Өзін-өзі тексеруге арналған сұрақтар

жүктеу/скачать 20,26 Kb.

Дата	02.12.2023
өлшемі	20,26 Kb.
	#132523

Байланысты:
Микроэкономика

Өзін-өзі тексеруге арналған сұрақтар:

1. Экономикалық ресурстардың шектеулілігі және таңдау. Қазіргі микроэкономиканың пәні және негізгі проблемалары

Экономикалық ресурстар деп экономикалық игіліктерді ӛндіру үшін кажетті мына элементтерді:
1)еңбек - экономикалық игіліктерді жасауға бағытталған мақсатты түрдегі іс-қимыл;
2)капитал - тауарлар мен кӛрсетілетін қызметтерді ӛндіру үшін пайдаланылатын бұрынғы еңбекпен құрылған игіліктер;
3)жер, табиғи ресурстар - тауарлар және кӛрсетілетін қызметтер ӛндіру үшін қажетті табиғи жағдайлар;
4)кәсіпкерлік, кәсіпкерлік қабілеттілік - басқару қабілеттілігі, сондай-ақ жаңашылдықтар құру және тәуекелдерге бару
қабілеттілігі;
5)ақпарат - қоршаған әлем жэне ондағы болып жатқан
процестер туралы мәліметтер; бірнәрсенің жағдайы туралы,
шамалардың мәні туралы мәлімдейтін хабарлама деп атау
қабылданған.
Игіліктердің шектеулігі таңдау проблемасын шешу
қажеттілігіне – бұл ретте осы шығындар кезінде қажеттіліктерді
максимум
қанағаттандыруға қол жеткізетін, оларды
пайдаланудың балама нұсқаларының ішінен ең жақсысын таңдау
жатады. Ресурстардың шектеулігімен қоғамға таңылатын таңдау
процесінде ол үш іргелі міндеттерді шешу қажеттілігімен
кездеседі: не?, яғни қандай тауарлар және кӛрсетілетін
қызметтерді қандай мӛлшерде жүргізуге болады, қалай?, яғни
қандай шектеулі ресурстар және технологиялық тәсілдер
кӛмегімен адамдарға қажетті игіліктерді ӛндіруге болады және
кім үшін? бұл шектеулі ӛмірлік игіліктерді ӛндіру қажет?
Экономикалық міндеттердің аталған үш
тағаны
экономикалық жүйенің барлық типтері үшін тән екендігін ескеру
маңызды. Айырмашылық бұл міндеттерді шешу тиімділігінің
дәрежесінен ғана тұрады.
Нарықтық экономиканың негізгі субъектісі үй шаруашылығы және фирмалар болып табылады. Үй шаруашылығы бір уақытта экономикалық ресурстарды жеткізуші ретінде бола отырып, тұтынушылық тауарлар және кӛрсетілетін қызметтерге
сұранысты ұсынады. Фирмалар, ӛз кезегінде тұтынушылық
тауарлар және кӛрсетілетін қызметтерді ұсына отырып,
ресурстарға деген ұсынысты талап етеді

2. Экономикалық таңдаулардың координированиясы. Ресурс шектеулілігін бөлу кезіндегі баға және нарықтың ролі.

Ресурстардың шектеулілігі – барлық экономикалық қажеттіліктерді бір мезетте қанағаттандыру мүмкін еместігінің көрсеткіші. Ресурстардың шектеулілігі қоғам алдында экономикалық таңдау мәселесін туындатады. Ол әр өндірістің ресурстың шегінің болуымен және экономикалық мақсаттардың көп болуымен түсіндіріледі. Сондықтан ресурстар шектеулі болғандықтан оларды тиімді пайдалану қажет.

Экономикалық таңдау – берілген шығындар деңгейінде қоғам- ның қажеттіліктерін максималды түрде қанағаттандыру мақсатының орындалуы кезінде бірдей балама нұсқалардың ішінен ең жақсысын таңдап алу. Кез келген қоғамның алдында әрдайым шектеулі ресурстардың ахуалы мен бағытын анықтау мәселесі тұрады. Пайда болған мәселелерді шешудің ең жақсы нұсқаларын таңдап соны жүзеге асыру барысында экономикалық субъект экономикалық рационалдылыққа және ұтымды шешім қабылдауға жүгінеді.

3. Микроэкономикалық теорияның әдістемесі.
Оң микроэкономикалық теорияның нақты шындықты зерттейтін негізгі әдістері мыналар:
1. Шекті немесе маржиналдық талдау, оның мәні экономикалық қҧбылыс аяқталғанымен ғана емес (жалпы, орташа ӛлшемдерді зерттеу), сонымен қатар ӛзгермелі кҥйінде де зерттеледі.
2. Функциялдық талдау, мынадай жҥйелі зерттеуді қарастырады:алдымен қҧбылыстың әдеттегі сапасы анықталады, соңынан алдындағы анықталған сапамен факторлар ӛзара байланысының әдісі –
функция анықталады. Мӛлшер егер, ол басқа бір фактордың әсерінен ӛз маңызын ӛзгертсе ауыспалы қҧбылыс болып есептелінеді. Мысалы, У, Х-тің қызметі (функциясы) былай жазылады:
У=f(X) мҧндағы, У – функция, ал Х – функция (қызметі) дәлелі.
3. Тепе теңдік әдістемесі микроэкономика ондағы салыстырмалы тҧрақтылық жағдайын зерттейтінін, яғни осындай жағдайдың ӛзгеруіне ішкі бетбҧрыстың жоқ болуын білдіреді. Егер сыртқы жағдайдың сәл ғана ӛзгеруіне сәйкес экономиканың ахуалы елеулі ӛзгерсе онда тепе-теңдік тҧрақсыз деп аталады. Егер сыртқы ӛзгерістер әсер еткенде, жҥйенің ӛзінде бҧрынғы қалыпты орнына келтіретін, кҥш болса, ондай тепе-теңдік тҧрақты делінеді.
4. Тексеру әдісі теориясы, бҧған сәйкес, теория жартылай, болмаса
қосымша іс жҥзінде дәлелденуі керек. Егер теория фактлермен бір пікірге келмесе, теорияны жақсарту болмаса қабылдамай және жаңасын тудыру қажет. Оңшылдар, экономикада не және қалай болып жатқанын тҥсіндіру керек, бірақ субъективті баға берудің керегі жоқ деп санайды.

Тақырып

2. Өзін-өзі тексеруге арналған сұрақтар:

1. Сұраныс заңының және ұсыныс заңының анализі. Сұраныс функциясы. Ұсыныс функциясы.

Сұраныс заңы – бұл баға деңгейінен болатын сұраныс шамасының тәуелділік заңы: тауар бағасы тӛмен болған сайын, онда оның кӛп саны соншалықты сатып алынатын болады және
керісінше.
Ұсыныс заңы - тауарлардың жоғары бағалары кезінде тӛменгі бағаларға қарағанда кӛп ұсынылады (түзу пропорционалдық тәуелділік).
Сұраныс динамикасына бағалы, сондай-ақ бағасыз факторлар
да әсерін тигізеді:
1) аталған ӛнімдердің бағасы (Р);
2) басқа тауарлар бағасы (Рs
айырбастаушы, Рс
толықтырушы);
3) тұтынушылардың ағымдық табысы (I);
4) тұгынушылардың талғамдары мен басымдықтары (Т);
5) тұтынушылардың күтуі (оптимистік, пессимистік) (О);
6) табиғи-климаттық жағдайлар (К);
7) сән (М).
Кӛрсетілген факторлардан туындайтын сұраныс тәуелділігі
сұраныс функциясы деп аталады.
Ұсыныс функциясы оны анықтайтын факторлардан
туындайтын ұсыныстар шамасының тәуелділігін бейнелейді.

2. Нарықтық тепе-теңдік. Сұраныс және ұсыныс өзгерісіне нарықтың реакциясы. Нарықтық тепе-теңдігінің модельдері.

Нарықтың тепе-теңдігі – нарық бағасы, не болмаса сатылатын игіліктер кӛлемінің ӛзгеру тенденциясының жоқтығы жағдайы.
Нарықтың тепе-теңдігі бағаның сҧраныс кӛлемі мен ҧсыныс кӛлемінің тендігіне қол жеткізгенде қалыптасады. Баға мен сатылатын игілік кӛлемінің нарықтық теңдігі сҧраныс пен ҧсыныстың ӛзгеруіне жауап ретінде ӛзгеруі мҥмкін.

3. Бағаға сұраныс икемділігі (БСИ) және сұраныс қисығының төңкерлігі. Табыс бойынша сұраныс икемділігі. Сұраныс икемділігінің қиылысуы.

Сұраныстың баға икемділігі — бұл сұраныс ұсынған ӛнімдер санының ӛзгерісіне баға ӛзгерісінің әсер ету дәрежесі, яғни бұл бағаның пайыздық ӛзгерісінің нәтижесінде пайда болған сұраныстың пайыздық ӛзгерісі. Егер бағаны Р арқылы, ал сұраныс шамасын Q арқылы белгілейтін болсақ, онда Е
сұранысының баға икемділігінің коэффициенті тең болады.
Сұраныс қисығы нарық бағасы және аталған тауарға деген сұраныс шамасы арасындағы тәуелділікті кӛрсетеді. Сұраныс қисығы бойындағы қозғалыста баға ӛзгерісі кезіндегі сұраныс шамасының ӛзгерісі болады.

4. Баға бойынша ұсыныс икемділігі және ұсыныс қисығының төңкерлігі.

Ұсыныс қисығы – тауар бағасы және нарықтағы тауарға деген ұсыныс шамасының арасындағы тәуелділіктің графикалық бейнесі.

Тақырып 3.

Өзін-өзі тексеруге арналған сұрақтар:

1. Тұтынушылық таңдау теориясындағы кардиналистік тәсіл. Шекті және жалпы пайдалылық. Пайдалылықтың функциясы.

Сандық (кардиналистік) пайдалылық – тҧтынушының игілікті пайдаланудан алатын абсолютті ӛлшеммен субъективті ӛлшенетін пайдалылық (яки қанағаттану). Яғни, тҧтынушының пайдаланған игіліктің пайдалығының кӛлемін дәл ӛлшеуге болады.
Тұтынушыны игіліктің әрбір қосымша бірліктерінен шығаратын пайдалылық деңгейі шекті пайдалылық деп аталады.
Жалпы пайдалылық тауарларды сатып алу кезінде, егер ӛнімдердің әрбір түрлерін сатып алуға шығындалған әрбір ең соңғы ақша бірлігі бірдей шекті пайдалылықты әкелетіндей, бюджет міне осындай түрде тарайтын болса ғана қол жеткізуге
болады.
2. Тұтынушылық таңдау теориясындағы ординалистік тәсіл. Тұтынушылық қалауы. Талғамсыздық қисығы және оның қасиеттері. Алмастырудың шекті нормасы (MRS).
Пайдалылықты талдауға деген реттік (ординалистік) амал тұтынушы пайдалылықтың сандық бағасын бере алмайды, бірақ ӛзінің субъективті бағаларына сәйкес басымдықтар тәртібімен
пайдалылықты таңдай алады деген постулатқа сүйенеді.
Талғаусыздық қисығы игіліктердің әр түрлі жинақтары пайдалылығының тең деңгейін бейнелейді.

3. Бюджеттің шектеулілігі. Бюджет шектеулілігінің шеңберіндегі пайдалылықты барынша арттыру. Тұтынушылық тепе-теңдігі.

Бюджеттің шектеулілігі - коммуналдық қызметтің максимизациалық құрылымының бірінші бөлігі, ол тұтынушы өзіне мүмкіндік беретін тауарлар мен қызметтердің барлық тіркесімдерін сипаттайды. Іс жүзінде көптеген тауарлар мен қызметтерді таңдауға болады, бірақ экономистер графикалық қарапайымдылық үшін бір уақытта екі тауарға талқылауды шектейді.
Тұтынушылық тепе-теңдік – тұтынушы бір тауарды сатып алуға ақшаны аз жұмсау, ал екінші тауарды сатып алуға ақшаны көп жұмсау арқылы белгілі бюджеттік шектеулікте алатын жалпы пайдалылықты ұлғайта алмайтын жағдай. Шектеулілік және біржақтылық сипатына қарамастан әрбір теория сияқты шекті пайдалылық теориясы да қисынды болып көрінеді.

Тақырып 4.

Өзін -өзі бақылау үшін сұрақтар:

1. «Табыс-тұтыну» қисығы нені білдіреді?

Табыс тұтыну қисығы – тұтынушы теңдестігін жағдайын бейнелейтін нүктелер тізбегі. Тұрақты шығындар – қысұа мерзім кезеңінде өнім шығару көлемінің өзгеруіне байланысты өзгермейтін шығындар. Табиғи монополия – белгілі бір көлемдегі өнімді бір фирмада өндіру, оны екі немесе одан да көп фирмаларда өндіргеннен арзанға түсетін өндіріс саласы. Түсім эффектісі – бағаның өзгерісінің түсімге көрсететін әсері.

2. «Баға-тұтыну» қисығы нені білдіреді?

«Баға-тұтыну» қисығы осы тауарлардың біреуіне бағалардың ӛзгеруіне байланысты екі тауарды жеке тұтынудың оңтайлы деңгейінің ӛзгерісін кӛрсетеді. Осы «Баға-тұтыну» қисығының кӛмегімен шекті пайдалылық принципі негізінде X тауары үшін жеке сұраныс желісін құруға болады.

3. «Баға-тұтыну» сызығы бойынша игіліктердің ауыстырылу дәрежесін қалай анықтауға болады?

4. Слуцкой және Хикс теорияларындағы табыс әсері және ауыстыру тиімлігі.
Бағаның өзгеруінің жалпы әсерін алмастыру эффектісіне және табыс әсеріне ыдырату тұжырымдамасын алғаш рет орыс экономисі, математигі және статигі Евгений Евгеньевич Слуцкий (1880-1948) ұсынды. 1915 жылы ол итальяндық экономикалық журналда «Тұтынушы бюджетінің теңгерілген теориясына қарай» деген мақаласын жариялады. Бұл мақала 30-жылдары «ашылды». Ағылшын экономисі, математигі және статистикі Р.Аллен. Ағылшын экономисі Дж.Хикс өзінің «Шығын және капитал» атты еңбегінде Э.Слуцкийдің осы мәселе бойынша ғылыми зерттеулерінің басымдылығы туралы айтады, онда ол Р.Алленмен бірлесіп жасаған тұтынушылық мінез-құлық теориясы «мәні бойынша Слуцкийге тиесілі, тек «ескертумен, мен оның жұмысымен толық таныс емес едім, не өзімнің зерттеуімді аяқтаған кезде, тіпті осы тараулардың мазмұнын R. Allen Economics журналында жарияланғаннан кейін біраз уақыт өткен соң. және өзім».

Слуцкий мен Хикстің нақты табысты анықтауға деген көзқарастары әртүрлі. Хикстің пікірінше, бірдей қанағаттану деңгейін қамтамасыз ететін ақшалай табыстың әртүрлі деңгейлері нақты табыстың бірдей деңгейін көрсетеді. Слуцкийдің пікірінше, сол жиынтықты немесе тауарлар комбинациясын сатып алуға жеткілікті ақшалай табыс деңгейі ғана нақты табыстың тұрақты деңгейін қамтамасыз етеді.

Хикстің көзқарасы тәртіп теориясының негізгі қағидаларына көбірек сәйкес келеді. Слуцкийдің тәсілі статистикалық мәліметтер негізінде мәселені сандық түрде шешуге мүмкіндік береді.

5. Жеке сұраныс деген не?

жеке сұраныс - өнім үшін сұраныс, белгілі бір сатып алушы бар. Егер сіз арнайы танк қажет Мысалы, егер, ол сіздің жеке сұраныс болып табылады. Нарықтық сұраныс - бұл бірнеше жеке сұранысты біріктіреді жалпы экономикалық мәні болып табылады. Осы арқылы сұраныстың түрін тұтынушылардың белгілі бір санаттағы партиясын қажеттілігі анықталады.

6. Халықтың әл-ауқаты неден тәуелді болады?

Халықтың өмір деңгейі ең төменгі күнкөріс деңгейі мен тұтыну бюджетімен, жалақы деңгейімен, әлеуметтік инфраструктураның дамуымен, мемлекеттің табыстарды реттеу саясаты және басқа факторлармен салыстырғанда.

7. Тақырып 5.

Өзін-өзі тексеруге арналған сұрақтар:

1. Өндіріс функциясы және оның қасиеттері. Изокванттар. Өндіріс факторларын технологиялық алмастырудың шекті нормасы және изоквантаның қисықтығы.

Өндірістік функция ресурстардың шығындары мен шығарылған өнімнің арасындағы технологиялық төуелділікті керсетеді.Осыны изокванта сипаттайды — өндіріс факторларының бір көлемді өнім шығару үшін бір бірімен ұштасуының бірнеше түрі болу мүмкіндігін сипаттайды. Тапсырылған өнім көлемін өндірудің көп варианты болатынын өндірістік функция көрсетеді. Өндірістік функция, қашан болмасын, тек белгілі технологиялық құрылым үшін жасалады. Әр түрлі өндіріс түрлерінің өндірістік функциясы өзгеше болса да, олардың барлығының ортақ қасиеттері бар.
Бірініші. Басқа жағдайлар бірдей болғанда, бір ресурстың шығынын көбейтіп. өндірістің көлемін өсірудің шегі болады. Айталық, фирмада станоктар мен өндірістік ғимараттардың саны берілген болса, онда жұмыскерлердің санын қосымша көбейту арқылы өндірістің шамасын өсірудің шегі болады. Жұмысшылардың саны өскендіктен болған арту бірте-бірте нольге жақындай бастайды.
Екішші. Өндіріс факторларының өзара алмасуы, немесе, бірінің орнына бірі жүре алатындығы болады. Бұл жағдайда өндіріс факторларының бірінін, орнына бірі жүргенде өндірістің көлемі төмендейді. Мысалы, егер жұмыскерлер өндірістік құралдармен қамтамасыз етілген болса, олардың еңбегі тиімді болады. Ал құралда) болмаса өндіріс көлемі төмендейді, немесе өседі (егер жұмыскерлер саны көбейсе). Бұл жәйтта бір ресурс басқа ресурспен алмастырылады. Өнімді шығаруды азайтпай, еңбекті одан коп капиталмеі алмастырудың шегі болады. Осы сияқты, жабдықтарды қолданбай қол еңбегін пайдаланудың шегі бар. Мысалы, фирмада машиналарды қолдануды қысқартып, қол еңбегінің санын өсіруге болады Бірақ, машиналардың саны аз, жұмысшылар саны көп болғанда машиналардың бір жұмыс сағатын өтеу үшін, жұмыскерлердің көп сағат еңбегі қажет болады.
Экономикадағы изокванта дегеніміз – графикке салынған кезде берілген өнімді шығаратын екі фактордың барлық тіркесімдерін көрсететін қисық сызық. Өндірісте жиі қолданылады, екі фактор ретінде капитал мен жұмыс күшін ескере отырып, изокванттар минималды шығындармен максималды өнім шығаруға мүмкіндік беретін кірістердің оңтайлы үйлесімін көрсете алады.

2. Қысқа мерзімдегі өндірістік таңдау: шекті табыстың төмендеу заңы. Өндірістің тұрақты және өзгермелі факторлары. Жиынтық (TP), орташа (AP), шекті өнім (MP) және олардың графикалық көрінісі.

Шекті табыстың азаю заңы өндіріс факторында артықшылыққа ие болған кезде, шекті өнімділік, әдетте, өндіріс ұлғайған сайын азаяды деп тұжырымдайды. Бұл дегеніміз, өндірілетін өнімнің әрбір қосымша бірлігі үшін шығындардың артықшылығы әдетте азаяды. Нақты мысалдар. Ең жеңілдетілген түрінде шекті өнімділіктің төмендеуі әдетте бір кіріс айнымалысы кіріс құнының төмендеуін көрсеткен кезде анықталады.

Өзін-өзі тексеруге арналған сұрақтар:

1. Шығындар функциясы мен өндіріс функциясы. Изокосталар. Өндіріс факторларының бағалары және изокостаның еңкіштігі. Шығындарды қысқарту.
Шығындар функциясы - бұл өндіріс желісі бойынша шешімдер қабылдауға көмектесу үшін өндірісте қолданылатын экономикалық функция. Шығындар функциясы өнімнің тұрақты шығындарын да, бір бірлікке арналған өзгермелі шығындарды да ескере отырып, затты өндіруге кететін шығындарды жабады.
Өндірістік функция ресурстардың шығындары мен шығарылған өнімнің арасындағы технологиялық төуелділікті керсетеді.Осыны изокванта сипаттайды — өндіріс факторларының бір көлемді өнім шығару үшін бір бірімен ұштасуының бірнеше түрі болу мүмкіндігін сипаттайды. Тапсырылған өнім көлемін өндірудің көп варианты болатынын өндірістік функция көрсетеді. Өндірістік функция, қашан болмасын, тек белгілі технологиялық құрылым үшін жасалады.
Изокост – белгілі бір ақша сомасына сатып алуға болатын өндірістік факторлардың комбинациясын көрсететін сызық.
Өндіріс факторының бағасы әлгі фактордың соңғы единицасының ақырғы өніміне тең келеді. Ол сұраным мен ұсынымның тап қазіргі ара қатысында қоддану табады. Басқаша да айтуға болады. Өндіріс факторларының бағасы сұраным және ұсыныммен анықталады, себебі сұраным бағыты фактордың ақырғы өнімділік бағытымен сәйкес келеді, теңдік баға сұраным мен ұқсынымның дәл осындай ара қатысында өндіріс факторларының ақырғы табыстылығымен сәйкес шығады.
Шығындарды төмендету – бұл компания шығындарын азайту және кірістілікті жақсарту үшін қолданатын шара. Компания қаржылық қиындықтарға тап болғанда немесе экономикалық құлдырау болған кезде, компаниялар шығындарды азайту шараларын қабылдауы мүмкін. Шығындарды азайту шаралары қызметкерлерді жұмыстан шығару, ғимараттарды жабу, кеңселерді қысқарту және жабдықтау тізбегін оңтайландыруды қамтуы мүмкін.

2. Қысқа мерзімдегі өндіріс шығындары. Жалпы, орташа және шекті шығындар. Тұрақты және өзгермелі шығындар. Графикалық анализ.

Қысқа мерзімді өндіріс шығындары Кезеңді өңдіріс факторларды кем дегенде біреуі тұрақты болып келеді.
Жалпы шығындар – бұл тұрақты және айнымалы шығындардың жиынтығы. Орташа шығындар – бұл нарықтық тепе-теңдiктi айқындайтын шығындар және де шығынның бiрқалыпсыз өзгерiсi барысындағы өнiмнiң бiр бөлiгiне кеткен шығынды көрсетедi. Шектi шығындар – бұл ең арзан жолмен өндiрiлген қосымша өнiм бiрлiгiмен байланысты кеткен қосымша шығындар.
Тұрақты шығындар - өндірістік факторларды пайдалануға байланысты тікелей шығындар. Мысалы, кәсіпорынның штаттық жұмысшыларының жалақысы, үй-жай жалдауға жұмсалатын шығындар. Өзгермелі шығындар өнімдерді өндіру процесінде оның көлеміне байланысты өзгеріп отырады.

3. Ұзақ мерзімдегі шығындар. Ұзақ мерзімдегі шығындарды талдау: кәсіпорынның көлемін өзгерту.

Ұзақ мерзімдегі шығындар Жалпы өндіріс шығындары, бұл – өндірушінің белгілі бір өнім көлемін өндіруді қамтамасыз етуге жиналған жиынтық шығыны. Оларға тауарларды не қызметті жасауға қажетті шикізаттар, тұтынушыға жеткізу, оны тұтынуға жарамды түрге келтіруге жұмсалатын шығындар жатады.

Өзін-өзі тексеруге арналған сұрақтар:

1. Қысқа мерзімдегі бәсекелес фирманың пайдасын мейілінше арттыру. Орташа шығындар, өнім көлемі және пайданы мейілінше арттыру. Бәсекелес фирманың өзін-өзі ақтауы, шығынды қысқарту немесе қысқа мерзімде фирманың іскерлігінің тоқтатылуы.
Орташа шығындар - бұл тұрақты шығындар мен айнымалы шығындардың жиынтығын өндірілген өнімнің жалпы санына бөлу арқылы есептелетін өндіріс бірлігіне шаққандағы өнімнің өзіндік құны, бұл жалпы өнім болады. Бұл шығындарды есепке алу термині, сонымен бірге бірлік құны деп аталады.
Өнеркәсіптік өнімнің өндіріс көлемі табиғи, шартты-табиғи және құндық өлшеуіштер арқылы өрнектелуі мүмкін. Өнім көлемінің жалпылама көрсеткіштерін құндық бағалау арқылы көтерме баға түрінде алады. Өндіріс көлемінің негізгі көрсеткіштері – бұл тауарлық және жалпы өнім. Жалпы өнім – бұл аяқталмаған өндірісті ескергендегі барлық өндірілген өнім мен орындалған жұмыстардың құны.
пайданы мейлінше өсіретін өнім көлемін нарықтағы бағамен сату фирмаға табыс әкеле отырып, экономикалық шығынды қайтаруға мүмкіндік береді. Жетілген бәсекелестік фирма тепе – тең жағдайда болады.
2. Қысқа мерзімдегі бәсекелес фирманың ұсынысының қисығы.
Қысқа мерзімдегі бәсекелес фирманың ұсыныс қисығы баға мен ұсынылған тауар көлемі арасындағы тура байланысты көрсетеді. Бәсекелес фирма пайданы ең жоғарғы деңгейге көтеретін өнім көлемін шекті шығын бағаға теңескенге дейін өсіреді.

3. Ұзақ мерзімдегі бәсекелес тепе-теңдік және тауарлар ұсынысы. Саланың тепе-теңдігі. Ұзақ мерзімдегі өндіріс көлемінің ұлғаюы.

Егер фирма өнімнің белгілі көлемін ұзақ мерзімде барынша төмен орташа шығындар жұмсап өндірсе, онда осындай болмыста (нүктеде) баға шекті шығындарға тең болғандықтан тепе-теңдік пайда болады.
Ұсыным-тауар өндірушілерінің нарыққа сатуға ұйғарған бағасы белгіленген тауар жиынтығы.Ұсыныс сұранымды өндірілген тауар ассортименті мен олардың бағасы арқылы қалыптастырады, ал сұраным болса, тауар ұсынымының көлемі мен құрылымын анықтайды, себебі тұтынушы мойындаған нәрсе ғана ұдайы өндіріледі.Тауар өндіруші ұйғарған тауар саны мен нарықтық баға арсында, үнемі белгілі арақатынаста болып, оны график немесе ұсыным сызығы дейміз.
Экономикалық әдебиетте тепе-теңдік жеке, жалпы, нақты деп бөлінеді. Жеке тепе-теңдік — бұл тауарлардың индивидуалдық нарығында қалыптасатын тепе-теңдік. Жалпы тепе-теңдік — бұл еркін бәсеке заңының негізінде барлық нарықтық процестер құрған, біртұтас өзара байланысты жүйе болып табылатын тепе-теңдік. Нақты макроэкономикалық тепе-теңдік — нарықтың жетілмеген бәсеке жағдайында және нарыққа сыртқы факторлар әсер ететін ситуацияда қалыптасқан тепе-теңдік.

Өзін-өзі тексеруге арналған сұрақтар:

1.Нарық құрылымдар түрлерінің (тұрпаттарының) жіктеуін келтіріңіз. Әр қайсысына сипаттама беріңіз.
Нарық құрылымының әртүрлі жіктелу өлшемдеріне байланысты түрлері орын алады: 1) Нарықтық қатынас объектілерінің экономикалық мүдделері бойынша: - тауарлар мен қызметтер (игіліктер) нарығы; - өндіріс факторларының нарығы, соның ішінде, еңбек нарығы, капитал нарығы және жер нарығы; - қаржы нарығы; - ақпарат нарығы. 2) Географиялық орналасуы бойынша: - жергілікті нарық; - аймақтық нарық; - ұлттық нарық; - дүниежүзілік нарық.

2.Нағыз бәсекелестік жағдайда қызмет жасайтын фирманың шекті табысы неге тең? Қай себепте?

Жетілген бәсекелестік жағдайда қызмет жасайтын фирма үшін шекті табыс бағаға тең, яғни сатылған тауардың әр бірлігіне фирма шығару көлеміне байланыссыз оның нарықтық бағасына тең сомасын алады. Шекті табыс орташа табысқа тең: P = MR = AR. Графикте фирманың шекті табысының қисық сызығы тура сызыққа айналып, бағаның тура сызығымен дәл келеді.

3.Пайданы көбейтетін өндіріс көлемін анықтау үшін қандай қағидалар пайдаланады? Шекті шығындардың шекті табысқа теңдігі ережесінің мәні неде?

