Оқулық Жалпы редакциясын басқарған профессор Т. М. Досаев

48 
- біз-емізіктәрізді тесік,
foramen stylomastoideum;
- тасты шұңқырша,
fossula petrosa;
- сыртқы ұйқы тесігі, 
foramen caroticum externum; 
Емізіктәрізді тесік аймағында орналасқан: 
- шүйде артериясы жүлгесі, 
sulcus a.occipitalis;
- емізіктәрізді тілік, 
incisura mastoidea;
- емізіктәрізді тесік, 
foramen mastoideum. 
7 кесте. Бассүйектің сыртқы негізінің тесіктері мен олар арқылы өтетін
түзілістер 
Тесіктер 
атауы 
Түзілістер 
артериялар 
веналар 
нервтер 
Үлкен шүйде 
тесігі, 
foramen 
magnum
- aa. spinales 
anterior et 
posteriores; 
- a. vertebralis
- plexus basilaris; 
- v. vertebralis
- medulla oblongata; 
- radix spinalis n. 
accessorii
Айдаршықтық 
өзек,
 canalis 
condylaris
- v. emissaria condylaris 
 
Тіласты өзегі, 
canalis 
hypoglossalis
- plexus venosus canalis 
hypoglossalis
- n. hypoglossus 
(XII- жұп) 
Мойындырық, 
foramen
jugulare
- a. meningea 
posterior 
(
a. 
carotis externa
-
ның
 a. pharyngea 
ascendens
-
сынан
)
- v. jugularis interna 
- n. glossopharyngeus 
(IX-
жұп) 
- n. vagus 
(X-жұп) 
- n. accessorius 
(XI-жұп)
 
Емізіктәрізді,
 
foramen 
- r.meningeus 
(
а.carotis 
- v. emissaria mastoidea 

49 
mastoideum
externa
-ның 
a.occipitalis
-нен
 
a.) 
Емізіктәрізді дабыл 
саңылауы, 
fissura 
tympanomastoidea
 
- r. auricularis n. vagi
Тасты-дабыл 
саңылауы,
 fissura 
petrotympanica
- a. tympanica 
anterior 
(
a.maxillaris- 
тан
)
- vv. tympanicae 
(
v. 
retromandibularis) 
- chorda
tympani
(n. facialis-
тің тармағы
)
Тасты-қабыршақ 
саңылауы,
 fissura 
petrosquamosa
- 
 a. meningea
-
ның тармағы
 
media 
(
 a. 
maxillaries
-тан
) 
 
 
Сыртқы есту тесігі, 
porus acusticus 
externus
- rr. auriculares 
anteriores 
(
a. 
temporalis 
superficialis
-тан
); 
a. auricularis 
profunda 
 
(
a.maxillaris
-
тан
)
- rr. auriculares 
anteriores 
(
v.retromandibularis-
тің 
құйылысы
) 
- r. auricularis n. vagi 
- n. meatus acustici externi 
(
n. trigeminus
-тің 
тармағы
 n. auriculo- 
temporalis
-нің
 
n.mandibularis
-нен
)
Біз-емізіктік, 
foramen 
stylomastoideum
- a. 
stylomastoidea 
(
a. carotis externa 
–ның 
a. 
auricularis 
posterior
-нен
) 
- v. stylomastoidea 
(
v.retromandibularis-
тің 
құйылысы
) 
- n.facialis
(VII-жұп)
 
Жыртық, 
foramen lacerum
 
 
- n. petrosus major
(
n.facialis
-тің тармағы
) 
Сыртқы ұйқы 
тесігі, 
foramen 
caroticum externum
- a. carotis 
externa 
- plexus venosus 
caroticus externus 
- plexus caroticus internus 
Дабыл өзекшесінің 
төменгі 
- a. tympanica 
inferior 
(от a. 
- v. tympanica inferior 
(
v.retromandibularis
-тің
) 
- n. tympanicus 
(
n.glossopharyngeus-
тің 

50 
апертурасы, 
apertura inferior 
canaliculi tympanici 
(fossula petrosa
-да 
орналасқан) 
carotis externa
-
ның
 a.pharyngea 
ascendens
-нан)
 
тармағы
) 
Қылқанды, 
foramen 
spinosum
-a. meningeа 
media
(
a. maxiillaris-
тан
) 
- a. meningeaе mediaе 
(
plexus venosus 
pterygoideus
-тің 
тармағы
) 
-r. meningeus 
(
n.maxillaris
-нің тармағы

(V-жұп) 
 
Сопақ, 
foramen 
ovale
-r. meningeus 
accessories (a. 
maxiillaris
-тің 
a.meningeа 
media
-сынан
) 
- plexus venosus 
foraminis ovalis 
- n. mandibularis
(
n.
trigeminus
-тің 
тармағы
)
Қанаттәрізді өзек, 
canalis pterygoideus
- a. canalis 
pterygoidei 
(
a. 
maxiillaris-
тің 
a. 
palatina 
desendens
-нен
)
- v. canalis pterygoidei 
(
v.retromandibularis-
тің 
құйылысы
) 
- n. canalis pterygoidei 
(
n. 
petrosus major 
мен 
n. 
petrosus profundus) 
 
- Біз-емізік тесігі,
 foramen stylomastoideum 
- тасты шұңқырша, 
fossula petrosa
- сыртқы ұйқы тесігі, 
foramen caroticum externum 
Емізіктәрізді өсінді аймағында орналасқан: 
- шүйде артериясы жүлгесі, 
sulcus a.occipitalis;
- емізіктәрізді тілік, 
incisura mastoidea;
- емізіктәрізді тесік, 
foramen mastoideum. 
Самай сүйегі пирамидасына сыртқы есту тесігін, 
porus acusticus
еxternus,
шектеген дабыл бөлігі жанасады. Оның алдында арасына тасты бөлік
енген дабыл-қабыршақтық саңылау, 
fissura tympanosquamosa, 
орналасқан.
Нәтижесінде ол тасты-қабыршақтық, 
fissura petrosquamosa, 
және тасты- 
дабылдық, 
fissura petrotympanica, 
саңылауларға бөлінеді. 
Самай сүйектің қабыршағында көрінетін түзілістер: 

51 
- төменгі жақсүйек шұңқыры, 
fossula mandibularis; 

- буындық төмпешік, 
tuberculum articulare. 
Сынатәрізді сүйектің бассүйектің сыртқы негізін түзуге денесі, үлкен
қанаты және қанаттәрізді өсіндісі қатынасады. Оның үлкен қанатынан анық
көруге болады: 
- сопақ тесік, 
foramen ovale; 

- қылқанды тесік, 
foramen spinosum; 
Қанаттәрізді өсіндінің негізі арқылы қанаттәрізді өзек, 
canalis pterygoideus; 
өтеді. Жоғарыда аталған сүйектер қосылғанда түзілетіндер: 
- мойындырық тесік, 
foramen
jugulare; 

- жыртық тесік, 
foramen lacerum; 

- тасты-шүйделік саңылау,
 fissura petrooccipitalis; 

- сынатәрізді-тасты саңылау, 
fissura sphenopetrosа. 
 
Бассүйектің ішкі негізі 
Бассүйектің ішкі негізі, 
basis cranii
interna, 
3 бассүйек шұңқырларынан,
алдыңғы, ортаңғы және артқы, тұрады.
Алдыңғы бас шұңқыршасы, 
fossa cranii anterior

- маңдай сүйектің көзұялық бөліктерінен, 
partes orbitalis ossis frontalis, 
- торлы сүйектің тесіктелген табақшасынан, 
lamina cribrosa ossis
ethmoidalis, 

- сынатәрізді сүйектің кіші қанаттарынан, 
alae minures
ossis sphenoidalis,

құралған. 
Маңдай сүйектің алдыңғы бассүйек шұңқыры аймағында милық
бұдырлар, 
juga cerebralia,
мен саусақтық батыңқылар, 
inpressiones digitatae,
мен артериялық жүлгелер, 
sulci anteriosi,
көрінеді. Әтеш айдаршығының,
crista galli,
алдында тұйық (соқыр) тесік, 
foramen caecum,
орналасады. 
Торлы сүйектің тесіктелген табақшасында мұрын қуысынан иіс сезу

52 
нерві талшықтары өтетін 20-25 ұсақ тесіктер байқалады. Көру өзегі, 
canalis
opticus,
арқылы алдыңғы бассүйек шұңқыры көзұясымен қатынасады.
Алдыңғы бассүйек шұңқырындағы тесіктер мен түзілістерді №8 кестеден
табуға болады. Алдыңғы бассүйек шұңқырында мидың маңдай 
үлестерімен, 
lobi frontalеs,
иіс сезу миының шеткі бөлігі, 
rhinencephalon,
жатады. 
 
8 кесте. Алдыңғы бассүйек шұңқыршаларының тесіктері мен ондағы түзілістер 
Тесік атаулары 
Түзілістер 
Тесіктелген табақша тесіктері, 
foraminae 
 laminae cribrosae
-nn. olfactorii
; (І-жұп) 
Тұйық (соқыр) тесік,
 foramen 
caecum
- ми қатты қабығының өсіндісі; 
Көру өзегі, 
canalis opticus
-a. ophthalmica; 
(ІІ-жұп) 
-n.
opticus
Ортаңғы бассүйек шұңқыры,
fossa cranii media, 
құрылған: 
- сынатәрізді сүйектің денесімен үлкен қанаттарынан, 
corpus et alae
majoris
ossis sphenoidalis; 

- самай сүйектің қабыршағымен тасты бөліктің алдыңғы бетінен, 
squama
et facies anterior partis petrosae ossis temporalis
. (жұп) түзілістер) 
Ортаңғы бассүйек шұңқырында сынатәрізді сүйектің денесіне сәйкес
келетін орталық және бүйір бөліктерін айырады. Ортаңғы бассаүйек
шұңқыршаларын алдын сынатәрізді сүйектің кіші қанаттарының артқы
жиегімен түрік ер-тоқымының төмпесі, 
tuberculum sellae, 
шектесе, артқы
шекарасы самай сүйек пирамидасының жоғарғы жиегі (жоғарғы тасты

53 
қайнау жүлгесі) мен түрік ер-тоқымы арқасы арқылы, 
margo superior partis
petrоsae ossis temporalis (sulcus sinus petrosi superioris) et dorsum sellae,
өтеді. 
Ортаңғы бассүйек шұңқырының сынатәрізді сүйек аймағында
орналасқандар: 
- қиылысалдылық жүлге, 
sulcus prechiasmatis 
- түрік ер-тоқымы, 
sella turcica 
- гипофиздік шұңқырша, 
fossa hypophisialis;
түрік ер-тоқымының
түбінде орналасқан. 
- ер-тоқым арқасы, 
dorsum sellae; 
- ұйқы жүлгесі, 
sulcus
caroticus; 
- жоғарғы көзұялық саңылау, 
fissurа orbitalis superior;
- дөңгелек тесік, 
foramen rotundum;
- сопақ тесік, 
foramen ovale; 
- қылқанды тесік, 
foramen spinosum. 
9 кесте. Ортаңғы бассүйек шұңқырының тесіктері мен түзілістері 
Тесіктер 
атауы 
Түзілістер 
артериялар 
веналар 
нервтер 
Ішкі ұйқы тесігі, 
foramen caroticum 
internum
- a.carotis 
interna 
- plexus venosus 
caroticus internus;
(
v.retromandibularis-
тің құйылысы
)
- plexus caroticus 
іnternus;
Жоғарғы көзұялық 
саңылау, 
fissurа 
orbitalis superior
- v. ophthalmica 
superior
(
sinus vernosus
-қа 
құяды) 
- n. oculomotorius 
(III-
жұп)
 
- n. trochlearis
(IV-жұп) 

54 
- n. opthalmicus
(
n.
trigeminus
-тің 1 - 
тармағы
) 
- n. abducens 
(VI-жұп) 
 
Дөңгелек тесік, 
foramen rotundum
 
- n maxiillaris 
(
n.
trigeminus
-тің 2 - 
тармағы
) 
Үлкен тасты нерв 
өзегі саңылауы, 
hiatus 
canalis n.petrosi 
majoris
- r.petrosus (a. 
maxiillaris
-тің 
a.meningeа media
-
сынан
)
- n. petrosus major
(
n.facialis
-тің 
тармағы
)
Кіші тасты нерв өзегі 
саңылауы, 
hiatus 
canalis n.petrosi 
minoris
- a. tympanica 
superior (a. 
maxiillaris
-тің 
a.meningeа media
-
сынан
)
 
- n. petrosus minor 
(
n.glossopharyngeus-
тің 
n. tympanicus-
інің 
жалғасы
)
 
