Оқулық Қ.ӘБішев g è t э а І философия жоғары оқу орындары студенттері
жүктеу/скачать 8,52 Mb. Pdf көрінісі
|
Әбішев философия сканиров
| ны ң дүниеде болуының астарлы мәнділігін айқындауға бағышталған,
оның болмыска катынасындағы негізгі функциясы осы болуға тиіс. Та- ны м ды қ функция ойлау мен сананы ң мәнділікке қатынасын тікелей қарамайды, оны тек белгілі дәрежеде, екінші қатардағы қосарлы мәні ретінде ғана қамтуы мүмкін. Ал ф илософ ия ойлау мен сананы ң та- биғатын қарастыруда оны ң түпкі м әнділікке каты насы н, адамны ң еркін болмысына қатынасын тікелей өзіндік мөлдек мәселе етеді. Қорыта айтқанда ф илософия басқа да рухани кызметтің түрлері секілді адам ны ң өзі өш пей түрғанда өш пейтін түпкілікті мүқтаж- дықтардан туады. Егер ф илософ иялы қ ой кешу әрбір қалыптасқан ойлауға қабілетті адамда белгілі деңгейде, немесе соны ң ныш андары түрінде бар болатын болса, онда ол неліктен ж әне қандай жағдайлар- да оқш ауланып, адамдардың азғантай бір тобыны ң айры қш а кьіз- метіне айналады? Ол қоғамды қ өмірдің күрделіленіп, ондагы қы з- меттердің түрлері саналуан күйге жеткенде болуы тиіс. Рухани қыз- меттер де соған орай жан-ж ақгы ланы п, оны ң әртүрлі салаларында олармен айры қш а айналысатын адамдар шығуы хақ. О ның алғашқы ныш андарын қауымдық қоғамны ң ыдырау дәуірінде де байқауға бо лады. Ф илософ ияны ң дербес қызмет болып шығуының тарихи кейінгі тарауларда арнайы каралады. Бірақ, рухани қызметтің басқа түрлерінен философ ияны ң кандай өзгешеліктері бар? Ең алдымен оны ғылым- нан ажыратып алған жон. § 2. Философия және ғылым Ф илософия ғылым ба, әлде рухани қызметтің өз алдына дербес саласы ма? - деген мэселе элем ф илософиясы нда коп талқыланған. Батые Европаны ң ф илософ иялы қ ой тарихында оны көбінесе гылым саласы на ж атқьізаты н, тіпті оны “гы лы м дарды ц гы лы м ы ” деген қөзқарас басым болды. М арксистік философ ияда осы жөнінде екі үш тылық байқалады. Бірінде философия ғы лы мнан бөлек, өз алдына қоғам ды қ сан ан ы ң ф орм асы деп таны лса, басқа көп еңбектерде К .М аркс, әсіресе Ф. Энгельс философ ияны , оны ң ішінде диалекти- каны даусыз ғылымға жатқызады. XX гасырда, бірақ, батыс ойш ыл- дары ны ң копшілігі дерлік ф илософияны гылымнан болек, богде ру хани сала деп түсінуге ойысты. Бүл, сірә әлі де пікір таластарын ту- дыра беруі ыктимал. Ең алдымен философ ияны гылымга жақындастыратын жақта- ры қандай? Ғылым сияқты ф илософия да өз қагидаларын фактілер- мен де, логикалы қ уождермен, дәлелдермен негіздеуге үмтылады. Өте 13 сирек, кейбір ойшылдардың жүйесінде ғана айтылатын қортындылар әлемге жар салғандай, өзінен өзі тікелей айқы н, дау туғызбайтын ақиқаттардай жарияланады. Бүл философияда жалпы бар қасиет, бірақ ф илософ иялы қ түзеудің бірден бір жолы емес. Соны мен қатар ф ило соф ияны айры қш а өзгеше ететін ерекш елік - озінің бірш ама үзақ тарихында барлық ф илософ иялы қ системалар бірін бірі толықтырып жалғастыратын түтас бір жүйеге айналган жоқ. Әрбір ф илософ иялы қ система түйықталған әрі аяқталған, басқа системалармен толы қ біріге алмайтын көзқарастардың жүйесі. Тарихта сақталған әрбір ірі фило- соф иялы қ жүйе - өз алдына бір әлем. Кезінде Гегель осы фактіні мойындамай, әртүрлі философиялар жоқ, тек бірін бірі толыктыра- тын, өзара үйлесімге келуіне болатын бір-ақ философия бар деген еді. Ф илософияны , әсіресе оны ң логика саласын ғылым дәрежесіне жеткізуге ол барлық күшін сарып етті, негізгі ш ығармасын “Логика гы лы мы ” деп те атады. Бірак барлық ф илософ иялы қ жүйелерді, олар- ды ң әрқайсы сы нда ақикатты ң негізі бола түра, бір түтас ілімге ай- налдыру мүмкін болмады. О ны ң себебі, ф илософ ия мен гы лы мны ң әрқай сы сы ны ң та- бигаты тым әртүрлі, тіпті мүлдем бөлек екендігінде болуы тиіс. М ы- салы, ф изиканы ң Ньютон негізін салган классикалы қ ф изика кейін квантты қ ф изиканы ң қүрамды болігі ретінде сақталады, оны ң аш кан зандылықтары теріске шыгарылған жоқ, бірақ ол зандылықтар квант- ты к ф изиканы ң аш қан кең ауқымды заңдары ны ң ішіндегі соларга багынышты зандар болып шықты. Ягни олардың әрқайсы сы өз ал дына дербес гылым бола алмайды, бір физика ғылымын күрайды. Ф илософ ияны ң тарихында П латонның, Аристотельдің, Декарт- тың материалистердің, Руссоның, Канттың, Гегельдің, М аркстің, XX ғасырда экзистенциалистердің, позитивистік әртүрлі агымдардың т. т. кейбіреулері дүниеге ж аңа система келумен бірге жоғалмайды, ж аңа система бүрынгыны бойына түгелдей сіңірмейді. Олардың кобісі ру хани күбылыс ретінде “тірі” күйінде сактала береді. Өйткені, қогамда оларды үстанатын, оларды рухани азыгы ететін адамдар бар, ал олар жоғалмай соған сай келетін ф илософ иялы к жүйе де өлмейді. Өзінің ш ы ққан заманында когамда басым болып түрган көңіл күйге сай кел- мегендіктен онш а еленбеген кейбір ф илософ иялы қ жүйелер келесі бір заманда, жаңа, кең таралган көңіл күйге “жауап беретін” көкей- кесті багытқа айналатыны да болады. XIX ғасырда туған, бірақ онш а ықпалға ие бола алмаған А. Ш опенгауэр мен Ф .Н ицш енің бағыты XX ғасырда едәуір рухани күшке айналғаны мәлім. О ның негізгі себебі ф илософия гылым сиякты омірдегі бар, бо лы п оты рған қаты н астард ы , б олм ы сты , о н ы ң заң д ар ы н игеріп, бейімдеуді негізге ала отырып, бірак түпкі мақсатын, үмсынатын 14 (шгытын, болуға кажетті, болуға лайыкты, болуы мүмкін, тіпті бо- іуы парыз нәрселерге арнайды. Ғы лы мны ң мұраты - бар тылсымның жүктеу/скачать 8,52 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|