Оқулық Қ.ӘБішев g è t э а І философия жоғары оқу орындары студенттері
жүктеу/скачать 8,52 Mb. Pdf көрінісі
|
| Бэкон, Локк, Юм)
кайшылықтың болмыста бар екендігін теріске шығарған, оларды арнайы зерттемеген. Ал егер адам ойында қайшылықтар үшырайтын болса, оны ойдың кемістігі деп санаған. Қайшылыктың толық мәнін ашу немістің классикалык филосо- фиясынан басталады. Оның негізін салған И .Кант шығармашы- лығының бірінші кезеңінде жазылған “Аспанның табиғи жэне тари хи жалпы теориясы” деген еңбегінде-ақ күн жүйесінің пайда болуын алғашқы түманды материядан оның ішкі әртүрлі козғалыстарымен гүсіндірген. Екінші “сыншылдық” делінетін кезеңінде Кант таным процесіндегі, пайым мен зерденің ішкі қайшылықтарына коп көңіл болген. Канттың ойынша әрбір жаңа пайда болған білім айырмашы- лықтарға қүрылады, саналуан, яғни бірдей емес белгілерді бір түтас- тыққа синтез арқылы біріктірудің нәтижесі. Пайымның өзі қарама- қарсы сипагтагы категорияларға болінген (субъект-объект, бірлік пен коптік, біркелкілік пен саналуандық). Ойлау әлемін ең жоғарғы до- режеде біріктіретін зерде болса, бір-бірімен толық мағынада сиыса алмайтын антиномияларға жолығады. Антиномиялар - бір-біріне кар сы козқарастарға күрылған екі түрлі түжырым. Мысалы: “Әлем уақыт жағынан мәңгі, кеністікте шексіз”. Бүған қарсы түжырым: “Әлем уақыт жағынан откінші, кеңістікте шектелген”. Канттық айтуы бойынша зерденің осы екі түжырымын да акикат екендігін мүлтіксіз дәлелдеп шығуға болады. Яғни бір-біріне толыққайшы екі түрлі ақиқат. Мүндай кдрама-қайшы түжырымдарды зерде қандай да болмасын тәжірибе- ден тәуелсіз жасайды. Зердеде олар занды түрде туындайды. Олар сондықтан кәдімгі ойлауда бола беретін қателіктердің нәтижесі емес. К антты ң ойы нш а пайым адамдарга тәуелсіз тәж іри бен ің мазмүнын жүйелеп, категориялық форма берсе, Зерде ол мазмүнның міеңберінен кең жатқан жэне оларды өзіне үйлестіруге үмтьшатын қүндылықтың негізінде үйымдастырады. Зерде бүкіл тәжірибенің мазмүнын адамдық қүндылыктың түрғысынан сіңіреді, қайта өндейді. Зерденің қайшылықтары оның оз табиғатының занды туынды- сы екенін корсете отырып, Кант, бірақ, бүл зерденің ішкі шектілігі, оның кемістігі деп қараған. Қайшылық оз алдына жеке ойлаудың формасы ретінде Гегельдің (философиясында зерттелді. Қайшылық біршама дербес логикалық (форма, сондықтан оның өзі даму жолынан, белгілі бір сатылардан 171 отеді, сөйтіп бір тұтастыққа айналады. Оның негізгі жақтары: бірдейлік, айырмашылық, ақырында қарама-қарсылықтардың бір- бірімен бірігіп жаңа бір формаға ауысуы. Гегелыие егер танымның объектісі, яғни абсолюттік рух, тек ты- ныштықта түрған, өзгермейтін нөрсе болса, онда ешқандай қайшы- лы қ та болмас еді. Қозғалмайтын, өзгермейтін нәрсе әзіне өзі тең, онда ешқандай айырмашылық та, үқсастық та, бірлік те, қарама-қар- еылықта жоқ. Тек түтастык ішкі айырмашылығы, кайшылығына бай ланысты, дамиды. Қайшылық қозғалыс өзгерістің көзі, козғаушы күші және, керісінше, козғалыстағы нәрсе өзіне өзі қайшы келеді. Қай- шылықта өмірден де, ойлаудан да аластағысы келетіндерге қарсы Гегель оны оміршендіктің нәр алатын тамыры деп қараған. Гегель адамзаттың рухани мәдениетінің қоғамдық колемдегі жалпы формаларының дамуына абсолюттік мән беріп, олар адам- затқа, әлемге тәуелсіз гана емес, соларды туғызатын және оз дамуы- ның сырткы іске аскан формалары деп түсіндіргені белгілі. Бүл - рухани кызметтің жалпы нәтижелерінің адамға жаттанган, оның озіне огейленген қалпына объективтік әрі абсолюттік түр беру. Рухани формалар: дін, коркемонер, мораль, қүқық, саясат жэне философия- ның озі де адамға тәуелсіз озінен озі, оздерінің ішкі қайшылықтары- мен дамиды деп корсетуге тырысты. Pyx дамуында озіне заттық, ма- териалдық форма береді. Мүны ол рухты озіне озі жаттанды, ягни озіне озгеше, жат түр беру деп атады. Материэлдық форма, ол - та- бигат, әлем, бүл рухтың оз формасы, бірак озіне қарсы түрган, озге дүниедей нәрсе. Ягни осы табигаты бір нәрселердің екі болек, озге ше екі дүниедей болуы - қайшылық. Шын мәнінде қайшылық де- геніміз кандай бір нәрсенің озіне озінің сәйкес келмеуі, үқсамауы, озінен озінің ажырауы, озін озінің теріске шыгаруы. Гегельше ойдың дамуы осылай отеді. Қайшылық ішкі айырмашылықтарға ажыраудан басталып, кара- ма-қарсылықтардың бірін бірі теріске шыгаруына дейін шарықтай- жүктеу/скачать 8,52 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|