собственное мнение.
– Если бы Вам была предоставлена такая возмож-
ность, с какой исторической личностью Вы бы хотели
пообщаться?
– Раннюю весну.
одежду, пожалуй, никогда не поскуплюсь.
– Чем бы Вы занялись в последний день своей жизни?
– Я провела бы этот день со своими родными и близкими.
мья, дети, и, конечно же, моя работа.
– Какая у Вас была мечта в юности?
А сейчас?
выйду на пенсию и стану туристом.
успехов, чем я.
– Если бы у Вас появилась возмож-
ность вернуться в прошлое, какой со-
вет Вы бы дали себе как студентке?
пустники».
казахского языка и литературы.
улучшила знание языка.
– Помните ли Вы своего первого
учителя?
ее как добрую, ласковую бабушку.
бодили от этой миссии.
нах – женственность.
– Как Вы мечтаете провести свой отпуск?
– Хотелось бы больше свободного времени.
– В детстве я мечтала быть военной.
– Выдержка.
– Робин Гуд. Он справедливый.
– В окружении родителей, детей, внуков.
мая, и в этом, пожалуй, моя слабость.
На вопросы отвечала начальник научно-методического
отдела департамента науки и инноваций
Каюмова Майя Сайрановна.
№ 3 (164) наурыз, жылқы жылы 2014
Мерекеңізбен!
Так, относительно художе-
ственных женских образов рус-
ской литературы следует отме-
тить прямо противоположные
тенденции в выявлении сути
женской натуры. С одной сто-
роны, общеизвестны персона-
жи-женщины, которые, однажды
впустив в свою душу любовную
страсть, подчинились ей совер-
шенно, растерзав свое сердце
окончательно, погубили в итоге
себя и принесли горе окружаю-
щим. В их числе – бедная Лиза
из одноименного произведения
Н. М. Карамзина, Катерина Каба-
нова из «Грозы» А. Н. Островско-
го, Анна Каренина из романа Л.
Н. Толстого.
Иной пример
женского образа в русской сло-
весности – прямо противопо-
ложный по сути своей. Это пер-
сонажи, несущие в мир лад,
согласие, примирение и смире-
ние. Здесь следует выделить
два типа. Один – это персонажи,
которые противостоят своим
страстям. Наиболее ярким при-
мером является Татьяна Ларина
из романа в стихах А. С. Пушки-
на «Евгений Онегин». Полюбив
Онегина страстно, она все-таки
преодолевает в себе эту бо-
лезнь, найдя силы отказаться
от страсти и продемонстриро-
вав тем самым настоящую лю-
бовь. Спасая себя от измены –
не только физической измены
мужу, но измены собственным
нравственным принципам. Спа-
сая Онегина от совершения под-
лого поступка, усиливающегося
тем, что муж Татьяны – ко всему
прочему еще и его родствен-
ник. И в этом она являет пример
мощной нравственности, кото-
рой так не хватает в мире, в том
числе, и мире современном.
Но есть в русской словесно-
сти и еще один тип – женщины,
не знающие страсти; в принципе
не впускающие в себя пагубные
чувства и мысли. Это, напри-
мер, Маша Миронова – главный
персонаж «Капитанской доч-
ки» А. С. Пушкина. Подобные
женщины умеют любить лишь
по-настоящему, проявляя веру,
надежду, терпение, верность –
лучшие свойства человеческой
натуры. И аналогичное поведе-
ние неизменно приведет к душев-
ному покою, свободе от страсти, а
в итоговом романе Пушкина оно
привело еще и к благоденствию
не только Маши и Петра Гринева,
но и их потомства.
Апофеозом типа художествен-
ного образа женщины, олицетво-
ряющей собой любовь, высту-
пает Сонечка Мармеладова из
гениального романа Ф. М. Досто-
евского «Преступление и нака-
зание». Соответственно смыслу
своего имени Соня ведет себя
мудро, реально в прямом зна-
чении жертвуя собой ради блага
ближних. Она просто не может
иначе, поступая по естеству сво-
ему, которое есть ничто иное,
как любовь. Эта-то жертвенная
любовь спасает всех – потеряв-
шего человеческий облик отца,
сумевшего перед самым концом
физической жизни обрести его
вновь; детей Катерины Иванов-
ны – не родных для Сони, свод-
ных сестер и брата. Спасает она
и Раскольникова, преступивше-
го черту, за которой – убийство
(не только старухи, но прежде
всего самого себя; Родион ведь
не случайно заявляет: «Я не
старушонку убил, я себя убил»).
И только Соня с ее беззаветной
любовью, надеждой, кротостью,
смирением, верой и верностью
способна помочь и помогает Ро-
диону преодолеть его раскол.
Закономерный финал романа:
«Их воскресила любовь».
Да, подобный тип женских об-
разов характерен именно рус-
ской словесности. Олицетворяя
любовь, женщина несет спасе-
ние, душевное и духовное вос-
кресение, благо, творя добро.
Литература, являясь одним из
наиболее эффективных спосо-
бов постижения смысла чело-
веческой жизни и отражения его
в слове, представляя человеку
различные варианты, дает ему
свободу выбора. Каждый опре-
деляет для себя, в чем его пред-
назначение, как достичь цели
собственного
существования.
Вот и различные типы женских
образов, представленные в рус-
ской словесности, направлены
на осознание важнейшей про-
блемы – сути женщины, главное
предназначение которой заклю-
чается в даровании жизни но-
вому человеку. Именно отсюда
предельная значимость женско-
го начала: суть женского есте-
ства определяет суть жизни.
Понимая всю ответствен-
ность, женщина должна опре-
делиться: что же выбирает она.
Сегодня, когда мир находится на
грани апокалипсиса, выбор этот
просто судьбоносен не только
для отдельного человека, се-
мьи, конкретного общества, го-
сударства, но и для всего мира
и даже мирозданья. И это не пу-
стые слова, это реальность се-
годняшнего бытия.
Рассмотренные нами при-
меры показывают, что русские
художники слова действитель-
но отводят женщине принци-
пиально важную роль в жизни.
Учитывая, что в рамках данного
материала мы лишь коснулись
этой проблемы, следует, тем
не менее, констатировать: жен-
ские образы выступают в худо-
жественных произведениях как
самостоятельно принципиаль-
но значимые и как проявляю-
щие суть мужских персонажей.
Женщина ценна, прежде всего,
именно своей ролью в жизни
мужчины, и соответственно –
страны, общества, мира.
Итак, русская словесность внес-
ла и продолжает вносить свой
серьезный вклад в осмысление
предельно важной проблемы сути
женской природы, ее влияния на
мужчину, ее роли в обществе и
мире в целом. Если вы хотите про-
никнуть в тайну женской красоты,
если вы хотите понять женскую
душу, если вы хотите знать пер-
спективу развития человечества –
читайте русскую классику! И не
только накануне 8 Марта!
Иост О.А.,
профессор кафедры
русской филологии
6
Размышляя накануне 8 Марта о роли женщины в обществе, не могу не обратиться к русской классической сло-
ÒÀÉÍÀ ÆÅÍÑÊÎÉ ÄÓØÈ
Қазақтың ардақты əйел-
дері-ай! Қазақ қашанда қыз-
келіншектерді құрмет тұтып,
алақанының аясына салып,
ардақтап келген. «Бір қолы-
мен бесік тербеткен аналар,
бір қолымен əлемді тербе-
теді» деседі дана халық. Ол
ақиқат. Қазақ əйелдері ғана
ошақ қасындағы тіршіліктен
бір уақыт бой түзеп, ел бірлігі
мен болашағы үшін маңызды
істерге атсалысқан. Оған та-
рих күə. Анау сақ дəуірінде ба-
тылдық дəурен құрған уақыт-
тары сақ əйелдері атқа мініп,
ерлермен қатар елін жаудан
қорғаған. Бұған Тұмар ханым-
ның Кир патшасымен соғы-
сындағы жеңісі дəлел.
Тарихта ақыл-парасатымен,
тапқырлығы мен батылдығымен,
дуалы сөзі мен дара өнерімен
көзге түсіп, бүгінгі күнге дейін ел
жадында қалған асыл аналары-
мыз бен дана қыздарымыз өте
көп болған. Басылымдарда жиі
жариялана бермейтін өткен уа-
қыт белестеріндегі ардақтады
аналардың қасиеттері хақында
паш етуді жөн көрдік. Ал, газет
бетіне сыймай қалған өр тұлға-
лы аяулы жандарымыз өте көп
екенін ескертеміз.
Бір шаңырақтың ғана емес, үл-
кен бір əулеттің, тайпа мен елдің
берекесін келтіріп, несібесін
тасытқан асыл аналарымыз қа-
зақта баршылық. Оның бірі ел
ұранына айналған абыз аналар-
дың бірі –
Домалақ ана. Ол кісі
Бəйдібек бидің жары болған. Ел
ішінде ол кісіні «Дихнат мама»,
яғни домалақ ана деп атап кет-
кен. Одан тараған ұрпақтары-
ның бəрі де білімімен, ақылымен
ерекшеленіп, ел билеген. Өзі де
жас кезінде-ақ парасаттылығы
мен даналығымен танымал бол-
ған.
Ақбикеш Ару
Есім ханның шолғыншы ба-
тырларының бірі. ХVII ғасырда
өмір сүрген. Есім хан жасақтары-
ның Бұхараға, Қашғарға Қалмақ
жеріне жасаған жорықтарына қа-
тысқан ержүрек қыз.
Бопай ханшайым
Əбілқайыр хан зайыбы. Қазақ
халқы бастан кешкен аса күр-
делі кезеңдердің бірі ХVШ ғасыр
болса, сол кездің саяси-əлеу-
меттік істеріне белсене аралас-
қан көрнекті қайраткерлердің бірі
Бопай болған. Сол кездегі қазақ
халқының басына ел болу неме-
се елдігін мүлде жоғалту қауіпі
төнгенде Əбілқайыр ұстанған
саяси бағытты Бопай жалтақ-
сыз қолдап, шешуші кезеңдерде
айырықша икемділік-тапқырлық
танытып отырған. Мұны Бопай
ханымның орыс патшайымда-
ры Анна Ивановнаға, Елизавета
Петровнаға, бригадалық генерал
А.И.Тевкелевке, Орынбор губер-
наторы И.И.Неплюевке, канцлер
А.П.Бестужев-Рюминге
жазған
хаттарынан жəне ол хаттардағы
ел мүддесіне қатысты ұстанған
əрекет-ниеттерінен айқын аңға-
руға болады. Тарихшы А.И.Лев-
шин: «Бопай… өзінің ақылдылы-
ғы арқасында бүкіл Кіші жүздің
құрметіне бөленді жəне кей-
де оны басқаруға үлкен ықпал
етті»,− деп жазды (А.И.Левшин.
Описание киргиз-казачьих или
киргиз-кайсацких орд и степей. −
Алматы, 1996. 217-бет).
Гауһар ару
Қазақ пен қалмақ арасындағы
ұлы сүргін соғыс кезінде (ХVШ ғ.)
ерлік істерімен ел есінде қалған
аяулы арулардың бірі − Гаухар.
Ол əйгілі Қаракерей Қабанбай
батырдың жан жары, бəсентиін
Малайсары батырдың туған қа-
рындасы. Саны мол, қауіп-қатері
көп жорық жолдарында Гаухар
айырықша табандылық көрсетіп,
Қабанбай батырмен тізе қосып
талай рет қанды шайқастарға
қатысқан. Гаухар қылышын қы-
напқа салмаған батыр атанған.
Қабанбай мен Гаухардың тұла
бойы тұңғышы − Назым қыз да
ерлік істерімен танылған.
Сапура (Көктемір) батыр
22 жасар жас келіншек Сапу-
ра – Ресей патшалығында ша-
руалар күресін басуға шыққан
орыс əскерлеріне қарсы күрестің
аңызға айналған қолбасшысы.
Əйел басымен қол бастауға қым-
сынғандай, далада жүретін бір
құпия тұлға – «Көктемір» туралы
аңыз таратады. Барлық іс-қи-
мылды соның атынан жүргізіп,
көзге көрінбейтін күрескер келін-
шек шайқасқа шығады. Алай-
да, орыс əскерлері оның əйел
екендігі туралы ғана емес, тіпті
кім екенін білмейді. Орыс дерек
көздерінде Пугачев көтерілісі
кезінде қазақ даласындағы «ұс-
татпайтын ұстын», «көзге көрін-
бейтін жан» деп аталған Сапура
Мəтенқызы да жұмбақ жағдайда
өмірден өтеді. Көктемір Сапура
қыз туралы ғалым Н.Бекмаха-
нова «Көрінбейтін адам тура-
лы аңыз» атты зерттеу еңбегін
жазған. Көктемір (Сапура) батыр
туралы Əбіш Кекілбаев, Аян Ны-
саналин т.б. жазушылардың ма-
қалалары жарық көрген.
Ұлбике ақын
Жанкелдіқызы Ұлбике – қазақ-
тың əйгілі ақын қызы, майталман
айтыскер, жезтаңдай əнші, дəу-
лескер домбырашы. Тал бойына
алуан түрлі өнер дарыған ару.
М.Ж.Көпейұлы Ұлбикенің қара
түсірмес дүлдүл ақын екенін
аңғарып қана қоймай, сонымен
бірге қазақтың сөз өнерінде
ақындық айтыстың негізін салу-
шы, орнықтырушы ақын ретінде
даралайды.
Ақын Сара
Тастанбекқызы Сара – қазақ-
тың əйгілі айтыскер ақын қызы.
Өзінің қысқа ғұмырында тауқы-
меттің талайын көріп, əлеуметтік
теңсіздіктің тəлкегіне ұшыраған
Сараның шығармашылық жолы
тым ауыр да күрделі жол.
Айғыз Көшкінбайқызы
Айғыз – елдегі 1916-1918 жыл-
дардағы көтерілістерге жəне ел-
дегі азамат соғысына қатысқан.
Сермопольдегі қорғанысқа қа-
тысып, жаралы жауынгерлерге
көмек көрсеткен. Ақ казактардың
атаманы Колчактың əскерлері
Айғызды азаптап өлтірген. Ба-
тыл арудың өмірі мен ерлік істері
туралы жазушы Қ.Исабаевтың
«Айғыз» атты романы бар.
Нұрпейіс келіні Дина
Қазақтың «Күй Анасы» атанған
əйгілі күйші-сазгері. 1944 жылы
Қазақстанның халық əртісі ата-
нады. Халық өнерпаздарының
1937 жылы өткен республикалық
байқауына қатысып, 75 жасын-
да халық аспаптарын тартатын
өнерпаздардың Москвада өткен
Бүкілодақтық бірінші байқауында,
одан кейін 1944 жылы 83 жасында
Орта Азияның бес республика-
сынан өнерпаздар қатысқан Таш-
кенттегі он күндікте Дина тағы да
жүлделі орындарды жеңіп алады.
Түйін. Бір ананың ақыл-па-
расаты бір рулы елдің өсуіне
жол салған. Гендрлік саясат
деп еркек пен əйел болып жау-
ласып жатқан бүгінгі күні бір
сəт ертеректе өткен қасиетті
аналарымыздың өмірін өнеге
еткеніміз абзал. Олар сонау
қиын-қыстау жаугершілік за-
манында елін қорғаса да, бір
əулеттің киелі отын сөндір-
меуді бəрінен маңыз тұтқан.
Бұл да қазақ əйелдерінің отба-
сындағы білгір саясаткерлігі
мен бойына сіңген болмысы.
«Еркекті ер қылатын да, ез қы-
латын да əйел», дейді данагөй
қазақ. Бұл нақыл сөз бойжет-
кендерімізге ақыл сөз болып
жүрегіне жатталсын деген
ниетте ойымызды түйіндейік.
Жанар ЕЛЕШОВА
Женщина не только способна понять самопожертвование:
И. Тургенев