Оқулық физика 9 проект башарұлы Р. т б

92
ПРОЕКТ
тең (
T
1
= 
T
2
= 
T
). Ендеше, теңдеулер жүйесін мына түрде жазамыз:
–
T
+ 
m
1
g
= 
m
1
а
;
T
– 
m
2
g
= 
m
2
а
2
.
Шешуі: 
Теңдеулердің оң және сол жақтарын мүшелеп қосып, үдеудің 
мәнін табамыз:
m
1
g
– 
m
2
g 
= (
m
1 
+ 
m
2
)
a
;
a
m
m g
m
m
=
−
(
)
+
=
−
(
)
+
1
2
1
2
2
0 3 0 2 9 8
0 3 0 2
,
, · ,
/
,
,
ì c
≈
2м/с
2
.
Соңғы теңдеуден жіптің керілу күшін анықтаймыз:
T
= 
m
2
(
a
+ 
g
) = 0,2(2 + 9,8)H 
≈ 
2,4 H.
Жауабы:
a
= 2м/с
2
; 
T
= 2,4 H.
1. 60 Н күш денеге 0,8 м/с
2
үдеу береді. Қандай күш осы денеге 2 м/с
2
үдеу 
береді?
2. Массасы 2 т машина орнынан қозғалып 10 с ішінде 100 м жол жүрді. 
Тарту күші неге тең?
3. Қатаңдығы 10
5
Н/м болатын тіркеу тросымен массасы 2 т машинаны 
0,5 м/с
2
үдеумен сүйресе, трос қаншаға ұзарады? Үйкеліс ескерілмейді.
4. Дене горизонталь бетте орналасқан (су-
рет 3.22). Динамиканың негізгі теңдеуін 
пайдаланып, осы суреттегі дененің қоз-
ғалыс үдеуінің нөлге тең болатынын дә-
лелдеңдер. Суреттегі 1 мм аралық 1 Н-ға
сәйкес келеді. 
5. Массасы 
m
машина 
а
үдеумен тауға 
көтеріліп барады. Егер таудың көлбеулік 
бұрышы 

, ал кедергі коэффициенті 

және машинаның тарту күші 
F
т
болса, 
онда машина қандай үдеумен көтеріліп 
барады? Суретін салып шығарыңдар.
Жаттығу 3.3
}
Cурет 3.22
у
x
F
mg

mg

N
a
=
0
v

F
ó.
ү

93
ПРОЕКТ
1. Тәжірибе нәтижелері бойынша да, Ньютонның екінші заңын қа-
растырғанда да әрекеттесетін екі дененің массаларының қатынасы 
олардың үдеулерінің сан мәндерінің кері қатынастарына тең болатынын 
көрсеттік:
m
m
a
a
1
2
2
1
=
#
.
Мұндағы «минус» таңбасы тәжірибелік деректердің айғағы ретінде 
әрекеттесуші денелердің үдеулерінің бір-біріне қарама-қарсы бағыттала-
тынын білдіреді (сурет 3.23, 
а
). Үдеу векторлық шама болғандықтан жо-
ғарыдағы қатынасты мына түрде жаза аламыз:
m a
m a
1 1
2
2
= −
.
Ньютонның екінші заңы бойынша бірінші дененің үдеуін оған әрекет 
ететін 
F
m a
1
1
1
=
күші, ал екінші дененің үдеуін 
F
m a
2
2
2
=
күші туғызады. 
Ендеше, осы үш өрнекті салыстырып, қарсы таңбамен алынған соңғы екі 
вектордың модульдерінің бір-біріне тең екенін көреміз:
F
F
1
2
= −
. (3.6)
Бұл теңдік 
Ньютонның үшінші заңын
сипаттайды. Ол былайша 
тұжырымдалады:
Денелер бір-бірімен модульдері тең, ал бағыттары қарама-қарсы 
күштермен әрекеттеседі.
Мысалы, төмендегі көріністе (сурет 3.23, 
а
) адам жүкке қандай 
күшпен әрекет етсе, жүк те адамға модулі сондай қарама-қарсы күшпен 
әрекет етеді. Олардың 
табиғаттары
да бірдей, яғни ортақ арқанның 
(сурет 3.23, 
а
) немесе серіппенің (сурет 3.20) 
серпімді күштері
болып 
табылады. Ал егер мектеп зертханасындағы жеңіл арбаларға тұрақты 
магниттерді полюстерін қарама-қарсы қойып орналастырсақ, онда олар 
да бір-біріне тартылып, үдемелі қозғалыстар жасайды. Бұл жағдайда 
магниттердің 
F
1
және 
F
2
өзара әрекеттесу күштерінің табиғаты да бірдей 
болады, яғни 
электрмагниттік күштер
болып табылады.
§17.
 
НЬЮтОННЫң үШіНШі ЗАңЫ

94
ПРОЕКТ
Сурет 3.23. Денелердің өзара әрекеттесуі
a
1
a
2
F
1
F
2
m
1
m
1
m
2
m
2
a

a

F
1
F
2
F
а
)
ә
)
a
1
≠
a
2
a
1
=
a
2
=
a

2. Ньютонның үшінші заңының формуласынан әрекеттесетін екі 
дененің массалары мен біреуінің үдеуі белгілі болса, екіншісінің үдеуін 
табуға болады. Мысалы, массасы 
М
Жер мен оның бетіне 
a
g
=
 
үдеуімен 
еркін құлаған массасы 
m
дененің өзара әрекеттесуі барысында Жердің 
денеге қарай қозғалысының 
a

 
үдеуі Ньютонның үшінші заңына сәйкес 
(
M a

 
= –
m
a
g
=
) мына формуламен анықталады:
a
mg
M
= −
,
мұндағы: 
mg
– көбейтіндісін 7-сыныпта 

жүктеу/скачать 5,74 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: