру
арқылы болады, бҧл сӛздік қорытындылаудан гӛрі, сезімдік
қорытындылау тҥрінің басым болуына, ҧғымдық ойлаудың даму
тежелуіне әкеп соғады. Кӛрнекі ситуация, заттың сыртқы, елеусіз
белгілері, бҧл балалар ҥшін ҥлкен маңызға ие болады. Сондықтан,
бҧл кезеңдегі сӛйлеуді мақсатты тҥрде дамыту мен орнықтыру,
қабылдаудың сенсорлық типін, заттық-қорытындылау типіне
ауыстыруға
септігін тигізеді, яғни заттық-қорытындылау
ҧғымдық, сӛздік-логикалық ойлау тҥріне бастайды. «Е. М.
Мастюкованың
мәліметтері
бойынша,
БЦП-ң
бірнеше
клиникалық тҥрлерінде, сӛйлеу мен ойлаудың орнығу ҥдерісі,
ӛзіндік ерекшеліктермен жҥзеге асады. Гиперкинетикалық
формада, сезімдік қорытындылау, жоғары даму деңгейіне жетеді.
БЦП бар балалардың кӛпшілігіне, белсенді сӛйлеудің орнығуына
дейінгі қабылдауына, қорытындылау типі тән. Сӛйлеудің
дамуымен бірге, сӛздік қорытындылаудың дамуы, ҧғымдық
ойлаудың дамуы жҥзеге асады. Бҧл балалардың айрықша
эмоционалдылығы, сӛздік қарым-қатынасқа ҧмтылуы, ерте
жастан-ақ, тілдің қоршаған ортаны тану мен онымен қарым-
қатынас жасаудың бірден-бір жолына айналдырады, бҧл ӛз
кезегінде, абстрактілі ойлау тҥрінің дамуына ықпал етеді.
Қосарланған
гемиплегия
мен
спастикалық
диплегияда,
гностикалық кӛру қызметінің бҧзылуы
жиі кездеседі, яғни
кӛлемді шамалар мен кеңістіктік қатынастарды қабылдау
бҧзылады, ал бҧл сезімдік қорытындылаудың дамуына кедергі
жасайды. Бҧл балалардың қорқақтық, инерттілік сияқты
психикалық ерекшеліктері, сӛздік қарым-қатынасты тежейді, ал
тілдің тежелуі, ҧғымдық және абстрактілі ойлаудың тежелуіне
себеп болады. БЦП–ң атониялық-астатикалық
формасындағы
сӛйлеу мен ойлаудың орнығуының, ӛзіндік ерекшеліктері бар.
Бҧл балалардың сӛйлеуі, сӛздің затпен нақты байланысының
кӛрінісі ғана болып қалады, қабылдаудың қорытындылау типі
дамымайды. Сӛйлеу қоршаған ортамен байланыс жасау, оны тану
қҧралы болып қалыптаспайды, бҧл балалардың ойлау қабілеті
мен мінез-қҧлқында кӛрініс табады. Бҧл балалар ситуациядан,
ҧжымнан
жиі тыс қалып қояды, айналадағылармен байланыс
жасай алмайды. Зейіндері тҧрақсыз, іс-әрекеттері ҧйымдаспаған,
ойлау қабілеттері тым нақты. Е. М. Мастюкованың зерттеулері,
231
БЦП бар балалардың, қалыпты балалардың сӛйлеу мен ойлау
қабілеттерінің арасындағы тығыз байланысты дәлелдей тҥседі»
1
.
Сӛздік-логикалық ойлаудың дамуындағы тежелу, БЦП бар
балалардың
айырмашылықтар
мен
ҧқсастықтарды
табу,
салыстыру, қоршаған орта қҧбылыстары мен заттары арасындағы
себепті-салдарлы байланыстарды анықтау қабілеттерінен айқын
кӛрінеді. Заттарды
классификациялау әрекеті, нақты ситуативті
байланыстар қағидасымен орындалады. Әдетте, логикалық
ойлаудың тежелуі, танымдық қызығушылықтардың тӛмен
деңгейде қалыптасуына ҧласады, ойынға деген ынта жоғары
болады. Абстрактілік ойлаудың жетілмеуі ең алдымен, санау
дағдысын меңгеруде байқалады.
БЦП бар балалардың ойлау әрекетіне, тӛмен интнллектуалды
қабілетпен, психикалық әрекеттің инерттілігімен кӛрінетін,
цереброастениялық қҧбылыстар ықпал етеді.
Достарыңызбен бөлісу: