М. Шаханов ƏЛЕМ КАРТАСЫ АЛДЫНДА

ƏЛЕМ КАРТАСЫ АЛДЫНДА

273
Мемлекеттің аты 
толық аты
Жер 
көлемі, 
мың км
2
Астанасы
Ақша 
бірлігі
1
2
3
4
АВСТРАЛИЯ, ОКЕАНИЯ
Австралия 
одағы
682,3
Канберра
австралия 
доллары
Батыс Самоа 
Тəуелсіз 
мемлекеті
2,8
Апиа
тала
Вануату 
Республикасы
12,2
Порт-Вила
вату
Жаңа Зеландия
269
Веллингтон
жаңазе-
ланд 
доллары
Кирибати 
Республикасы
0,7
Баирики
австралия 
доллары
Маршалл 
Аралдары 
Республикасы
0,2
Маджуро
АҚШ 
доллары

274
1
2
3
4
Микронезия 
Федеративтік 
Штаттары
0,7
Паликир
АҚШ 
доллары
Науру 
Республикасы
0,02
Ярен
австралия 
доллары
Палау 
Республикасы
0,5
Корор
АҚШ 
доллары
Папуа-Жаңа 
Гвинея Тəуелсіз 
мемлекеті
462,8
Порт-Морсби
кина
Соломон 
Аралдары
28,9
Хониара
Соломон 
Аралдары 
доллары
Тонга Корольдігі
0,7
Нукуалофа
Паанга 
(тонга 
доллары)
Тувалу
0,03
Фунафути
австралия 
доллары

275
1
2
3
4
Фиджи Егемен 
Демократиялық 
Республикасы
18,31
Сува
фиджий 
доллары
АЗИЯ
Армения 
Республикасы
29,8
Ереван
драм 
Ауғанстан Ислам 
мемлекеті
647
Кабул
афгани 
Əзірбайжан 
Республикасы
86,6
Баку
манат 
Бангладеш 
Халық 
Республикасы
144
Дакка
така 
Бахрейн 
мемлекеті
0,7
Манама
бахрейн 
динары
Бруней – 
Даруссалам 
мемлекеті
5,8
Бандар-
Сери-Бегаван
Бруней 
доллары

276
1
2
3
4
Бутан Корольдігі
47
Тхимпху
нгултрум
Біріккен Араб 
Эмираттары 
(БАЭ)
83,6
Абу-Даби
дирхам 
Вьетнам 
Социалистік 
Республикасы
331,7
Ханой
донг 
Грузия 
Республикасы
69,7
Тбилиси
грузин 
купоны 
Жапония 372
Токио
иен 
Израиль 
Мемлекеті
20,8
Тель-Авив
шекель 
Индия 
Республикасы
3288
Дели
үнді 
рупиясы

277
1
2
3
4
Индонезия 
Республикасы
1905
Джакарта
индонезия 
рупиясы
Иордан 
Хашимиттік 
Корольдігі
89,4
Амман
иордан 
динары 
Ирак 
Республикасы
438,3
Багдад
ирак 
динары
Иран Ислам 
Республикасы
1648
Тегеран
риал 
Йемен 
Республикасы
528
Сана
йемен 
риалы
Камбоджа 
Корольдігі
181
Пномпень
риель 
Катар мемлекеті
11,4
Доха
катар 
риалы 

278
1
2
3
4
Кипр 
Республикасы
9,3
Никосия
кипр 
фунты
Корей Халықтық 
Демократиялық 
Республикасы
121,2
Пхеньян
вона 
Корей 
Республикасы
8,4
Сеул
вона
Кувейт 
мемлекеті
17,8
Эль-Кувейт
кувейт 
динары
Қазақстан 
Республикасы
2717,3
Астана
теңге 
Қырғыз 
Республикасы
199,9
Бішкек
сом 
Қытай Халық 
Республикасы
9597
Пекин
юань 

279
1
2
3
4
Лаос Халықтық 
Демократиялық 
Республикасы
236,8
Вьентьян
кип 
Ливан 
Республикасы
10,4
Бейрут
ливан 
фунты
Малайзия
330
Куала-
Лумпур
ринггит 
(малайзий 
доллары)
Мальдив 
Республикасы
0,3
Мале
мальдив 
руфиясы
Моңғолия 1566,5
Улан-Батор
тугрик
Мьянма Одағы
677
Янгон
кьят 
Непал Корольдігі
141
Катманду
непал 
рупиясы 

