Оқулық физика 9 проект башарұлы Р. т б
Ньютонның екінші заңы бойынша қозғалысты өзгертетін себеп, дәлірек айтқанда, денелерді үдеумен қозғалтатын себеп күш
жүктеу/скачать 5,74 Mb. Pdf көрінісі
|
| 1. Ньютонның екінші заңы бойынша қозғалысты өзгертетін себеп,
дәлірек айтқанда, денелерді үдеумен қозғалтатын себеп күш болып табылады. Жас Ньютонды Жердегі қозғалыстар ғана емес, аспан дене- лерінің қозғалысын туғызатын күш пен оның табиғаты қызықтыра- тын. Ол 23 жасында, яғни 1665 жылы Жерді айнала қозғалатын Айды орбитасынан шығармай ұстап тұратын күш пен ағаштағы алманың Жерге құлауын мәжбүрлейтін күштің табиғаты бірдей болуы керек де- ген аса маңызды болжам жасады. Ньютон өз болжамын ғылыми ги- потеза деңгейіне көтеріп, Ғаламдағы барлық денелер де модульдері бірдей, бағыттары қарама-қарсы F 1 = – F 2 күшпен бірін-бірі тарта-ды деген қорытындыға келді. Алайда ол бұл күштің табиғатын ашуға, аналитикалық өрнек-формуласын табуға 20 жыл шамасында еңбек етті. Кейінірек денелердің бірін-бірі тартатын күшін гравитациялық күш деп атайтын болды («gravitas» – «ауырлық» деген мағына береді). Теориялық зерттеу §18. БүКіЛәЛЕМдіК тАртЫЛЫС ЗАңЫ 98 ПРОЕКТ 2. Бүкіләлемдік тартылыс заңын Ньютон 1682 жылы ашты. Оны ашуға өзінен бұрынғы ғалымдардың көп жылғы астрономиялық бақы- лаулары мен зерттеу еңбектері көмектесті. Міне, сондықтан да ұлы ғұла- ма басқа ғалымдардың да еңбектерін асқақтата бағалап: « Егер мен алыс- ты көре алған болсам, алыптардың өз иықтарына мені көтеріп тұр- ғызуларынан болар » деген екен. Оған әсіресе Тихо Браге мен Иоганн Кеплердің еңбектері көп жәрдемін тигізді. Сол кездегі белгілі плане- талардың қозғалыс күйлерін сипаттайтын аспандағы координаталарын Дания астрономы Т. Браге мұқият жазып отырған еді. Ал оның шәкірті И. Кеплер XVII ғасырдың бас кезінде, оқулықтың екінші тарауын- да айтқанымыздай, осы планеталардың Күн төңірегіндегі үш қозғалыс заңын бақылау нәтижелеріне сүйеніп ашқан болатын. Планеталардың арасындағы грави- тациялық тартылыс күшін (сурет 3.28) анықтау үшін Ньютон жүктеу/скачать 5,74 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|