Оқулық «Білім беру және педагогика» мамандықтарының «Қарым-қатынас психологиясы»
жүктеу/скачать 3,57 Mb. Pdf көрінісі
|
Панфилова Қарым-қатынас-психологиясы.-Оқулық
| 114
2-схема. Мақсатты коммуникация қҧрылысы Ауызша (вербалды) сӛздердің келесі функциялары болады: ■ коммуникативтік немесе репрезентативті (репрезентация фр. representant— ӛкіл, ҧсыну, сурет, кескін), басым болып табылады; ■ апеллятивтік (лат. appellatio— шағым, ҥндеу, жҥгіну, яғни әсер ету), грамматикалық бҧйрық райда ең айқын болады; ■ экспрессивті (экспрессия фр. expressif — экспрессияға ие білдіру немесе айқындық), сезімдерді және эмоцияларды сипаттайды. Р. О. Якобсон, экспрессивті функцияны бейнелеген кезде, К.С.Станиславскийде тыңдау кезінде «Бҥгін кешке» сӛздерін олардың экспрессивті боялуын ауыстыра отырып, 40 әр тҥрлі хабарлама пайда болатындай етіп айтуды ҧсынылған, Мәскеу театры актерінің әңгімесін мысалға келтіреді. Актер осы тәжірибені тіл мамандары ҥшін қайталады: ол осы сӛздер қатысты болатын шамамен 50 жағдайдан тҧратын тізімді жасап, магнитофон пленкасына 50 сәйкес хабарлама жазды. Олардың кӛпшілігін кейін пленканы тыңдаған адамдар дҧрыс және толық тҥсінді. Хабарламалар вербалды емес коммуникацияда да кеңінен тҥсіндіріледі. Олар келесілер болуы мҥмкін: ■ сурет (жол белгісі, сурет, схема, кесте немесе фотография); ■ физикалық зат (гҥл немесе терезедегі шам — жасырын пәтердің сәтсіздігі туралы хабарлама); ■ сәулет қҧрылысы оның тағайындалуы туралы хабарлама ретінде (шіркеу, банк, театр); ■ алғыс белгісі ретіндегі сыйлық; ■ сӛздің астары немесе тҧспалдап сӛйлеу. Сол уақытта адамдар ӛзі жайлы қандай да бір ақпаратты хабарлайтын барлық белгілер мәдениет ӛнімдері болып табылмайды. Олардың кейбіреулерінің себептері табиғи болып табылады. Оларға, мысалы, бетті қызыл немесе қуқыл қылатын бояу, кӛзге толатын жас, қолдың, дауыстың дірілдеуі, қастың тартылуы, ерін жалау және т.б. Бҧл белгілерды симптомдар деп атайды, олар қатты сезімдер немесе эмоциялық реакциялар дәлелі. Одан басқа, мәліметтің бір бӛлігі ғана бір адамнан басқасына саналы тҥрде, сҧхбаттасқа әлденені хабарлау мақсатында жіберілетінін тҥсіну маңызды. Осы тҧрғыдан келесі белгілер бӛлінеді: ■ интенционалдық — ақпарат жіберу ҥшін арнайы жасалады; ■ интенционалдық емес — қандай да бір ақпаратты аңдаусыз |