Оқулық «Білім беру және педагогика» мамандықтарының «Қарым-қатынас психологиясы»
жүктеу/скачать 3,57 Mb. Pdf көрінісі
|
| 23
Адамдар арасындағы қарым-қатынастар, негізінен, адамның жеке басына қатысты психологиялық мәселелерге, мҥдделерге және қажеттіліктерге шоғырланған. Жеке қарым-қатынастар оң (жағымды, достық, сҥйіспеншілік) және жағымсыз (жек кӛру, антипатия, жеккӛрушілік, араздық) болуы мҥмкін. Олар ӛзара қарым-қатынас процесінде туындайтын адамға деген қайғы- қасіретті, антипатияны, қҧрмет пен сыйластықты, сенімділік және сенімсіздікті білдіреді. Бҧл қарым-қатынастар адамдар арасында қалыптасқан жағдайға және қоғамдағы адамның мәртебесіне қарамастан қалыптасады. Дегенмен, олар тҧрақсыз және кҥшейту бағытында да, сондай-ақ бҧзылу немесе жеке тҧлға аралық қарым- қатынастарды таза іскерлікке кӛшіру бағытында да ӛзгеруі мҥмкін. Психологияда тҧлға аралық қарым-қатынастың ҥ ш н е г і з г і т ҥ р і бар: императивті, манипуляциялық және диалогтық. Императивті қарым-қатынас (лат. imperativus — бҧйрықты, таңдауға рҧқсат теілмейтін) — бҧл, әдетте, коммуникациялық серіктеске авторитарлық (кҥштік) әсер ету нысаны. Оның басты мақсаты - бірін-бірі серіктесіне бағыну, оның мінез-қҧлқына, ойларына бақылау жасау, сондай-ақ белгілі бір әрекеттер мен шешімдерді мәжбҥрлеу. Бҧл жағдайда, серіктес бақыланатын механизм ретінде, әдетте, пассивті жақ ретінде әрекет етеді. Сонымен бірге, серіктесті мәжбҥрлеу жасырылмайды және ықпал ету бҧйрығы ретінде бҧйрықтар, қаулылар, шешімдер, талап- тілектер мен қорқытулар пайдаланылады, ал олардың орындалмау нәтижелері жазалау, қоғамдық сӛгіс болып табылады. Манипуляциялық қарым-қатынас (латынша manipuler – манипуляция жасау императивтіге ҧқсас) Оның басты мақсаты, сондай-ақ қарым-қатынас серіктесіне әсер ету болып табылады, бірақ сол уақытта ол ниет жасырын, камуфляжданады. Манипуляция, императивтік тәрізді басқа адамның ойы мен жҥріс- тҧрысын бақылауға қол жеткізуге деген ниетін біріктіреді. Айырмашылығы, тек манипуляциялық қарым-қатынаста әңгімелесетін серіктесі шынайы ниеті туралы хабардар етпейді, әдетте, оның қалтарыста мақсаты болады және бопсалау, қорқыту, қҧндылықтарды алмастыру, басқалармен қақтығысу немесе ӛтірік ниет білдіру, жағымпаздық, фактілерді жасыру, жалған айту және т.б. тәрізді «кір» әсер ету технологияларын пайдаланып жатады. Ӛзара қарым-қатынас тҥрінде әріптес, әдетте, бірегейлікке қҧқығы бар біртҧтас тҧлға ретінде қабылданбайды, манипуляторға қажетті белгілі бір қабілетін, сапасын және қасиеттерін тасымалдаушы ретінде қабылданады, оны ол ӛз мақсаттары ҥшін пайдаланады. Басқа адамға қатысты манипуляциялық қарым- қатынас, әдетте, тҧлға аралық қарым-қатынас пен сенімді қарым- |