Шектелген пайда = Шектелген табыс – Шектелген шығын. Өндіріс көлемінің өскен сайын шекті табыс мөлшері азаяды. Себебі, фирмалар өздерінің өнімдерін барынша іске асыру үшін бағаны төмендетуі тиіс. Шекті шығындар бастапқыда азаяды, кейін ұлғаяды.

Тақырып 9.

Өзін-өзі тексеруге арналған сұрақтар:

1. Монополиялық биліктің мәні. Монополист өніміне сұраныс қисығының ерекшеліктері. Монополистің жалпы, ортана және шекті табысы. Баға, шекті табыс, жалпы табыс және бағаға сұраныс икемділігі. Олардың арасындағы байланыстардың графикалық көрінісі.

Монополиялық билік – бұл фирманың нарықта сатылатын тауарының санын, көлемін өзгерту арқылы өзінің тауарының бағасына ықпал ету қабілеті. Егер нарықта ұқсас тауарларды өндіретін бір емес бірнеше өндірушілер болса, онда монополиялық биліктің деңгейі өте салыстырмалы болады.
Бағаның икемділігі, сонымен қатар сұраныстың баға икемділігі деп те аталады, баға өзгерісін ескере отырып, тауарға немесе қызметке сұраныстың өзгеруін өлшейді. Егер бағаның өзгеруі сұраныста үлкен өзгеріс тудырса, тауар серпімді деп аталады. Сұраныстың өзгерісі неғұрлым көп болса, соғұрлым тауар серпімді болады.
Шекті табыс - өнімнің қосымша өлшемін сатудан алынған ең жоғары табыс. Шекті шығын мен шекті табысты салыстыру керек. Тауарды шекті шығын шекті табыстан төмен болғанда өндірген тиімді.
Жалпы табыс — кәсіпорынның, фирманың өндірілген өнімді, орындалған жұмыстарды, көрсетілген қызметтерді өткізуден түскен ақшалаң тұлғадағы жылдық жиынтық табысы. Жалпы табыс тауарларды сатудан түскен ақшалай түсім мен өндіріске жұмсалған материалдық шығынның арасындағы айырма ретінде айқындалады. Ол жалақы мен таза табыс (пайда) сомасына тең.
Сұраныс икемділігі салыстырмалы көрсеткіш болып табылады және сұранысты анықтайтын факторлардың 1% өзгеруіне байланысты сезіну өлшемі. Сұраныс икемділігінің 3 түрі бар:
бағаға байланысты сұраныс икемділігі
табысқа байланысты сұраныс икемділігі
айқасқан сұраныс икемділігі

2. Қысқа мерзімдегі монополиялық фирмалардың пайдасын мейілінше арттыру. Қысқа мерзімдегі монополиялық тепе-теңдіктің графикалық көрінісі.

3. Ұзақ мерзімдік монополиялық тепе-теңдік. Бір зауыты бар монополия. Бірнеше зауыттары бар монополия.
Ұзақ мерзімді монополиялық тепе-теңдікке жетудің негізгі шарты жеке өнім өндірушінің оң экономикалық пайда табуға мүмкіндігінің болуы. Тек осы жағдайда ғана өнім өндіруші өз нарығын басқа өндірушілердің еркін ағынынан қорғай алады. Экономикалық пайда алу мүмкіндігі өндірістің орташа шығындарымен монополиялық бағаның арақатынастарына да байланысты.

Тақырып 13. Өзін-өзі тексеруге арналған сұрақтар:

1. Пайыз ставкасы және қысқа мерзімдегі инвестицияларға сұраныс. Павйданы мейлінше арттыратын инвестиция деңгейі. Инвестицияны қайтарудың шектң нормасы мен пайыз ставкасы.
Пайыздық ставка - пайыз есептеу қарқындылығын сипаттайтын мөлшер. Борыштың бастапқы сомасының ұлғаюы (өсуі) борыш сомасының есептелген пайызды (кірісті) қосу есебінен ұлғаюы.

2. Ұзақ мерзімдік инвестициялар. Дисконттау және инвестициялық шешімдер. Ұзақ мерзімдік инвестицияларды қайтарудың шекті нормасын есептеу.

Ұзақ мерзімді инвестициялар деп - кәсіпорынға бір жылдан артық мерзімдер ішінде қалыпты табыс көзін қамтамасыз ететін жобаларды жүзеге асыруға салынған ақша қаражаттарын айтады.
Дисконттау - түрлі жылдардың экономикалық көрсеткіштерін уақыт кезеңі бойынша салғастырылатын түрге келтіру; дисконттау коэффициентін (дисконтты, дисконттаушы көбейткішті) — болашақтағы құнның мәні қазіргі уакытқа келтірілетін пайыздық мөлшерлемені пайдалану жолымен шығын сомасының немесе ақырғы нәтижелердің бастапқы сомасын анықтау әдісі.
Инвестициялық шешім қабылдау дегеніміз-бұл кәсіпорынның ішкі және сыртқа факторларының есебімен болашақтағы бірнеше жылға болжам жасалатын ұзақ мерзімді шешімдер. Бұл шешімдер белгісіз тәуекелдермен байланысты. Осы тәуекелдерді төмендету үшін жақсы дайындалған ақпараттар базасына сүйенуі тиіс.Капиталдың құрылымы ұйымның менеджерлері мен басшылары инвестициялық шешім қабылдауына тікелей әсер етеді.

3. Несие капиталының ұсынысы. Пайыз ставкасы өзгергендегі табыстың өзгеру әсері мен алмастыру әсері. Нарықтық қор жинау ұсынысы.

Несиелік капиталға сұраныс пен ұсынысты анықтайтын факторлар:
Өндірістік экономика секторының өсу ауқымы.
Ұйымдарға, кәсіпорындарға және үй шаруашылықтарына тиесілі жинақ пен жинақ сомасы.
Мемлекеттік қарыз сомасы.
Экономикалық даму циклдері.
Маусымдық өндіріс шарттары.
Валюта бағамындағы өзгерістер.
Инфляциялық процестердің қарқындылығы.
Жаһандық несиелік капитал нарығының жағдайы.
Төлем балансының жағдайы.
Мемлекеттік саясатэмитент-банктің экономикасы мен қаржылық саясаты.

Тақырып 15. Өзін-өзі тексеруге арналған сұрақтар:

1. Қоғамдық игіліктердің ерекшеліктері және олардың түрлері
Таза қоғамдық игіліктердің бірқатар ерекшеліктері бар:
қоғамдық игіліктер бәріне ортақ болғандықтан, оларды тұтынудан ешкімді ажыратып тастау мүмкін емес. Таза қоғамдық игіліктерді тұтынғаны үшін ақы төлегісі келмеген адамдарды тұтынушылардың қатарынан шығарып жіберуге болмайды;
таза қоғамдық игіліктерді тұтынуда бәсекенің болмауы. Таза қоғамдық игіліктер барлық тұтынушыларға ортақ болып табылады. Оларды тұтынудың деңгейі тұтынушылардың санына байланысты болмайды. Қосымша тұтынушылардың пайда болуы сол игіліктерді тұтынудың деңгейін төмендетпейді. Таза жеке игіліктерге қарағанда таза қоғамдық игіліктерді тұтыну кезінде тұтынушылар арасында бәсекелестік туындамайды;
таза қоғамдық игіліктерді өндіру және тұтыну жағымды сыртқы әсерлерді туғызады. Егер таза қоғамдық игіліктер бір адам үшін өндірілсе, онда оның пайдалылығын басқа да адамдар көреді. Таза қоғамдық игіліктердің ұсынысы тиімді деңгейден төмен болады.

2. Таза қоғамдық игіліктерге сұраныс және олардың ұсынысы

3. Қоғамдық игіліктермен қамтамасыз етудегі мемлекет пен нарықтың мүмкіншілігі
Таза қоғамдық игіліктерді тұтыну ақысыз болғандықтан көптеген адамдар таза қоғамдық игіліктерді тегін тұтынуға ынталы болады. Осындай адамдарды «қояндар» немесе «билетсіздер» дейді. Олар таза қоғамдық игіліктерді тұтынудан алған жеке шекті пайдалылықтары туралы нақты ақпарат беруден бас тартады. Осындай адамдар саны көбейген сайын таза қоғамдық игіліктерді өндірудің тиімділігі азая түседі. Осыдан келіп, тегін тұтынуға шын мәнінде мүдделі адамдар саны есепке алынып, таза қоғамдық игіліктерді экономикалық ұтымды мөлшерде өндіру мәселесі туындайды.
Тұтынушылардың саны аз болған сайын қоғамдық игіліктерді тегін тұтынып жүрген адамдарды анықтау оңай болады және тұтынушылар осы игіліктерден алған шекті пайдалылықтың құнын толық төлейді. Мысалы тұтынушылар шағын кооперативтер ұйымдастыра отырып, қоғамдық игіліктерді тегін тұтынғысы келген адамдарды шектейді. Шекті пайдалылық пен шекті шығынды салыстыра отырылып қоғамдық игіліктің ұтымды көлемі анықталады. Тұтынушылардың бәрі таза қоғамдық игіліктерді бірдей тұтына отырып, тепе – теңдік жағдайда болады. Тепе – теңдік жағдайда екінші тұтынушының жағдайын нашарлатпай, бірінші тұтынушының (оның төлейтін ақысын немесе қоғамдық игіліктің көлемін өзгерту арқылы) жағдайын жақсарту мүмкін болмайды. Бұл Парето тиімділігіне сәйкес келеді.
Үкіметтің қызметі қоғамдық мүддені жүзеге асыруға бағытталған. Жеке мұқтаждықтарды үкіметтің іс - әрекетіне айналдыратын ережелер мен қызметтерді саяси институттар дейді.

жүктеу/скачать 20,26 Kb.

Достарыңызбен бөлісу: