Региональный №1(65)2015 гуманит indd Тіркеу нөмірі 204-ж

428

Тоқсанына бір рет шығарылады

  

 

 

 

         

Шығыстың аймақтық хабаршысы

MAiN RESULTS OF PEOPLE ENUMERATiON

(OF THE EAST KAZAKHSTAN OBLAST)

The main statistical data of indicators and a state on people enumeration of the East 

Kazakhstan oblast for 2009 are considered in the article. 

Keywords:  people,  enumeration,  emigration,  ethnic  staff,  growth,  birth  rate,  death 

rate. 

Қазақстан  Республикасының  жеке  мемлекет  ретінде  өмір  сүріп  отырған 

кезеңі  қоғам  өмірінің  барлық  салаларындағы  түбегейлі  өзгерістермен 

ерекшеленеді. еліміздің 20 жылдан астам көлемінде тәуелсіз ел ретінде дамуы 

халықтың осы мерзімдегі әлеуметтік және демографиялық құрылымына да әсерін 

тигізді. Әлеуметтік-демографиялық үдерістер барлық қоғам жүйесінде түбегейлі 

өзгерістер енгізіп, қоғам мен экономикадағы жағымды, жағымсыз үдерістермен 

де  ерекшеленді.  Аталмыш  тақырыптың  өзектілігі  әлеуметтік-демографиялық 

жағдайдың Қазақстан Республикасы үшін басым бағыттардың бірі екендігінен 

туындап отыр. 

Қазақстан Республикасы Президенті Н.Ә. Назарбаев «Жаңа онжылдық – 

жаңа экономикалық өрлеу – Қазақстанның жаңа мүмкіндіктері» атты Жолдау-

ында: «Алда тұрған онжылдықтың аса маңызды міндеті – Қазақстанның барлық 

азаматтарының өмір сапасы мен деңгейін жақсарту, әлеуметтік тұрақтылық пен 

қорғалуды нығайту. ел халқы санының 2020 жылға 10%-ға өсуі үшін мемлекет 

барлық қажетті жағдайларды жасайтын болады», – деп көрсеткен еді [1]. Қазақ-

стан Республикасы Үкіметінің 2007 жылғы 28 қарашадағы «2009 жылғы Қазақ-

стан Республикасындағы халық санағы туралы» №1138 Қаулысына сәйкес, 2009 

жылдың 25 ақпан-6 наурызы аралығында Қазақстан Рсепубликасында Ұлттық 

халық  санағы  өткізілді.  2009  жылы  жүргізілген  халық  санағы  Қазақстанның 

егемендік  алғаннан  кейінгі  екіншісі  еді.  Статистика  агенттігінің  деректері 

бойынша, өткен жылғы ұлттық санақтың қортындысы Қазақстан халқы санының 

16 миллион 196 мың болғанын көрсетті. Оның 63,9%-ы – қазақтар болып отыр 

[2].

Халық санағы – тар шеңберде жүргізілетін жұмыс емес, ол өте ауқымды, 

жалпы мемлекеттік мәнге ие іс. Бұл – халық санының, оның құрамының, жас, 

жыныстық,  отбасылық  жағдайының,  ұлттық  өзгерісінің,  білім  деңгейінің  т.с.с 

ерекшеліктері  туралы  нақтылы  әрі  толық  мәліметтер  алудың  көзі.  «Бүгінгі 

таңда Қазақстанның адами әлеуетінің жаңа әрі сапалы көрсеткіштерін білу өте 

маңызды  болмақ.  Халық  санағын  жүргізу  арқылы  біз  өз  азаматтарымыздың 

өміріндегі болған өзгерістер туралы нақтылы мәліметтер аламыз. Біз бәсекеге 

қабілетті  50  елдің  құрамына  енетіндігіміз  туралы  айтамыз.  Біз  инновация, 

ғылым  туралы  айтамыз.  Осының  бәріне  адамдар  қажет.  Сондықтан  біз  халық 

ҚОҒАМдыҚ ЖӘНе ГУМАНИТАРлыҚ ҒылыМдАР

429

Региональный вестник Востока

  

 

 

 

 

        

Выпускается ежеквартально

санағы  арқылы  азаматтарымыздың  дайындық  деңгейін  анықтай  аламыз.  Мен 

Қазақстанның  қазіргі  қиындықтарды  жеңе  алатынына  сеніммен  қараймын. 

Шешуші  экономикалық  мәнге  ие  болатын  да  еліміздің  адами  әлеуеті  болмақ. 

Сондықтан  санақ  нәтижесінде  алынған  халқымыздың  «ұжымдық  келбеті» 

Қазақстанның жаңаруының баға жетпес қоры болмақ», – деп санайды елбасымыз 

Н.Ә. Назарбаев.

2009 жылғы халық санағының қорытындысы бойынша Шығыс Қазақстан 

облысының халық саны 1 396,6 мың адам болды [2].

Санақаралық  кезеңде  облыс  халқының  саны  134,4  мың  адамға  кеміген, 

алдыңғы  санақтағы  халық  санынан  2009  жылы  халық  санының  кемуі  8,8% 

құраған.

Бұл талдауда облыс халқының аймақтар бойынша орналасуы үлкен мәнге 

ие болып тұр.

1-кесте – ШҚО тұрғындарының қалалық және ауылдық санының динамикасы [2, 3, 4, 

5]

Жыл 

тұрғындар, мың адам

тұрғындар, %

қалалық

ауылдық

қалалық

ауылдық

1991

1044,9

732,3

58,8

41,2

1999

900,3

632,2

58,7

41,3

2009

801,5

595,1

57,4

42,6

Қала халқының саны 801,5 мың адамды құраса, ауылдықтар – 595,1 мың 

адам.  Сонымен  қоса  қала  халқы  –  10,8%,  ауылдық  –  5,9%.  Облысымыздың 

қала тұрғындарының саны – 57,4%, ауылдықтар – 42,6%, 1999 жылы олардың 

қатынасы 58,7% мен 41,3% құрады.

ер адамдар саны – 662,8 мың адам, әйелдер – 733,8 мың адам. ерлер саны 

алдыңғы санақ деректерімен салыстырылғанда 69,1 мың адамға немесе 9,4%-

ға; әйелдер саны 65,3 мың адамға немесе 8,2%-ға кеміген. ерлер мен әйелдер 

санының қатысы әйелдер қауымы үлесінің артық екендігін көрсетті (52,5% және 

47,5%). 2009 жылғы халық санағының қорытындысы бойынша әрбір 1000 әйелге 

903 еркек келеді.

Санақаралық кезеңдегі жекелеген ұлттар санының өзгерісі төмендегі ке-

стеде ұсынылған [2].

Қазақтар саны 781,7 мың адамды құрайды, алдыңғы санақ мәліметтерімен 

салыстырсақ, 38,6 мың адамға артқан (5,2%), орыстар – 561,2 мың адам, олар 

133,5 мың адамға ( 19,2%) кеміген, татарлар – 17,8 мың адам болса, 6,7 мыңға 

кеміген ( 27,3%). Немістер мен украиндер саны 2,3 есеге кеміген.

Ә. САйлАУБеК. 1 (65) 2015. Б. 427-431   

 

 

 

 

                iSSN 1683-1667 

430

Тоқсанына бір рет шығарылады

  

 

 

 

         

Шығыстың аймақтық хабаршысы

2-кесте – ШҚО ұлттар санының өзгерісі

Ұлттар

Ұлттар саны

1991

1999

2009

Барлық халық

1777200

1532437

1396600

Қазақтар

689432

744057

781700

Орыстар

918318

695241

561200

Немістер

67169

32139

14030

Украиндер

35842

16004

7078

Татарлар

28091

24252

17800

Басқа ұлттар

38348

20744

14792

Облыс халқының жалпы санында қазақтар үлесі 56,0%, орыстар – 40,2%, 

татарлар – 1,3%, басқа ұлттар 2,5% құрайды [3, 4].

Негізінен көші-қондық жоғалтулар ауылдық жерлерде кең көрініс тапқан, 

ол жерлерден көбінесе облыс орталығы мен басқа да ірі қалаларға қоныс аудару-

шылар саны көп. есептік көрсеткіштің Өскемен (106,6%) және Семей (106,2%) 

қалаларында,  Үржар  (102,8%),  Аягөз  (102,0%)  аудандарында  артқандығын, 

керісінше, Катон-Қарағай (81,4%), Тарбағатай (82,7%), Күршім (85,5%) ауданда-

рында кемігендігін байқауға болады.

Халық санағы мемлекет үшін ғана емес, оның әрбір азаматы үшін де аса  

қажет. Біз өзіміздің өмір сүру деңгейімізді, даму нәтижемізді, келелі мәселелері-

мізді анықтай аламыз. Санақ, бұл тек статистикалық қана қорытынды емес. Бұл – 

стратегиялық және әлеуметтік болжаудың құралы. Мысалы, бізге қанша мектеп, 

балабақша, емхана мен дәрігерлік пункттердің қажет екендігін болжаймыз. Санақ 

мәліметтері еңбекпен қамту, көші-қон үрдістерінде, сонымен қатар мемлекеттік 

билік  органдарының  қызметі  үшін  де,  ғылымды  ақпараттандыру  және  бүкіл 

қоғам үшін аса қажет болмақ. Мысалы, жұмыссыздар санын анықтай отырып, 

еңбек нарығын зерделеп, жаңа жұмыс орындарын қажетті жерлерде құру немесе 

мектеп жасындағы балалар саны арқылы жаңа мектеп жобасын құру жоспарын 

енгізуге септігін тигізері сөзсіз. Жас ерекшеліктерінің мәліметтері қанша, неше 

адамның зейнеткерлік жасқа жететіндігін анықтап, оларға зейнетақы төлеудің 

қажетті көлемін бағдарлау үшін қажет. Осылайша өмірдің барлық саласы үшін 

халық санағының өзіндік мәні зор. Бұл санақтың мәліметтері бюджетті құруда, 

еңбек нарығы мен тұрғын үй мәселесін шешуде, электрэнергетикасы, көлік сая-

сатында,  әлеуметтік  қамсыздандыру  саласында,  денсаулық  сақтау,  білім  беру, 

тілдер және діндер саясаты аясында қолданылады.

Санақ  қорытындылары,  осылайша,  болашаққа  болжау  жасайтын,  жо-

ҚОҒАМдыҚ ЖӘНе ГУМАНИТАРлыҚ ҒылыМдАР

431

Региональный вестник Востока

  

 

 

 

 

        

Выпускается ежеквартально

спарлауды қажет ететін барлық салаларда қолданылады. Сонымен қатар санақ 

Қазақстандағы  жергілікті  ұлт  –  қазақтардың  саны  жыл  сайын  көбейіп  келе 

жатқандығын көрсетіп береді.

Қортындылай келе, әрине, халық санағы – біздің жас республикамыздың 

жылнамасы, тарихы. Оның нәтижелері сіз бен біз үшін ғана емес, бізден кейін 

өмір сүретіндер үшін де аса маңызды болмақ.

ӘдеБИеТТеР ТiЗiМi

1. Назарбаев Н.Ә. «Жаңа онжылдық – жаңа экономикалық өрлеу – Қазақстанның 

жаңа мүмкіндіктері: ел Президентінің Қазақстан халқына Жолдауы. – Астана, 2010, 30 

қаңтар.

2. Перепись населения Республики Казахстан 2009 года. Краткие итоги. Статисти-

ческий сборник / Под ред. А.А. Смаилова. – Астана, 2010. – 110 с.

3. демографиялық жылнама. – Өскемен, 2005, 2006. – Б. 47.

4. демографиялық жылнама. – Өскемен, 2008, 2007. – Б. 49.

REFERENCES

1. Nazarbaev N.A., Zhana onzhyldyq zhana jekonomikalyq orleu Qazaqstannyn zhana 

mymkіndіkterі. El Prezidentіnіn Qazaqstan halqyna zholdauy. Astana, 2010, 30 qantar (in 

Kaz).

2. Perepis’ naselenija Respubliki Kazahstan 2009. Kratkie itogi. Statisticheskij sbornik. 

Pod red. A.A. Smailova. Astana, 2010, 110 (in Russ).

3. Demografijalyq zhylnama. Oskemen, 2005, 2006, 47 (in Kaz).

4. Demografijalyq zhylnama. Oskemen, 2008, 2007, 49 (in Kaz).

УдК 331.101.264.2 

 

E. SITNIKOVA, G. ZHAYLAUBAEVA, S. DUSEMBEKOVA

S. Amanzholov East Kazakhstan State University, Ust-Kamenogorsk, Kazakhstan

THE ECONOMiCS OF EDUCATiON iN THE REPUBLiC OF KAZAKHSTAN: 

THE ANALySiS OF THE BASiC SOCiOECONOMiC iNDiCES

The object of investigation is the human potential in Kazakhstan. The subject of the re-

search is a range of questions that concern different aspects of forming and developing human 

potential in the Republic of Kazakhstan in terms of market relations. 

The goal of the thesis is to study theoretical and practical bases of human potential de-

velopment and to work out practical recommendations that contribute to the development of 

human element in the Republic of Kazakhstan. 

Keyworld: human potential; economical education efficiency; human capital; econom-

ics of education.

E. SiTNiKOvA, G. ZHAyLAUBAEvA, S. DUSEMBEKOvA. 1 (65) 2015. Р. 431-439   

                iSSN 1683-1667 

432

Тоқсанына бір рет шығарылады

  

 

 

 

         

Шығыстың аймақтық хабаршысы

ҚАЗАҚСТАН РеСПУБлИКАСыНдАҒы БіліМ БеРУ ЭКОНОМИКАСы: 

НеГіЗГі ӘлеУМеТТіК-ЭКОНОМИКАлыҚ КӨРСеТКіШТеР

Зерттеу  объектісі  ретінде  Казақстанның  адам  потенциалы  болып  табылады. 

Зерттеу  пәні  ретінде  Қазақстан  нарықтық  қатынас  жағдайында  адам  потенциалын 

дамыту мен қалыптастыру аспектілерінің кешенді мәселелері болып табылады. Жұмыс 

мақсаты – адам потенциалын дамытудың теориялық және практикалық негізін құрас-

тыру  ұсыныстарын  және  Қазақстан  Республикасында  адам  факторын  дамытудың 

әрекеттерін зерттеу. 

түйін сөздер: адам потенциалы, білім берудің тиімділігі, адам капиталы, білім 

беру экономикасы. 

ЭКОНОМИКА ОБРАЗОВАНИЯ В РеСПУБлИКе КАЗАХСТАН: 

АНАлИЗ ОСНОВНыХ СОЦИАлЬНО-ЭКОНОМИЧеСКИХ ПОКАЗАТелей

Объектом исследования является человеческий потенциал в Казахстане. Предме-

том исследования является комплекс вопросов, которые касаются различных аспектов 

формирования и развития человеческого потенциала в Республике Казахстан в условиях 

рыночных отношений. Целью работы является изучение теоретических и практических 

основ развития человеческого потенциала и выработка практических рекомендаций, ко-

торые способствуют развитию человеческого фактора в Республике Казахстан.

Ключевые слова: человеческий потенциал; экономическая эффективность обра-

зования; человеческий капитал, экономика образования.

Nowadays,  the  growth  of  general  and  professional  education  has  become  an 

important factor to increase the total production efficiency. The pecuniary valuation of 

educational potential allows estimating the series of important indices that character-

ize educational efficiency. One of these factors, first of all, is the index of education-

al found-forming activities. This is the quantity of produced gross domestic product 

(GDP) per country’s educational fund unit expressed in money terms. it can be calcu-

lated with the formula:

EEE = GDP/EF

(EEE – economical education efficiency EF – educational fund)

This index is calculated in 2 variants: per educational fund unit of the whole 

population and of its working force.

in the first case, the country’s total produced .wealth is divided by educational 

fund  of  the  whole  population.  in  the  second  one  it  is  divided  by  that  of  the  labor 

force.

As we can see the advance growth of GNP in relation to education fund per 

unit of the latter we can see the growth of GNP which means the increase in effec-

tiveness of education. Another indicator which is somewhat opposite to the first one 

is an indicator of production’s intellectual capacity. it shows how many money units 

accumulated in the educational fund goes to each production unit.

This intellectual capacity indicator (ic) is calculated as a ratio of the Education 

SOCiAL SCiENCES AND HUMANiTiES

433

Региональный вестник Востока

  

 

 

 

 

        

Выпускается ежеквартально

Fund (EF) to the Gross National Product (GNP) as shown in the formula:

ic - EF / GNP, (2)

in order to determine the effectiveness of an investment into human capital in 

Kazakhstan in recent years it is reasonable to calculate the efficiency of education (EE) 

and intellectual capacity indicator (ic) at the macro level.

1999: EE = 1672/74,4 = 22.4 

2000: EE = 1733/101,4= 17.1 

2001: EE = 2016/ 128=15.7,

2002: EE =2599X141 = 18.4 

2003: EE = 3250/ 131,4 = 28,0 

2004: EE = 3776,3/ 131,4 = 28.7 

2005: EE = 4611,9/159,7 = 28,9 

2006: EE = 5542,4/ 185.8 = 29,8 

2007: EE = 7457,1/256.9 = 29,0 

2008: EE = 9853,1/3216,9 = 30,6 

2009: EE = 12544,1/4489,9 = 27.9 

2010: EE = 704180/33466,8 = 21,0 

2011: EE = 886775,5/43351,6 = 20,5

Consequently, in the Republic of Kazakhstan there is an increase of GNP per 1 

KZT of Education Fund.

1999: ic = 74,4/1672/= 0,044 

2000: lc= 101,4/1733 = 0,058 

2001: ic= 128/2016=0,063,

2002: ic =141/2599=0,054 

2003: ic = 131,4/3250 = 0,040

2004: ic - 131,4/ 3776,3 = 0,0347 

2005: ic = 159,7/ 461 1,9 = 0,0346 

2006: ic = 185,8/ 5542,4 = 0,0336 

2007: ic = 256,9/ 7457,1=0,0344 

2008: ic = 3216,9/ 9853,9 = 0,0324 

2009: ic = 4489,9/ 12544,9 = 0,0354 

2010: ic =33466,8/704180,6 = 0,047 

2011: ic = 43351,6/886775,5 = 0,049

Therefore, on average Education Fund reduces per each unit of GNP. This is a 

negative trend for the country, because developed countries are characterized by the 

increase of that index in its dynamics. This shows lack of attention to the development 

of the educational potential of our Republic.

it is also important to consider other major socioeconomic indices ot the educa-

E. SiTNiKOvA, G. ZHAyLAUBAEvA, S. DUSEMBEKOvA. 1 (65) 2015. Р. 431-439   

                iSSN 1683-1667 

434

Тоқсанына бір рет шығарылады

  

 

 

 

         

Шығыстың аймақтық хабаршысы

tion market in the Republic of Kazakhstan.

The Republic of Kazakhstan is recognized by the international community as a 

country with a market economy. For a short period of independence the country has 

achieved significant growth in the economy. it integrates with the world community. in 

this context, the role and importance of education, human resources as the criteria of 

social development, economic strength and national security of country is increasing.

in our changing world under conditions of increasing flow of information the 

fundamental subject knowledge is not the only purpose of education. it is a lot more 

difficult and important to impart the students the ability to extract, analyze, structure 

and use the information for the purpose of the maximum self-realization and useful 

participation in life of the society.

There are 3 reasons that have a negative effect on the education management 

system: absence of unified system ot education on the regional level, lack of experts in 

education departments, and constant rise in prices (see Table 1).

Table 1 – The price index on education services, in percentage to previous year

Region__2010__2011__2012__2013'>Region

2010

2011

2012

2013

The Republic of Kazakhstan

105,4

108,4

110,3

113,2

Akmola region

104,1

100,0

109,6

105,7

Aktobe region

105,3

114,3

110,3

116,2

Almaty region

109.3

108,5

107,9

117,0

Atyrau region

113,1

105,9

103,7

115,0

East Kazakhstan region

104,4

108,5

111,6

115,1

Zhamby) region

103,0

112,4

125.1

108,6

West Kazakhstan region

105,3

104,4

108,1

108,2 to

Karagandy region

106,9

108,4

1 12,4

114.5

Kostanay region

102,5

112.1

106,7

105,2 

Kyzylorda region

100,8

101,4

102,4

110.0

Mangystau region

112.9

111,1

112,0

113,5

Pavlodar region

104,8

109,1

110,3

112,5

North Kazakhstan region

104.1

107,0

111,5

105,0

South Kazakhstan region

102,7

11 1,4

1 11,5

127,3

Astana

111,9

112,0

109,7

111,6

Almaty

103,2

106,4

108,7

109,9

According to the table we can see that South Kazakhstan, Almaty, Aktobe, Atyrau 

and East Kazakhstan regions are leaders in growing prices for education services. Price 

SOCiAL SCiENCES AND HUMANiTiES

435

Региональный вестник Востока

  

 

 

 

 

        

Выпускается ежеквартально

index in these regions overgrows an average index of the republic. Table 1 also shows 

that price index of education service in the analyzed period increases and in 2012-2015 

it is expected to get the highest index, which is shown in Picture 1.

Total share of the educational involvement of the population at the age between 

6-24 (or total involvement index) is the ratio of number of students in different edu-

cational institutions (i.e. students of comprehensive secondary, vocational and high 

schools, colleges and universities) to the population at the age between 6-24.

The educational level in the Republic of Kazakhstan is clearly illustrated in Table 

2. According to the information presented, 78.7% of the population at the age between 

6-24 is involved in education.

At the same time, there is an obvious disproportion between country and urban 

population involvement in education: 56.5% and 99.2% of involved people respec-

tively.

The educational index in individual regions is considerably lower than the aver-

age educational index of the whole republic. The statistics where you can see the num-

ber of Kazakhstan secondary school students are given in Table 2 below.

Table 2 – Number of Students in High Schools

Region

2011

2012

 2013

The Republic of Kazakhstan

250935

336728

397631

Akmola region

10053

12440

16535

Aktobe region

17471

22613

26470

Almaty region

12856

19509

25461

Atyrau region

5522

8649

11231

East Kazakhstan region

25481

33127

35423

Zhambyl region

12918

19311

24156

West Kazakhstan region

11614

12769

13829

Karagandy region

23700

32534

36946

Kostanay region

14506

17095

18952

Kyzylorda region

9026

12944

16115

Mangystau region

8515

12450

15283

Pavlodar region

22014

25425

27367

North Kazakhstan region

10700

11899

12442

South Kazakhstan region

20351

31894

42805

Astana

14781

18904

20142

Almaty

31427

45165

54474

E. SiTNiKOvA, G. ZHAyLAUBAEvA, S. DUSEMBEKOvA. 1 (65) 2015. Р. 431-439   

                iSSN 1683-1667 

436

Тоқсанына бір рет шығарылады

  

 

 

 

         

Шығыстың аймақтық хабаршысы

Table 3 – Number of Student in institutes of Higher Education

жүктеу/скачать 14,99 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: