Өзбек, қазақ халқының әдеби байланыстары сонау көне ғасырлардан
жүктеу/скачать 19,75 Kb.
|
|
Қазақстандағы өзбек әдебиетінің тарихы сонау ертеден бастау алып, халық тарихымен тығыз байланысты. Оңтүстік Қазақстан аумағында атақты ақындар Юсуф Сареми мен Абдулхамид Лузуми өмір сүріп , өз шығармаларын жасады . Ю.Сареми – 19 ғасырдың екінші жартысы мен 20 ғасырдың басындағы өзбек әдебиетінің көрнекті өкілі. Сайрамда дүниеге келген. Белгілі болғандай, Сайрам аумағында Ұлы Жібек жолындағы ірі сауда қаласы – ежелгі Исфиджаб қаласы болған. А.Лузуми 20 ғасырдың бірінші жартысында Шымкентте тұрып, жұмыс істеген. Шығыстың ұлы ағартушылары – Қожа Ахмет Ясауи, Сүлеймен Бақырғони, Атай және басқа да көне өзбек әдебиетінің классиктерінің есімдері ежелден түркі мәдениеті мен әдеби әлемінің орталығы болған көне Сайрам жерімен байланысты. Тәуелсіздік алғанға дейін жергілікті өзбек авторларының шығармалары қалың оқырманға таныс емес еді. Кеңестік кезеңде ақын-жазушылар Өзбекстанға кетсе де, туған елмен байланысын үзбей, кейін қазақ пен өзбек әдебиетінің дәнекеріне айналды. Қазақстанның тәуелсіздігінің жариялануымен өзбек жазушылары мен Қазақстан ақындарының белсенділігі артты, қазақ авторларымен дәстүрлі шығармашылық байланыс нығая түсті. Өзбек әдеби бірлестіктерінің гүлденген кезеңі еліміздің тәуелсіздік алған кезеңіне келеді. Осы жылдары Өзбекстан жазушылары мен ақындары И.Жұманов, Х.Кучкаров, Б.Собитов, А.Пратов, З.Муминжоновтар Қазақстан Республикасы Жазушылар одағының мүшелігіне қабылданды. Өзбек жазушыларының кітаптары Алматы, Ташкент, Шымкент, Сайрам облысындағы баспаханалар мен баспаларда басылып, біразы қазақ тіліне аударылған. 2009 жылы Алматыда А.Пратовтың «Бір тал гүл» атты поэзиялық жинағы жарық көрді, оған И.Сапарбаев аударған қазақ тіліндегі таңдамалы өлеңдері енгізілген. Өзбек әдеби ортасында көркем аударма белсенді дамып келеді. Өзбек, қазақ халқының әдеби байланыстары сонау көне ғасырлардан бермен қарай жетіліп, даму үстінде келе жатқан жанды процесс. Бұған мысал ретінде «Алпамыс» дастанынынн екі халық тілінде де бір негізде қатар жырлануы да осы екі ел мәдениетінің тел өскен бесігінің бірлігінен тұрмыс жағдайының ұксастырынан іздеу қажет тәрізді. Іздестіре бастаса мұндай әдеби байланыстың тарихи тамыры есте жоқ ескі замандардағы халықтық шығармаларда да ұшыраса береді. Өзбек әдебиетінің тарихында әзілге де орын болды. Халық эпосы – анекдоттарда латиф жанры осылай пайда болған. Әйгілі күлкілі хикаялардың қаһарманы Насреддин Афанди дүниежүзілік даңққа ие болды - байлармен және қала билеушілерімен тапқыр комбинацияларды жүзеге асыратын комикс кейіпкері. Сюжеттерін өзбек әдебиетінің классиктері жинаған «Тахир мен Зухра», «Фархад пен Ширин», «Лейли мен Межнун», т.б. фольклорлық шығармалары да қызықты. Өзбектің атақты ақын әйелі Зулфияның «Куз», «Келинчак» деген өлеңдерін аударған ақын Т.Молдағалиев тәржіманы түпнұскамен тепе-тен етіп, сайма-сай дәрежеде жеткізген. Өзбек шайырының бейнелеу құралдары, тілдік өрнектері қазақы сипат алып, аудармада құлпыра түскен. Қазақ арасына аса танымал болған өзбек жазушысы Әділ Якубовтын «Ұлықбек қазынасы» атты романын аудармашы Кебей Сейдеханов қазақ тіліне тәржімалаған болатын. Онда Әмір Темірдің немересі, Орта Азияда ғылымның атасы Ұлықбек туралы сөз болады, ол өз ұлының қолынан қаза тапқаннан кейінгі дүрбелен тағдыр айтылады. Тимуридтер тұсында ұлы ақын және мемлекет қайраткері, өзбек әдебиеті мен әдебиетінің негізін салушы Әлішер Науаи (1441-1501) әдебиетте орасан зор рөл атқарды. Оның баға жетпес қолжазбалары бүгінгі күнге дейін Мемлекеттік Эрмитаж, Лувр және Британ мұражайы сияқты әлемге әйгілі мұражайлардың көптеген қолжазба қорларында сақталған және әлемнің көптеген тілдеріне аударылған. Белгілі авторлардың шығармаларынан Өзбекстанның әр дәуіріндегі тарихи оқиғаларды оқуға болады. Сонымен, Захириддин Бабырдың (1483-1530) «Бабырнаме» еңбегінде екі империя – Тимуридтер мен Бабуридтер тұсындағы ел өмірі суреттеледі. 20-ғасырдың басында Мұхаммед Шариф Гүлхани, Агахи, Мукими, Завки, Фуркат, Абдулла Қадыри, Фитрат, Хамзалар өзбек әдебиетіндегі социал-реализмнің негізін қалап, оған әлеуметтік-саяси тақырыптарды енгізе отырып, өздерінің үздік шығармаларын жазды. Фурхат шығармашылығы көбінесе Ыбырай Алтынсарин шығармашылығымен үйлеседі. Бұл олардың заманының бір болғандығынан ғана емес, көзқарастарында ортақ белгілердің болуынан болса керек. Кезінде Ыбырай Алтынсарин де өз халқына өнер-білім, мәдениеттің игілігін насихаттап, өнерді көтеріп жүрген елдердің қатарына қосылуға шақырған. Фитрат – 20 ғасыр басындағы өзбек әдебиетінің жарық жұлдыздарының бірі. Фитрат – өзбек әдебиетінің, ғылымы мен мәдениетінің көрнекті өкілі, энциклопедиялық білімі бар көрнекті ақын-жазушы. Фитрат 1923 жылы Мәскеудегі «Шығыс тілдері институтында» ғылыми қызметкер болып жұмыс істеп, оған профессор атағы берілді. Осы жылдары қазақ халқының көрнекті ақыны, аудармашы, журналист, тілші, әдебиеттанушы Ахмет Байтұрсынов та болады. Ол кезде көптеген қазақ, өзбек зиялылары Мәскеуде оқып, қызмет еткені тарихтан белгілі. Шолпан – ХХ ғасырдағы өзбек поэзиясының маңызды өкілі. Ол поэзия, проза, драматургия және өткір публицистикадағы шығармашылығы арқылы өзбек әдебиеті мен мәдениетіне үлкен үлес қосты. Шолпан әдебиетке прозалық шығармалармен келгенімен, ақын ретінде танылды. Шолпан қашанда халық жағында болды. Өлеңдерінде халқын жоқтайтын ұлтжанды ақын. Қалтылдаған – шырақтан да әлсізсің, Жел қаттырақ келіп соқса өшерсің. Осы өлеңнен кейін ойға Байтұрсыновтың “Қазақ қалпы” өлеңі ойға келеді. Қалтылдақ қайық мініп еспесі жоқ, Теңізде жүрміз қалқып кешпесі жоқ, - деп, халықтың өздігін тани алмай бейшаралық халде күн кешіріп отырғанын шеберлікпен жеткізген. Қазіргі өзбек әдебиетінің Қазақстанда кең тараған жанры – поэзия. Көптеген өзбек ақындары Е.Рузиматов, Т.Юлдошев, И.Жұманов, О.Дуржонбоев, Ш.Шопулатов, С.Мумин, С.Шомуродов, А.Пардабеков, П.Бобоев, Х.Мирхайдаров, С.Бобохонов, М.Миразизов. , О.Тиллахужаев, З.Муминжонов. Олардың шығармашылығында ел өміріне деген сүйіспеншілікті, тәуелсіз Қазақстанға деген мақтаныш сезімін көрсететін патриоттық сипаттағы шығармалар басты орынды алады. Өзбек ақындары республикада тұратын сан ұлттар арасындағы достықты, татулық пен өзара түсіністікті жырлайды. «Мәңгілік» деп аталатын махаббат, достық, үлкенді құрметтеу , табиғатты елестету тақырыптары естіледі. Өзбек ақындарының шығармаларында пейзажды суреттеу оқырмандар арқылы өтетін призма қызметін атқарады Отанға деген сүйіспеншілікті, адамның табиғатпен бірлігін сезіну. Ата-анаға, дос-жаранға, қаламдас әріптестеріне арнап көптеген өлеңдер туды. Қазақстанның қазіргі өзбек жазушылары М.Мирхолдоров, С.Юсуфалиев, Ю.Сайдалиев, Р.Бегалиев, М.Намозбоев өз шығармаларының беттерінде шындықты адалдықпен жаңғыртуға ұмтылады. жүктеу/скачать 19,75 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|