Ескерту: жыртық, сопақ және қылқанды тесіктердің түзілістерін бассүйектің
сыртқы негізінен қараңыздар.
Самай сүйек пирамидасының алдыңғы бетімен қабыршағындағы
түзілістер: 
- дабыл қуысы төбесі, 
tegmen tympani;
- доғатәрізді дөңес, 
eminentia arcuata; 
- үлкен тасты нерв өзегі саңылауы және жүлгесі, 
hiatus canalis et sulcus
n. petrosi majoris; 
- кіші тасты нерв өзегі саңылауы және жүлгесі
, hiatus canalis et sulcus n.
petrosi minoris; 
- үшкіл батыңқы, 
impression trigemini; 
- ортаңғы менингеальдық артерия жүлгесі, 
sulcus a. meningeae mediae;

55 
- саусақтық батыңқылар, 
impressions digitatae. 
Самай және сынатәрізді сүйектер қосылысынан пайда болады: 
- жыртық тесік, 
foramen lacerum
оның маңына ішкі ұйқы тесігі, 
foramen
caroticum internum
ашылады. 
- сына-тасты саңылау, 
fissurа sphenopetrosa;
Ортаңғы бассүйек шұңқырында мидың маңдай үлетері, 
lobi
temporales, 
гипофиз, 
hypophysis, 
және үшкіл түйіні, 
ganglion trigeminale
,
орналасқан. 
Ортаңғы бассүйек шұңқырының тесіктері мен түзілістері 8-кестеде
көрсетілген. 
Артқы бассүйек шұңқыры, fossa cranii posterior құралған: 
- шүйде сүйектен, 
os occipitale; 
- жұп самай сүйектің тасты бөлігінің артқы және емізіктәрізді бөлігінің
милық беттерімен, 
facies posterior partis petrosae et facies cerebralis partis
mastoideae ossis temporalis
;
- сынатәрізді сүйектің денесімен, 
corpus ossis sphenoidalis;
- шеке сүйектің емізіктәрізді бұрышымен, 
angulus mastoideus ossis
parietalis; 
Шеке сүйектің ішкі бетінде, артқы бассүйек шұңқыры аймағында
орналасқандар: 
- үлкен шүйде тесігі, 
foramen magnum;
- айдаршық өзегі, 
canalis condylaris; 
- тіластылық өзек, 
canalis hypoglossalis; 
- ішкі шүйде шодыры, 
protuberantia occipitalis interna; 
- ішкі шүйде қыры, 
crista occipitalis interna; 
- көлденең қойнау жүлгесі,
sulcus sinus transversi 
Сынатәрізді сүйек пен шүйде сүйектің базилярлы бөлігі қосылысынан ылди,

56 
clivus
, түзіледі. Самай сүйек пирамидасының артқы беті мен емізіктәрізді
бөлігінен көрінеді: 
- ішкі есту өтісіне жалғасатын ішкі есту тесігі, 
porus meatus acusticus
іnternus, 
- доғаастылық шұңқырша, 
fossa subarcuata; 
- суқұбыры кіреберісінің сыртқы апертурасы, 
aperturа externa
agueductus vestibuli; 
- ұлу өзекшесінің сыртқы тесігі, 
aperturа externa canaliculi cochleae; 
- пирамиданың төменгі жиегі бойымен төменгі тасты қойнау жүлгесі
өтеді, 
sulcus sinus petrosi inferioris 
Шүйде және самай сүйектері қосылыстарынан мойындырық тесігі мен
тасты-шүйде саңылауы, 
foramen jugulare et fissura petrooccipitalis,
құрылады. 
Мойындырық тесігімен сигматәрізді қойнау жүлгесі бітеді, 
sulcus sinus
sigmoidei. 
Артқы бассүйек шұңқырында мишық орналасса, ылдиға сопақша
ми мен көпір жанасқан.
 
10 кесте. Артқы бассүйек шұңқырындағы басты тесіктер мен түзілістер 
Тесіктер 
атауы 
Түзілістер 
артериялар 
веналар 
нервтер 
Ішкі есту тесігі (ішкі 
есту өтісі), 
-a. labyrinthi a. 
basilaris 
-vv
.
labyrinthi sinus 
petrosus inferior
-n. facialis VII 
-n. vestibulocochlearis 
VIII
Кіреберіс 
суқұбырының сыртқы 
апертурасы, 
- ductus 
endolymphaticus

57 
Ұлу өзекшесінің 
сыртқы апертурасы, 
- ductus 
petroolimphaticus 

жүктеу/скачать 2,15 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: