Оқулық физика 8 Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі ұсынған

36
c
2 
= 4200 Дж/(кг · 
о
С) 
Ыдыстың алған жылуы: 
Q
1
 = 
с
1
m
1
(t
2
 – t
1
).
Судың алған жылуы: 
Q
2
 = 
с
2
m
2
(t
2
 – t
1
).
Жүйенің алған жылуы: 
Q
 
= Q
1
 + Q
2
.
Q – ?
Шешуі: 
Q
1
 = с
1
m
1
(t
2
 – t
1
) = 920 Дж/(кг · 
о
С) 
 ·  1,5 кг   ·  80
о
С = 110  400 Дж ≈ 110 кДж.
Q
2
 = с
2
m
2
(t
2
 – t
1
) 
= 4200 Дж/(кг
 
 · 
о
С)  ·  10 кг  ·   80
о
С = 3  360  000 Дж ≈ 3360 кДж.
Q
 
= Q
1
 + Q
2
 = 110 кДж + 3360 кДж ≈ 3470 кДж. 
 
Жауабы: Q ≈ 3470 кДж.
2-е с е п. Массасы 200 г мыс ыдыста температурасы 15
о
С, көлемі 0,5 л  
су  бар.  Суға  температурасы  100
о
С  болатын  массасы  600  г  мыс  кесегін 
батырған. Судың температурасы қандай шамаға жетті? Жүйе басқа орта-
мен жылу алмаспайды деп есептеңдер. 
Берілген
і
ХБЖ
Есеп мазмұнын 
теориялық талдау
m
1 
= 200 г
m
2 
= 600 г
V
3 
= 0,5 л 
t
1 
= 
t
3 
= 15
о
С
t
2 
= 100
о
С
m
1 
= 0,2 кг
m
2 
= 0,6 кг
V
3 
= 0,5 · 10
–3 
м
3
r
3 
= 10
3
 кг/м
3
m
3 
= r
3 
· 
V
3 
= 0,5 кг
Судың массасы: 
m
3 
= r
3 
· 
V
3
.
Тұйық жүйені 1) мыс ыдыс, 
2) мыс кесегі және 3) су құрайды.
Ыдыс пен судың бастапқы темпера-
туралары бірдей (
t
1 
= t
3
).
Мыс кесегін суға батырғанда жүйедегі 
барлық заттар бірдей
 t температура-
сын қабылдайды.
Ыдыстың алатын жылуы:
Q
1
 = 
с
1
m
1
(t
 
– t
1
). 
Судың алатын жылуы: 
Q
3
 = 
с
3
m
3
(t
 
– t
3
). 
Мыс кесегінің беретін жылуы: 
Q
2
 = 
с
2
m
2
(t
2 
– t). 
Жылу балансы:
 Q
2 
= Q
1
 + Q
3
.
Шешуі: Q
2 
= Q
1
 + Q
3
. Теңдеудің оң және сол жағындағы шамалардың 
мәндері  ХБ  жүйесінде  анықталғандықтан,  олардың  сан  мәндерін  ғана 
c
1 
= 
c
2 
= 0,38 · 10
3 
Дж/(кг ·
 0
С)
c
3 
= 4,18 · 10
3
 (Дж//кг · 
о
С)
t – ?
Все учебники Казахстана на OKULYK.KZ
*
Книга предоставлена исключительно в образовательных целях  
согласно Приказа Министра образования и науки Республики Казахстан от 17 мая 2019 года № 217

37
көрсетіп, мыс кесегінің берген жылуын және ыдыс пен судың алған жы-
луларын анықтаймыз:
Q
2
 = с
2
m
2
(t
2
 – t) = 0,38 ⋅ 10
3
 ⋅  0,6 ⋅  (100 – t) = 22  800 – 228t.
Q
1
 = с
1
m
1
(t – t
1
) = 0,38 ⋅ 10
3
 ⋅  0,2 (t – 15) = 76t – 1140.
Q
3
 = с
3
m
3
(t – t
3
) = с
3
m
3
(t – t
1
) = 4,18 ⋅ 10
3
 ⋅  0,5 (t – 15) = 2090t – 31  350.
Анықталған жылу мәндерін жылу балансының теңдеуіне (Q
2 
= Q
1 
+
 
Q
3
) 
қоямыз да, белгісіз 
t температураны табамыз.
22 800 – 228t = 76t – 1140 + 2090t – 31350; 
55  290 = 2394t;   t = 23
о
С. 
 Жауабы: t
 
= 23
о
С.
Жылу  мөлшерінің  калория (кал)  және  килокалория (ккал)  деген  өлшемдері 
бөлшектердің  қозғалыс  энергиялары  туралы  молекулалық-кинетикалық  теория 
қалыптаспай тұрғанда енгізілген болатын. 
Калория деп 1 г судың температурасын 1
о
С-ге көтеруге кететін жылу-
дың мөлшерін айтады.
Жылу  мөлшерінің  калориямен  анықталатын  тарихи  өлшемі  практикалық 
жағдайлар үшін әлі күнге дейін қолданыс тауып келеді. Жылу мөлшерінің қазіргі 
Халықаралық бірлігі – Джоуль мен оның ертеде қабылданған бірлігі – калория 
арасындағы байланыс төмендегі қатыс түрінде беріледі:
 1 кал = 4,19 Дж = 4,2 Дж; 1 ккал = 4200 Дж = 4,2 кДж.
1.  Ішкі  энергия  тұрғысынан  алғанда  жұмыс  және  жылу  мөлшері  ұғым-
дарына қандай анықтамалар беруге болады?
2.  Затқа берілетін немесе одан алынатын жылудың 
мөлшері қандай физи-
калық шамаларға тәуелді өзгереді? 
3.  Жылу мөлшері қандай формуламен анықталады, қалай оқылады? Жы-
лу мөлшері қандай бірліктермен өлшенеді?
4.  Меншікті  жылусыйымдылық  деп  қандай  шаманы  айтады?  Немен  өл-
шенеді? Меншікті жылусыйымдылықтың физикалық мағынасын қалай 
ашуға болады?
5.  Заттың жылусыйымдылығы оның қандай күйінде үлкен шамаға жетеді? 
Заттың  әртүрлі  агрегаттық  күйінде  жылусыйымдылығының  әртүрлі  
болатынын қалай түсіндіруге болады?
Ғылым мен техниканың даму тарихынан
?
Сұрақтар
Все учебники Казахстана на OKULYK.KZ
*
Книга предоставлена исключительно в образовательных целях  
согласно Приказа Министра образования и науки Республики Казахстан от 17 мая 2019 года № 217

38

жүктеу/скачать 4,48 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: