Оқулық бб. 02 «Жол машиналары, автокөліктер мен тракторларды пайдалану»
жүктеу/скачать 17,2 Mb.
|
АВТОГРЕЙДЕРЛЕРАвтогрейдер қардан, қарлы төсемдер мен мұздан, жол жабындыларын тазартуға, мықты топырақтар мен қатты жабындыларын бұзу, су тарту арықтары мен кюветтерді салу жəне тазарту, ойықтар мен үйінділердің бөктерін профильдеу, жалпы жəне арнайы тағайындалған топырақты жəне шағылды-топырақты жолдарының беттерін түзету жəне пішіндеу, жөндеу, құрылыс алаңдарын дайындауының бастапқы кезеңдерінде материалдарды араластыру жəне топырақтарды дайындау жəне тасымалдауы, басқа да құрылыс процедуралары немесе жабындыны салуы алдыңда беттерін ақырғы түзетуі үшін тағайындалған. Автогрейдер – машинаның алдыңғы жəне ортанғы осьтерінің арасында орналасқан, биік емес ұзын үйіндісімен (ұзындығы 5...7 есе биіктігінен астам) өзіндік жүрісті, пневмодөңгелекті, қарапайым үш осьті машина (5.38 сурет). сурет. Қопсытқышпен автогрейдерлер Грейдерлі үйінді – негізгі, бірақ машинаның жалғыз жұмыс органы емес. Әдеттегідей, автогрейдер тағы бір тұрақты жұмыс органымен жабдықталған: машина алдындағы орнатылған бульдозерлі үйіндісі, алдыңғы дөңгелектері алдыңда орналастырған, машинаның артында орнатылған (5.38 сурет) қопсырғыш немесе грейдерлі үйіндісі немесе олардың артында орналастырылған қайлашы (5.39 сурет). Грейдерлі үйіндінің ілмегі үш ортогонал осьтері айналасында оның айналуына (5.40 сурет) жəне өзіндік бойлық осьі бойымен түсу тасымалдауына рұқсат етіледі. Осылай, үйінді кез келген бағытында 360° көлденең жазықтығында айнала алады, автогрейдерден сол немесе он жағынан тік тұрады (5.41 сурет), машинадан өзінің ұзындығынан үштен астамына солға немесе оңға жылжиды жəне өзінің кесу ернеуі айналасында айналады. Х осьі айналасындағы айналуы кесу бұрышымен ауысады, Y осьі айналасында – тұрау бұрышымен, Z осьі айналасында – ұстау бұрышы. Х осьі бойымен ауыса отырып, үйінді автогрейдерден солға немесе оңға жылжиды. сурет. Грейдерлі үйінді мен алдыңғы осьі дөңгелектеріарасында орнатылған қайлашымен автогрейдерлер: а – бҥйірінен тҥрі; б – алдынан тҥрі Грейдерді үйінді – түйіндінің бір бөлігі, оның негізі автогрейдердің тартушы рамасы болып табылады. Бұл А-тəріздес (5.42 сурет) немесе Т-тəріздес (5.43 сурет) жоспарындағы металл құрылымы, ол алдыңғы дөңгелектерінің осьінде орналасқан (5.45 сурет), тартқыш топсаның негізгі рамасымен қосылған (5.44 сурет) жəне қорапты қимасының бөренелерінен пісірілген. сурет. Грейдерлі ҥйіндінің еркіндік деңгейі: Х осьінің бойымен айналуы – кесу бҧрышын ӛзгерту; Y осьінің бойымен айналуы – кесу бҧрышын ӛзгерту; Z - осьінің бойымен айналуы – кесу бҧрышын ӛзгерту; Х осьі бойымен dX біріктіруі – бҥйіріне айнымалы щеңберіне тиесілі ҥйіндіні жылжыту Тартушы топса тартушы рамасына жан-жаққа бас тартуына мүмкіндік к береді жəне өзінің бойлық ось бойымен айналады. Тартқыш рамасына айналымды щеңберін ұстайтын фиксаторлар бекітіледі. Тартқыш рамасы мен қайталама щеңбері арасында үйкеліске қарсы қаптама орнатылады. Қайтымды щеңберінің ортақ пішінді бағандарына, қолмен кесу бұрышын өзгертуі кезіндегі бағыттауын ауыстыратын бұрандамаларымен немесе үйінді еңкеюінің гидроцилиндрлерімен ұсталатын үйіндісімен бүйірлі кронштейндері топсалы бекітілген (5.47, 5.48 сурет). Үйіндінің артқы тақташасының үстіңгі жəне астыңғы ернеуі, үйіндінің артқы қабырғалары бойымен орнатылған, гидроцилиндрінің əрекетімен тіреуштеріне тиесілі үйінді сырғана алатындай, бүйірлі тіреуіштеріндегі пазаларына кіреді. Айналымды щеңбері үйіндімен бірге гидроцилиндрі немесе гидромоторының тартқыш рамасына тиесілі айнала алады. Тартқыш топсасынан басқа тартқыш рамасы жан-жаққа тартқыш рамасын шығару гидроцилиндрімен жəне үйіндіні түсіру/көтеру тағы екі гидроцилиндрлерімен (сол жəне оң) айнала алады. сурет. Тік жағдайындағы грейдерлі 151 ҥйінді сурет. Грейдерлі ҥйіндісінің ілмек тҥйінділері: 1 – айналымды щеңберінің бағандары; 2 – ішкі бекітілуімен тісті дӛңгелек; 3 – ҥйкеліске қарсы қаптамалары (жазықты тартқыш рамасына бекітіледі, ал бҧрышты – айналымды щеңберіне бекітіледі); 4 - А-тəріздес тартқыш рамасы; 5 - тартқыш топса; 6 – айналымды щеңбері 4 сурет. Грейдерлі ҥйіндісінің ілмек тҥйінділері: 1 – ҥйіндіні кӛтеру/тҥсіру гидроцилиндрлері; 2 – фазаларға қарсы жылжыған, айналымды щеңберін айналдыратын гидроцилиндрлері; 3 – сыртқы бекітілуімен тісті дӛңгелек пен айналымды щеңбері; 4 – жан-жаққа тартқыш раманы шығару гидроцилиндрі; 5 - тартқыш рама 152 сурет. Автогрейдердің негізгі рамасы: 1 – раманың қаттылауын жоғарлататын артқы байланысы; 2 – мотор астыңғы рама; 3 – кҥштерді айналдыратын жəне иілгішті қабылдайтын раманың қақпалары; 4 – эоталы қақпалы; 5 – тартқыш топса бекітілетін раманың басы Алдыңғы түрінде (немесе артыңғы) үйіндіні көтеру/тұсіру гидроцилиндрлері екі серіппе ретінде көрінеді, оларда үйінге жəне айналымды щеңберімен тартқыш рамасының артқы соңдары тербеліседі. Осы тұтқалы параллелограммының қаттылығы оның диагоналін келтіретін, тартқыш рамасын шығару гидроцилиндрін кетіреді (5.49 сурет). Кез келген қол жетімді жағдайына үйіндіні келтіруі жеңілдетіледі, егер де үйінді көтеру/түсіру гидроцилиндрлері мен тартқыш рамасын шығару гидроцилиндрлері машинаның жоталы арқалық айналысында айнала алатын, қапсырмаға бекітіледі (5.50 сурет). Бұл, үйінді топыраққа тіркелгенде, ал қапсырманы жазу механизмі блоктан шығарылғанда, тартқыш рамасын шығару гидроцилиндрінің əрекетімен өтеді. сурет. Автогрейдерлердің тартқыш жəне негізгі рамаларының қосылысы Автогрейдердің қозғалтқышының тұтастау ерекшеліктері қисық кіреспен бөлінген, үш сандарынан тұратын, оның дөңгелек теңдеуінде көрсетіледі. Бірінші саны бір борттың басқару дөңгелектерінің санына (яғни оң немесе сол), 15 сурет. Маңдайлы екі тйінділі соқасының соны қар бойынша жолды салу екіншісі – бір бортының жетекші дөңгелектерінің санына, үшіншісі – бір борт дөңгелектерінің жалпы санына сəйкес келеді. 1 х 2 х 3 дөңгелек теңдеуімен автогрейдердің қозғалтқышының тұтастыруы бүгін белгілі, ол, машинаның бір бортынан үш дөңгелектері орналасқанын білдіреді, соның ішінде бірі – басқарушы жəне екі – жетекші. Сонымен бірге 1 х 2 х 2, 2 х 2 х 2, 1 х 3 х 3 қозғалтқышымен машиналар шығарылады (немесе бұрында шығарылған). үш осьті автогрейдерлерінде бір борттың орташа жəне артқы дөңгелектерінің күпшектері мойынтіректі түйінімен автогрейдердің рамасымен қосылған, борттық редукторының екі есе біліктіріне таратылғанында монтаждалған (тісті немесе тізбекті). Қалыпты жұмыс тоқтаушылары сурет. Айналым щеңберіне ҥйіндінің бекітілуі, артынан тҥрі: 1 - ҥйінді; 2 – ҥйіндінің артқы тақташасы; 3 – ҥйіндіні жылжыту гидроцилиндрі; 4 – бҥйірлі тіреуіш; 5 – бекітілетін бҧранда; 6 – айналымды щеңберінің тіреуіші дөңгелектердің күпшектерінде монтаждалған. Қазіргі көпдискілі май тиеуіш жұмыс тоқтаушылары (5.51 сурет) дөңгелектің күпшегі мен редукторының жұлдызшасы немесе тегершік арасында орнатылады. Дөңгелектермен бірге жиналған редуктор теңестіруші арба деп аталады. Рамасымен теңестіруші арбаны мойынтіректі қосылысының арқасында оның дөңгелектеріне тіреуіш жүктемесі тура таратылады, бұл оларға бірдей тіреуіш күштерін, ал автогрейдерге – жоспарлы қабілеттігін жоғарлатуы қамтамасыз етеді, өйткені орташа немесе артқы дөңгелегінің қайшылыққа кіруі кезінде үйінді осы қайшылығының биіктік бөлігіне ғана көтеріледі. Борттық редукторының бастапқы білігінің рөлі артқы көпірінің жартылай осьі ойнайды, оның осьі автогрейдердің рамасы мен редукторын қосатын, мойынтіректі түйінінің осьіне түседі. Көптеген қазіргі автогрейдерлердің артқы көпірі блокталған дифференциалдарымен немесе дифференциалдық жоғарлаған үйкелісімен жабдықталған. сурет. Грейдерлі үйіндісін бекіту механизмі: 1 – ауыспалы пышақтары; 2 – үйіндінің маңдайлы беті; 3 – жан- жаққа үйіндіні жылжыту гидроцилиндрі; 4 – үйіндіні еңкейту гидроцилиндрі; 5 – бүйірлі тіреуіш бағыттаушы; 6 - бүйірлі тіреуіш; 7 – айнымалы щеңберінің бағанына бүйірлі тіреуішін бекіту осьі; 8 – үйіндінің артқы тақташасы; 9 – қаттылық қорпшасы сурет. Автогрейдердің рамасына тартқыш рамасының ілмегі: 1 – ҥйіндіні кӛтеру/тҥсіру гидроцилиндрлері; 2 – жан-жаққа тартқыш раманы шығару гидроцилиндрі сурет. Автогрейдердің жоталы арқалығының бойымен айналатын, қапсырмасына тартқыш раманы шығару жəне ҥйіндіні кӛтеру/тҥсіру гидроцилиндрлерін бекіту: 1 – жоталы арқалығы; 2 – қапсырманы жазу механизмі; 3 - айналмалы қапсырма Олардың пайдалануы автогрейдердің əртүрлі борттары арасында айналу сəтінің тең таратылуын қамтамасыз етеді, осымен күрделі топырақты жағдайларында өтуін жоғарлатады, ал транспорттық режимінде жақсы басқаруын сақтайды, жанармайдың шығынын төмендетеді жəне қақпақтың проекторының тозуын төмендетеді. Алдыңғы басқару 1 2 3 сурет. Автогрейдерінің теңгерімді арбасында енгізілген, кӛпдискілі май тиелген тоқтатушы: – тоқтатушының жетекші жəне жҥргізуші дискілерінің пакеті; – жартылай ось; 3 – тізбекті редукторының дөңгелектері 20° бұрышына оңға немесе солға тік еңкейе алады, бұл бүйірлі жəне орталық жүктеулері кезінде машинаның курстық тұрақтылығын жақсартады. Алдыңғы дөңгелектерінің еңкеюі де гидроцилиндрлерімен іске асырылады. Жетекші алдыңғы дөңгелектеріне алдыңғы көпірінен айналым сəттері бұрыштық жылдамдықтарының шарнирлік теңдесуі көмегімен беріледі (механикалық жəне гидромеханикалық жҧлдызшасы 157 трансмиссиялары жағдайында), олар дөңгелектің еңкеюі мен айналымын қамтамасыз етеді. Алдыңғы ось (немес көпір), онымен бірге алдыңғы дөңгелектері 35° дейін автогрейдердің рамаларына тиесілі бас тарта алады, бұл тарту күшінің жетекші дөңгелектерін теңдестіру жəне тіреуіш беттеріне олардың қысымын теңдестіреді. Дөңгелек базасының ұзындығымен шартталған, автогрейдердің жоғары жоспарлы қабілеттігіні айналуының үлкен радиусы үшін машинаның нашар оңтайландыруымен түсіндескен. Сондықтан автогрейдерлердің қазіргі пакінің мағыналы бөлігі топсалы-буындасқан рамасымен дайындалады, ал машиналардың кейбір модельдері екі нұсқауларында шығарылады: моноблокты жəне топсалы-буындасқан рамасымен. Топсалы-буындасқан рамалары машиналардың оңтайландыруын жақсартады жəне алдыңғы дөңгелектер мен үйіндіні бүйірлі қосылуымен жұмыспен технологиялық қабылдауларының тізімдерін кеңейтуге мүмкіндік к береді (5.52 сурет). сурет. Топсалы-буындасқан рамасының арқасындағы қол жетімді технологиялық рамалары: жүктеу/скачать 17,2 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|