Оқулық ретінде «Білім беруді дамыту федералдық институты»
жүктеу/скачать 8,53 Mb. Pdf көрінісі
|
| 1 ТАРАУ
11 және т.б). Жетілген өсімдік жасушаларында орталықвакуоль бар. Барлық жасушалардыңтірі құрылымы (протопласт) плазмодесм, айрықша цитоплазмаканалдары арқылы бір жүйеге біріктіріледі. ӨСІМДІК ЖАСУШАСЫНЫҢ ҚҰРЫЛЫСЫ Өсімдік жасушасыклеткалыққабыршақ, протопласт және вакуолидан тұрады (1.2 сурет). Протопласт — жасушаның тірі құрылымы - жарық микроскопта көрінетін (ядро, пластид, митохондрилер) цитоплазмамен және құрылымдық элементтермен ұсынылған. Цитоплазмада морфологиялық үш қабат бөлінеді: жасушалы қабырғаға қабысқан сыртқы (плазмалемма); цитоплазманың негізгі массасын құрастыратын орта; вакуольді шектейтін ішкі (тонопласт) (1.3 сурет). Электрондық микроскопты ұлғайтуды пайдаланумен жүргізілген зерттеу цитоплазма құрылымы эндоплазматикалық тор (ЭПТ) немесе эндоплазмалық ретикулум құрайтын мембраналармен ұсынылатынын көрсетті. Сонымен біргецитоплазмаға ЭПТ сияқтыжарық микроскопта көрінбейтін субмикроскопиялық құрылымдарбатырылғанГольджи аппараты, микроденелер, микротүтіктер және микрофиламенттер де жатады. Субмикроскопиялық құрылымдарға рибосомалар Центрифугалауарқылы цитоплазманы екі бөлікке бөлуге болады: құрылымдық компоненттер және сұйық. Рис. 1.2. Өсімдік клеткаларының жеке құрылымы арасындағы ара қатынас 12 1.3. сурет. Өсімдік клеткасының ультрақұрылымдық ұйымдасты- рылуы [А.Родионоважәне т.б.., 2010): 1 — клеткалық қабыршақ; 2 — плазмо- десма; 3 — орта табақша; 4 — көрші клеткалардың клеткалық қабырғалары; 5 —цитоплазмадағы бос рибосомалар; 6 — кедір эндоплазмалық тор [ретикулум); 7 — кедір эндоплазмалық тор бетіндегі рибосомалар; 8 — хлоропласттар; 9 — хлоропластың екімембраналық қабыршағы; 10 — тилакоиды гран; 11 — митохондрия; 12 — Гольджи аппараты цистернасы (диктиосома); 13 — жасуша шырыны бар клевакуоль; 14 — вакуольді шектейтін тонопласт; 15 — Гольджи аппараты құты [везикула) ; 16 — Гольджи аппараты; 17 — микрофиламенттер; 18 — микротүтіктер; 19 — цитоплазма; 20 — протопласты шектейтін плазмалемма,; 21 — эндоплазматикалық тор [ретикулум); 22 — хро- матин; 23 — ядрышко; 24 — ядерная пора; 25 — ядерная двумембранная оболочка После центрифугирования все органоиды, как более тяжелые, окажутся снизу в осадке, а жидкость — сверху. Надосадочная жидкость представляет собой основное вещество цитоплазмы — гиалоплазму. Основная плазма, или гиалоплазма, — это среда, в которую по- гружены все органоиды клетки. Через нее осуществляется связь между отдельными органеллами. В цитоплазме протекают важнейшие биохимические процессы. Гиалоплазма представляет собой гетерогенный белковый колло- идный раствор, способный изменять агрегатное состояние из жидкого (золь) в твердое, студневидное (гель) и, наоборот, из геля в золь: Қолайсыз жағдайлар ЗОЛЬ < > ГЕЛЬ . Қолайлы жағдайлар Цитоплазманың золядан гельге көшуі ерітілген зат, температура және басқа факторлар қослымының өзгеруі есебінен жүзеге асырылады. Цитоплазманың өзінің агрегаттық күйін өзгертуі өсімдіктердің қоршаған ортаның өзгеру жағдайына елеуіне мүмкіндік береді.Өсімдіктердің қысқа дайындалу кезеңінде цитоплазма золядангельге ауысады. Ағаштану цитоплазманың физикалық қасиеттерін жақсартады және өсімдіктердің қоршаған ортаның қолайсыз жағдайларына тұрақтылығын жоғарылатады. 13 Золяның гельге ауысуы (басқа факторлармен бірге) споралар мен тұқымдардың ыстыққа төзімділігін, қына, мүк және басқа қырыққұлақтардың құрғақшылыққа төзімділігін (сусыздануды ауа- құрғақ күйге шыдау қабілеттілігі), ұзаққа созылған теріс температура кезеңінде өсімдіктердің аязға төзімділігін (қолайсыз қысқы жағдайлар кешеніне шыдау қабілеттілігі) түсіндіреді. Қолайсыз жағдайларда цитоплазманың золядан гельге ауысуы ғана емес, сонымен қатар оның құрылымының сусыздану, тығыздануына әкелетін сапалы өзгерістер де болады. Қолайлы жағдайларда (сумен қамтамасыз етілу, температураның көтерілуі және т.б.) цитоплазма гельден золяға ауысады, ал спора, тұқым, бүкіл өсімдіктер өсу процестерін жалғастыруға мүмкіндік алады. Осылайша, мысалы, бірнеше жыл гербарийде жатқан кейбір мүктер сумен жеткілікті қамтамасыз етілген жағдайда өсуін жалғастыруға қабілетті. Цитоплазмада көптеген ферменттер, айырбас өнімдері, иондар, сонымен қатар микрофиламенттер мен микротүтіктерді құрастыру үшін қысқартылатын ақуыздар мен ақуыз мономерлері бар. 1.1.1. Жасуша қабырға Жасуша қабырғаның негізгі құрастырушы молекуласы тізбекке созылған d-глюкозаның 3 -11 мың қалдықтарынан құрылған полисахаридты көрсететін целлюлоза немесе өзек (С 6 Н 10 О 5 ) Ш болып табылады.Талшықтардың жіп тәрізді молекулалары сутегі байланыстары есебінен бір-бірімен (100 молекула шамасында) өзара әрекет жасай келе, мицелланы құрастырады; 20 мицелла микрофибрилға біріктірілген, ал 250 микрофибрилл макрофибрилды құрастырады(1.4 сурет). Целлюлозаның микро- және макрофибриллдері клетка қабырғасында гемицеллюлоза, пектин заттары мен ақуыздан тұратынматрикс - аморфты, желе тәрізді массаға батырылған. Гемицеллюлоза,немесе жартылай өзеккөмірсу сипатындағы полимерді білдіреді,бірақ целлюлозадан гөрі полимерлеу деңгейі төмен. (мономерлер150-ден 300-ге дейін). жүктеу/скачать 8,53 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|