Оқулық жоғары оқу орындарының филология факультеттері
жүктеу/скачать 3,57 Mb. Pdf көрінісі
|
bilkasymov b mazhitaeva sh kazak debi tilinin tarikhy khvkhk
| қалыбын білуге (Айқап, 1913, 77-б.). Алайық: шаңырақ бар және
жібек матаның бір түріне "чай" деп айтылады...(Айқап, 1912, №1). Менің ойым бұ-дүр, айтып қалайын... (Айқап, 1912, № 1). ...расходы жоқтықтан "Айқап" журналы тоқтап қалса, қайтадан ортамыздан ер көңілді, арыстан жүректі данышпан ер шығып, журнал яки газетке басшы болмағы қиын-дүр (Айқап, 1911, № 1). Томнан жер алып, Семей хатында боламын деген, көпірсіз суға арба салғанмен бірдей, мұнан түк пайда шықпайды, босқа арам тер болғаннан басқа (Қазақ, 1913, 34- б.). Қазақ жерінде отырықшы норманы алу керек нағыз жері жақсы қазақтар я жерді арықпен суаратын қазақтар (Қазақ, 1913, 44-б.). Осындай құрмалас сөйлемдердегі бағыныңқының ба- сыңқының алдында тұрмай, оның соңында келуі сөз қылып отырған кезеңдегі мерзімді баспасөз беттерінде жиі кездеседі. Ре по зи то ри й К ар ГУ 125 Бұл сол кездегі жазба әдебиетке ауызекі сөйлеу тілінің тигізген әсері екендігі сөзсіз. ХХ ғасырдың басындағы мерзімді баспасөз беттерінде де деп-ке аяқталатын сөйлемдерді кездестіруге болады. Акад. І.Кеңесбаев бұл құбылысты ауыз әдебиет пен ауызекі сөйлеу тілі ықпалымен байланыстырса, Р.Сыздықованың пікі- рінше: "Сөйлемнің деп дәнекеріне аяқталуы Абай тұсындағы күллі қазақ прозасы тіліне тән: бұл тәсіл көркем әдебиет стиліне жататын Ыбырай әңгімелерінде де, қоғамдық публицистикаға да жататын баспасөз тілінде де, қазақша қарасөзбен жазылған өзге үлгілерде де (тіпті христиан дінін уағыздаған миссионерлік әдебиетте де) - барлығында қолданылған 32 . Мерзімді баспасөзден мысал келтірейік: Отырықшы норма қазақ сонымен күн көреді деп көзі жет- кендіктен шығарған норма емес, қазақтың жерін көбірек алу үшін шығарған һәм көбірек алғанда қазақтың ырзалығымен алдық деп көрсету ұшін шығарған норма деп /Қазақ, 1913, №19/. Сібірде, Степной облыстарда һәм Түркістанда мал бағамын десе, отыз алты жылға торгсыз арендаға мал бағатын жер берілсін деп /Қазақ, 1913, № 37/. Адам туған жеріне барып тұрып, жұртына қызмет істеймін десе, сонан соң кіріссін деп /Айқап, 1914, №1/. Біз ойлаймыз, бұл жақыннан болжағандық деп /Айқап, 1914, № 1/. Бұл фактілерден деп-ке аяқталған сөйлем түрлерінің ХХ ға- сырдың басындағы қазақ жазбаларына да тән нормативтік құбылыс болғандығын көреміз. жүктеу/скачать 3,57 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|