280
1
2
3
4
Оман 
Сұлтандығы
212,4
Маскат
оман 
риалы
Өзбекстан 
Республикасы
447,4
Тəшкент
сум 
Пəкістан Ислам 
Республикасы
804
Исламабад
пəкістан 
рупиясы 
Сауд Аравиясы 
Корольдігі
2150
Эр-Рияд
сауд 
риалы
Сингапур 
Республикасы
0,6
Сингапур
сингапур 
доллары
Сирия Араб 
Республикасы
185,2
Дамаск
сирия 
фунты 
Тайланд 
Корольдігі
514
Бангкок
бат 

281
1
2
3
4
Тəжікстан 
Республикасы
143,1
Душанбе
рубль 
Түрік 
Республикасы
779,5
Анкара
түрік 
лирасы 
Түрікменстан
488,1
Ашхабад
манат 
Филиппин 
Республикасы
300
Манила
песо 
Шри-Ланка 
Демократиялық 
Социалистік 
Республикасы
66
Коломбо
Шри-Ланка 
рупиясы
АФРИКА
Алжир Халықтық 
Демократиялық 
Республикасы
238,7
Алжир
алжир 
динары 
Ангола 
Республикасы
1246,7
Луанда
кванза 

282
1
2
3
4
Бенин 
Республикасы
112,6
Порто-Ново
КФА 
франкі
Ботсвана 
Республикасы
581,7
Габороне
пула
Буркина-Фасо
274,2
Уагадугу
КФА 
франкі
Бурунди 
Республикасы
27,8
Бужумбура
бурунди 
франкі
Габон 
Республикасы
267,7
Либревиль
КФА 
франкі
Гамбия 
Республикасы
11,3
Банжул
даласи 
Гана 
Республикасы
239
Аккра
седи 

283
1
2
3
4
Гвиней 
Республикасы
245,9
Конакри
гвинея 
франкі
Гвинея-Бисау 
Республикасы
36,1
Бисау
песо 
Джибути 
Республикасы
23,2
Джибути
джибутий 
франкі
Египет Араб 
Республикасы
1001,4
Каир
египет 
фунті
Заир 
Республикасы
2345,4
Киншаса
заир 
Замбия 
Республикасы
752,6
Лусака
квача 
Зимбабве 
Республикасы
390,6
Хараре
зимбабве 
доллары

284
1
2
3
4
Кабо-Верде 
Республикасы
4
Прая
эскудо 
Камерун 
Республикасы
475,4
Яунде
КФА 
франкі
Кения 
Республикасы
580,4
Найроби
кений 
шиллингі
Комор Аралдары 
Федеративтік 
Ислам 
Республикасы
1,9
Морони
комор 
франкі
Конго 
Республикасы
342
Браззавиль
КФА 
франкі
Кот-д-Ивуар 
Республикасы
322,5
Ямусукро
КФА 
франкі
Лесото 
Корольдігі
30,4
Масеру
лоти 

285
1
2
3
4
Либерия 
Республикасы
111,4
Монровия
либерий 
доллары
Социалистік 
Халықтық 
Ливия Араб 
Джамахириясы 
1759,5
Триполи
ливий 
динары 
Маврикий 
Республикасы
2,0
Порт-Луи
маврикий 
рупиясы
Мавритания 
Ислам 
Республикасы
1025,5
Нуакшот
угия 
Мадагаскар 
Республикасы
587
Антана-
нариву
малагасий 
франкі 
Малави 
Республикасы
118,5
Лилонгве
малавий 
квачасы 
Мали 
Республикасы
1240,2
Бамако
КФА 
франкі

286
1
2
3
4
Марокко 
Корольдігі
446,5
Рабат
мароккан 
дихрамы
Мозамбик 
Республикасы
801,6
Мапуту
метикал 
Намибия 
Республикасы
824,3
Виндхук
намибий 
доллары 
Нигер 
Республикасы
1267
Ниамей
КФА 
франкі
Ниегрия 
Федеративтік 
Республикасы
923,8
Абуджа
найра 
Оңтүстік Африка 
Республикасы 
(ОАР)
1221
Претория
ранд 
Орталық Африка 
Республикасы
623
Банги
КФА 
франкі

287
1
2
3
4
Руанда 
Республикасы
26,3
Кигали
руанда 
франкі 
Сан-Томе жəне 
Принсипи 
Демократиялық 
Республикасы
1
Сан-Томе
добра 
Свазиленд 
Корольдігі
17,4
Мбабане
лилангени 
Сейшель 
Аралдары 
Республикасы
0,4
Виктория
сейшель 
рупиясы
Сенегал 
Республикасы
196,7
Дакар
КФА 
франкі
Сомали 
Демократиялық 
Республикасы
637,7
Могадишо
сомали 
шиллингі 
Судан 
Республикасы
2505,8
Хартум
динар 

288
1
2
3
4
Съерра-Леоне 
Республикасы
71,7
Фритаун
леоне
Танзания 
Біріккен 
Республикасы
945,1
Додома
танзаний 
шиллингі 
Тоголез 
Республикасы
56,8
Ломе
КФА 
франкі
Тунис 
Республикасы
163,6
Тунис
тунис 
доллары
Уганда 
Республикасы
235,9
Кампала
угандий 
шиллингі 
Чад 
Республикасы
1284
Нджамена
КФА 
франкі
Экваториялдық 
Гвинея 
Республикасы
28
Малабо
КФА 
франкі

289
1
2
3
4
Эритрея 
мемлекеті
121,1
Асмэра
быр 
Эфиопия 
Федеративтік 
Демократиялық 
Республикасы
1130,1 Аддис-Абеба
быр 
ЕУРОПА
Австрия 
Республикасы
83,9
Вена
австрия 
шиллингі 
Албания 
Республикасы
28,7
Тирана
лек 
Андорра 
Князьдігі
0,5
Андорра-ла-
Велья 
француз 
франкі 
жəне 
испан 
песетасы
Беларусь 
Республикасы
207,6
Минск
беларусь 
рублі
Бельгия 
Корольдігі
30,5
Брюссель
бельгия 
франкі 

290
1
2
3
4
Болгария 
Республикасы
111
София
лев 
Босния жəне 
Герцеговина 
Республикасы
51,1
Сараево
динар 
Ватикан 
Мемлекет – 
қаласы
0,0004
итальян 
лирасы
Венгрия 
Республикасы
93
Будапешт
форинт 
Германия 
Федеративтік 
Республикасы
357
Берлин
ФРГ 
маркісі
Грек 
Республикасы
132
Афины
драхма 
Дания Корольдігі
44,5
Копангаген
дат 
кронасы

291
1
2
3
4
Ирландия 70,3
Дублин
ирланд 
фунты
Исландия 
Республикасы
103
Рейкьявик
исланд 
кронасы 
Испания 
Корольдігі
504,8
Мадрид
песета 
Италия 
Республикасы
301,3
Рим
итальян 
лирасы 
Латвия 
Республикасы
64,6
Рига
лат 
Литва 
Республикасы
65,2
Вильнюс
лит 
Лихтенштейн 
князьдігі
0,2
Вадуц
швейцар 
франкісі 

292
1
2
3
4
Люксембург Ұлы 
Герцогтігі
2,6
Люксембург
люксем-
бург 
франкі
Македония 
Республикасы
25,7
Скопье
денар 
Мальта 
Республикасы
0,3
Валетта
мальта 
лирасы 
Молдавия 
Республикасы
33,7
Кишинев
лей 
Монако 
Корольдігі
0,0019
Монако
француз 
франкі
Нидерланд 
Корольдігі
41,5
Амстердам
гульден 
Норвегия 
Корольдігі
387
Осло
норвег 
кронасы 

293
1
2
3
4
Польша 
Республикасы
312,7
Варшава
злотый 
Португалия 
Республикасы
91,8
Лисабон
эскудо 
Ресей 
Федерациясы
17075,4
Москва
рубль 
Румыния 237,5
Бухарест
лей 
Сан-Марино 
Республикасы
0,06
Сан-Марино 
итальян 
лирасы 
Словак 
Республикасы
49
Братислава
словак 
кронасы 
Словен 
Республикасы 
20,3
Любляна
толар 

294
1
2
3
4
Украина
603,7
Киев
гривна 
Ұлыбритания 
жəне Солтүстік 
Ирландия 
біріккен 
Корольдігі
244,1
Лондон
фунт 
стерлинг 
Финляндия 
Республикасы
337
Хельсинки
фин 
маркасы 
Франция 
Республикасы
544
Париж
франк 
Хорватия 
Республикасы
56,5
Загреб
куна 
Чехия 
Республикасы
78,9
Прага
чех 
кронасы 
Швейцария 
конфедера-
циясы
41,3
Берн
швейцар 
франкі 

295
1
2
3
4
Швеция 
Корольдігі
450
Стокгольм
швед 
кронасы 
Эстония 
Республикасы
45,2
Таллин
крона 
Югославия 
Одақтық 
Республикасы
102,2
Белград
динар 
СОЛТҮСТІК ЖƏНЕ ОРТАЛЫҚ АМЕРИКА
Америка Құрама 
Штаттары (АҚШ)
9372,6
Вашингтон
АҚШ 
доллары
Антигуа жəне 
Барбуда
0,4
Сент-Джонс
шығыс 
кариб 
доллары
Багам Аралдары 
Достастығы
13,9
Нассау
багам 
доллары
Барбадос
0,4
Бриджтаун
барбадос 
доллары

296
1
2
3
4
Белиз
23
Бельмопан
Белиза 
доллары
Гаити 
Республикасы
27,8
Порт-о-Пренс
гурд
Гватемала 
Республикасы
108,9
Гватемала
кетсаль 
Гондурас 
Республикасы
112,1
Тегусиальпа
лемпира 
Гренада
0,3
Сент-
Джорджес
шығыс 
кариб 
доллары
Доминика 
Достастығы
0,8
Розо
шығыс 
кариб 
доллары
Доминикан 
Республикасы
48,7
Санто-
Доминго
доми-
никан 
песосы

297
1
2
3
4
Канада
9976,1
Оттава
канада 
доллары
Коста-Рика 
Республикасы
51,1
Сан-Хосе
колон 
Куба 
Республикасы
110,9
Гавана
куба 
песосы 
Мексика Құрама 
Штаттары
1958,2
Мехико
песо 
Никарагуа 
Республикасы
130
Манагуа
алтын 
кордоба 
Панама 
Республикасы
75,5
Панама
бальбоа 
Эль-Сальвадор 
Республикасы
21
Сан-
Сальвадор
колон 

298
1
2
3
4
Сент-Винсент 
жəне Гренадина
0,4
Кингстаун
шығыс 
кариб 
доллары
Сент-Китс 
жəне Невис 
Федерациясы
0,3
Бастер
шығыс 
кариб 
доллары
Сент-Люсия
0,6
Кастри
шығыс 
кариб 
доллары
Тринидад 
жəне Тобаго 
Республикасы
5,1
Порт-оф-
Спейн
Тринидад-
Тобаго 
доллары
Ямайка
11
Кингстон
ямай 
доллары 
ОҢТҮСТІК АМЕРИКА
Аргентина 
Республикасы
2777
Буэнос-Айрес
песо 
Боливия 
Республикасы
1098,6
Сукре
боли-
виано 

299
1
2
3
4
Бразилия 
Федеративтік 
Республикасы
8512
Бразилия
крузейру 
Венесуэла 
Республикасы
912
Каракас
боливар 
Гайана 
Кооперативтік 
Республикасы
215
Джорджтаун
гайан 
доллары 
Колумбия 
Республикасы
1138,9
Санта-фе-де-
Богота
колумбий 
песосы 
Парагвай 
Республикасы
406,8
Асунсьон
гуарани 
Перу 
Республикасы
1285,2
Лима
соль 
Суринам 
Республикасы
163,3
Парамарибо
суринам 
гульдені 

1
2
3
4
Шығыс Уругвай 
Республикасы
176,2
Монтевидео
уругвай 
песосы 
Чили 
Республикасы
756,9
Сантьяго
чилий 
песосы 
Эквадор 
Республикасы
283,6
Кито 
сукре 

301
ГЕРАЛЬДИКАЛЫҚ МОЗАИКА
І
Көне ту. 1972 жылы Ираннан (Хабис) б.з.д. III ғасырда жасалған 
ту  табылды.  Металл  тудың  пішімі – төртбұрышты,  ұзындығы  мен 
ені бірдей – 23 сантиметрден. Оның бетіне қыран құстың, қос 
арыстанның, əулие ананың, үш əйелдің, бұқаның бейнелері бе-
дерленген. Бұл – ең көп суретті тулардың бірі.
Ұлттық рəміздер арасындағы ең байырғылары – Австрия, Да-
ния, Мальта, Жапония, Шри-Ланка жəне Мали елдерінің тулары.
Тайвань туы ерекше көзге түскен сəт 1989 жылы осы елдің Гао-
сюн қаласында өткен спорт жарысына байланысты. Оның ашылу 
салтанаты кезінде салмағы 820 килограмм алып ту көтерілді. Оның 
ұзындығы – 126, ені – 84 метр.
Бразилияда тутұғырға ұзындығы – 100, ені – 70 метр ту көте-
рілгені бар.
Ғажайып сыйлық. 1983 жылы сол кездегі АҚШ Президенті Рей-
ганға салмағы 8 тонна таңғажайып ту сыйға тартылды. Индиана 
штатында жасалған бұл рəміздің ұзындығы – 140, ені – 70 метр.
Оңтүстік  Африка  Республикасының  (ОАР)  1994  жылы  бекі-
тілген жаңа туының негізгі ерекшелігі – көп түстілігі. Бірнеше ұлт-
тың өкілдері тіршілік етіп жатқан мемлекеттің рəмізі баршаның жү-
регіне  жақын  болсын  деген  ниетпен  алты  түске  боялыпты  (Бұл 
елдің  əнұраны  да  екеу  көрінеді.  Олар  «Оңтүстік  Африка  үні»  жəне 
«Құдайым, қолдай көр Африканы» деп аталады).
Триколор – үш  (түсті)  жолақты  ту  осылай  аталады.  Олардың 
ең  байырғысы  Данияның  Принц  туы  (Принцфлаг).  Онда  үш  көл-
денең жолақ – қызғылт сары, ақ жəне көк түске боялған.
«Жұлдыздар  мен  жолақтар»  деп  аталатын  АҚШ  туына 1777 
жылдан бері 26 рет өзгеріс жасалыпты. Оның бəрі де аумақтық бө-
ліністердің – штаттар санының қосылуы мен кемуіне байланысты.
Қызыл түс – əлем мемлекеттері туларында ең көп кездесетін 
рең. Ол барлық тулардың үштен екісінде бар. Одан кейін көп пай-
даланылғаны ақ, көк, сары жəне қара бояулар екен.
Ені мен ұзындығы бірдей жалғыз шаршы ту – Швейцариянікі.
Күн бейнесі – мемлекеттік туларда жиі кездесетін нышан. Олар-
дың ішіндегі ең атақтысы – Жапонияның «Күн дөңгелегі». Рəміз – 
елдің «Нихон Коку» – «Күншығыс елі» деген атауының нышандық 

302
белгісі. Тайвань туында – ақ күн, Филиппин туларында – сегіз сəу-
лелі күн. Уругвай туында – адамның бет-бейнесіне ұқсас «Мамыр 
күні» суреттері бар.
Жұлдыз бейнесі ұлттық тулардың төрттен бірінен астамында 
кездеседі. Олардың саны көп ретте елдегі аумақтық бөліністердің 
санына қарай айқындалады. Марокко туындағы бесбұрышты «Сү-
леймен жұлдызының» бұрыштары рух, ауа, от, су жəне жер ныша-
ны  деп  есептеледі.  Израилдің  алты  бұрышты  «Давид  жұлдызы» 
бейнеленген туы діни мəнімен танымал.
Ең ірі аңның суреті Шри-Ланканың (бұрынғы Цейлон) туында 
бейнеленген. Ондағы арыстанның суреті айтарлықтай көрнекті-ақ.
Ең ірі құстың суреті – Албания туында. Албандықтар өз ота-
нын  «Қырандар  елі»  деп  атайды.  Ел  рəмізінде  екі  басты  бүркіт 
бейнеленген.
Мемлекеттік туында тотықұс суреті салынған ел де бар. Ол – 
Доминикан Республикасы.
Жұмақ құсы – Папуа-Новая Гвинея туындағы құс осылай аталады.
Ең үлкен өсімдік суреті бейнеленген ту – Канаданікі.
Философиялық  мəні  бар  нышандар  Үндістанның  «Заң  дөң-
гелегі», Оңтүстік Кореяның «Инь-Ян» туларында, сол сияқты Моң-
ғолияның, Израильдің, Марокконың туларында кездеседі.
Тудағы  жазу  рəміздің  ең  басты  бөлшегі  болып  саналатын 
ел – Сауд  Арабиясы.  Оның  туында  «Алладан  басқа  құдай  жоқ, 
Мұхаммед – оның пайғамбары» деген сөйлем жазылған.
Иранның  туында  «Аллах  акбар» (Алладан  басқа  құдай  жоқ) 
деген сөйлем 22 рет қайталанған. Бұл сан аятолла Хомейнидің 
Иранға оралған күнімен – 1357 жылдың 22 бахманы (1979 жыл 
ақпанның 11-і) – байланысты көрінеді.
Бразилия туында – Оrdem E Proqresso (тəртіп жəне прогресс) 
деген сөздер, Руанда туында – «R» (Р) əрпі таңбаланған.
Оңтүстік  полюсте  желбіреген  тұңғыш  ту  –  Норвегиянікі.  Оны 
1911 жылғы 14 желтоқсанда Р. Амундсен мұзға қадап көтерген.
Солтүстік  полюсте  желбіреген  тұңғыш  ту – АҚШ-тікі,  Оны 
1909 жылы 6 сəуірде Роберт Пири тікті.
Айға шығарылған алғашқы ту – АҚШ-тікі. Оны ай бетіне 1969 
жылғы шілденің 20-сында «Аполлон-11» экипажының командирі 
Н. Армстронг алып шықты. Айда жел болмайтындықтан ол сымға 
байланды.

жүктеу/скачать 11,24 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: