П у бли ка сы м әдениет, а қ п а ра т ж ә н е қ о ға м д ы қ к е л іс ім м и н и с т р л іг ін щ м ем л е к етт ік тілді дам ы ту бағдарламасы
СӨЗЖАСАМ СӨЗЖАСАМ ТІЛ БІЛІМІНІҢ ЖЕКЕ САЛАСЫ
жүктеу/скачать 38,54 Mb. Pdf көрінісі
|
kazak grammatikasy fonetika sozzhasam morfologiia sintaksis
| СӨЗЖАСАМ
СӨЗЖАСАМ ТІЛ БІЛІМІНІҢ ЖЕКЕ САЛАСЫ 2. СӨЗЖАСАМ - ТІЛ БІЛІМ ІНІҢ ЖЕКЕ САЛАСЫ Сөзжасам тілдің атау (номинация) жасау қыз- метін жүзеге асырады. Атаулардың бәрі сөзжа- сам арқы лы жасалды деген пікірден аулақ бола тұра, копшілік атаулардың созжасам арқылы жа- сад аты н ы н м ой ы н д ау керек. С о зж асам тіл білімінің басқа салаларының ешқайсысы атқара алмайтын қызметті жүзеге асырады.ібл - созжа- сам ны ң туынды соз, ж аңа соз жасау қызметі. Сондықтан созжасам жаңа соз жасаудың барлық мэселелерін түгел қамтиды. О ған созжасамдық бірліктерден бастап, созжасамдық ұя сияқты ірі, күрделі созж асамдық бірліктерге дейін к ір е д і^ Созж асамдық нұсқалардың созжасамда атқара- тын қызметі, жаңа создердің жасалу үлгілері мен тәсілдері,^созж асамдық нұсқалардың түрлері, қ ол д ан ы л у ер екш ел іктер і, со зж асам д ы қ ірі бірліктер болып саналатын созжасамдық ұялар, олардың құрылысы, оның мүшелері, созжасам- ды қ ұяны ң құрам ы ндағы мүшелердің қызметі, ерекш елігі сияқты т.б. тек созж асам ға қатысты заңдылықтар созжасамды тілдің басқа салалары- нан ерекшелендіреді_.}Бұл мэселелер тек созжа- самға ғана қатысты. Олар тілдің басқа ешбір са- ласында шешілмейді, ойткені ол мәселелер тілдің басқа салаларында қойылмайды да. Ойткені олар тек созжасам саласцның зертгеу нысанасына жа- тады. 2.1. С Ө ЗЖ А С А М Н Ы Ң Т ІЛ Д ІҢ БАСҚА СА Л А Л АРЫ М ЕН БА Й Л А Н Ы С Ы Созж асамның тіл білімінің жеке саласы бо- лып танылуы оның тіл білімінің басқа салала- рымен байланысын жэне олардан ерекшелігін анықтауды қажет етеді. Созжасамның тіл білімінің жеке саласы бо- лып танылуы ерекше тіддік құрылымның болуы, тілдің басқа салаларынан ерекшеленетін созжа- самдық деңгейі, оның озіндік нұсқалары барына байланысты. Созж асамны ң озіндік нұсқаларына созжасамдық түр (тип) мен созжасамдық үлгілер жатады. Солай бола тұрса да, созжасамның тіл білімінің басқа салаларымен байланысын ж оққа шығаруға болмайды. Тіл білімі салаларының қайсысы бол- сын бір-бірімен ты ғы з байланысты. Өйткені тіл білімінің барлық саласы созді зерттейді, бірақ соз тіл білімінің әр саласында әр қы рынан зертте- леді, бірақ бәрінің де зерттеу нысанасы соз бол- ғандықтан, оларда байланыс болуы заңды. Тіл білімінің салаларының ішінен созжасам- ның морфологиямен байланысы ертеден-ақ на- зарға іліккен. Сондықтан да созжасам соңғы кез- ге дейін коп тілдерде морфологияның құрамында қаралып келді. Бұл екі саланың байланысы бола- тын себебі екеуі де создің ең кіш кене болшегі морфемамен байланысты. Тіл білімінің созжасам саласы да, морфология саласы да морфеманы зерт- тейді. Бірақ созжасам жаңа соз жасаушы морфе- маларды зерттейді де, м орфология грамматика- лы қ тұлғаларды (формаларды) яғн и соз түрлен- діруші тұлғаларды зерттейді. Ал созжасамдық корсеткіш тер мен соз тұлғасы н жасайтын соз түрлендіруші корсеткіштердің ұқсастығы мол. Қазақ тіл білімінде еркелету, кішірейту, сый- лау мэнін беретін ж ұрнақтар элі күнге дейін дау туғы зып жүр. Ғалымдардың бір тобы оларды созж асам ға ж атқы зса, бір топ ғалымдар оларды соз түрлендіруші деп дэлелдейді. Бірсыпыра жұрнақтардың дерексіз (абстрак- ты) мағынасы оларды созтүрлендіруші, созтұлға- сын жасаушы ж ұрнақ деп қарауға себеп болып жүр. М әселен, сын есімнің қызғылт, сарғыіи, кокиіілт, кокшілтім, бозаң, сарғылтым сияқты ту- ындылардың құрам ы ндағы жұрнақтарды біраз ғалымдар шырай ж ұрнағы деп қараған. Сол си- яқты коптік жалғауын ж ұрнақ деп санау керек деген де ұсыныстар болған. Етіс жұрнақтары да бірде соз тудырушы деп, кейде категорияның тұлғасын жасаушы соз түрлен- діруші деп сипатталып келгені белгілі. Сонымен |