Ббк 84 қаз-7 а 37 Құрастырушы: Шекербану Рахметолдақызы Жақыпова Ақатай С. Н
жүктеу/скачать 3,32 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Шығандап кеткен бір жұрт бар... Түркі тілі мен Америкадағы үндіс тілінің төркіндестігі туралы
Латынға көшсек екен Тəуелсіздікпен ентелеп бірге кіретін игіліктер болады. Тəуелсіздік бізге жалқы, жалаңаш мазмұнсыз келгені мəлім. Саяси тəуелсіздікті мазмұнмен толықтыратын дəуірді əдетте “деколонизация дəуірі” деп атайды. Ол бізде əлі жүрген жоқ. Артқа қалдырамыз деп уақытты көп өткізіп алдық. Жоғалтқанымыздың орны тола қоймас. Енді тəуелсіздікті шынайы мазмұнмен толықтау шарттары. Бұлардың біраз саласы мəдениетке, жазу-сызу ісіне саяды. Жеке адамның жазу мəнеріне қарап, сол адамның мінез-құлқын ажыратуға болады. Мұны графология дейді. Ұлт та жеке адам тəрізді. Оның тарихы, əдеби мұрасы, асыл арманы, өзіндік бет-бейнесі əліпбиінен белгі беріп жатады. Қазақ ұзына тарихында жазу əліпбиінің біразын басынан өткізгені мəлім. Ежелгі жазу V–VI ғасырлардағы түрік руникасы
333 болатын. Ол – қазаққа төл, бірақ графикасы жетілмеген, қашау мен балғаға арналған, бұрышты, тік, сынық, қалам мен қағазға бейімсіз, сондықтан оның қазақ тілімен ендігі байланысы архив мұрасы болып қала бермек. Екіншісі – араб əліпбиі, Құран графикасы. Көне финикиялық, арамейлік, семиттік графикамен сабақтасады. Ол əлемдік жазу өнерінің бір бұтағы ретінде Қазақстанға VIII ғасырда ислам дінімен қоса дарыды, ата-бабаларымыз осы əліпбимен сауатын ашты, салауатын айтты, иманына келді, өлгенде құлпытасына аты-жөнін жазды. Қазақ халқының мəдени жəне рухани дəуірлеуіне себеп болды. Фараби, Йүгінеки, Қашқари, Дулати, Жалаири, Йассауи, Абай, Шəкəрім, Əлихан, Мұхаметжан, М. Əуезов еңбектері ең алғаш осы графикамен жарық көрді, елге тарады. Араб əліпбиі қазақ тіліне қаншама көндірілгенмен əлі де көне қоймайды. Өйткені, оның канондық дыбысталуы Құранмен ұштасады. Оған қазақ дыбысын арнап, алғаш бұғаулық салған белгілі реформатор Ахмет Байтұрсынұлы еді, оның “қадымға” негізделген “төте жазу” емлесі тарих төріне шыққанмен архивтің “қазба байлығына” айналды. Халқымыздың жазба мұрасының біраз бөлігі осы əліпбиде. Қытай, Ауғанстан, Иран еліндегі ағайындарымыз əлі де осы əліпби арқылы байланысып, түсініп отыр. Біздің тарихи мұрамызды өзімізге жеткізіп берген бұл жазуға де өкпе болмау керек. Елімізде большевиктер жүргізген “мəдени революция” тұсында аз уақыт латын таңбасына көшкеніміз мəлім. Б. Майлин мен І. Жансүгіров ату туралы соттың шешімінің көшірмесін осы жазудан оқыды. КСРО-ның барша мұсылман халықтары бұл əліпбиге бір күнде көшті. Бірақ ғұмыры ұзақ болмады. Өйткені, əлемдік интернационализм жолынан тайған большевиктер латын əліпбиінің орыстандыру саясатына жарамайтынын тез байқады да дереу, Ұлы Отан соғысы алдында орыстың Петр заманынан бері ресми “ұлттық таңбасы” болып саналатын кириллицаға көшірді. Əсілі, кириллица “шіркеу” таңбасы еді, діни əліпби, православие əрпі. Осы əріпте қалсақ, біз де орыс секілді 334 əлемдік өркениетке мəңгі қосыла алмаймыз. Кириллицамен бірге қазақта “ов” пен “ичтер” көбейді. Ол Ы. Алтынсарин мен Абай Құнанбаев кезінен кірді десек қателесер едік. Қазақ ономастикасында “ов” пен “ичті” бастап жүргендер X ғасырда шоқынған қыпшақ хандары, “Игорь жорығы туралы жырдағы” Шарухановтар мен Токсобичтер. “Ақыл ауыс, ырыс жұғыс” деген.
Кириллица православие əлемін ғана қамтиды, православиелік өмір дəстүрін насихаттайды, православие философиясының қолына су құяды, православиелік идеологияны ту көтереді. Кириллица – орыстандыру саясатының рухани құралы. Осының бел ортасында біз, қазақ, жүргеніміз қалай? Бұрын күшпен, зорлықпен кірген дүниені, тəуелсіздік алғаннан кейін де, қолданғанымыз елдігімізге нұқсан келтірді. Кириллица славян тіліне, дауыс, дыбыс жүйесіне негізделген. Ол ойран салған 60 жылда қазақ тілінің дыбысталуы өзгерді, “орысшаланды”, теледидар мен радио дикторларының таңдайларының тақылдауық болуы сонан. Өйткені біздің табиғи орфоэпиямызды бүлдірді, бүлдіре де бермек. Тіліміздің шұбарлануының бірден бір себебі де – осы. Латынға көшу керек! Латын əліпбиі қазақтың жерін жыртып, малын бағып береді демеймін. Ай мен күннің аманында орысқа айналып бара жатқанымызды тоқтатады. Қазақ қазақ болғысы келмейтін заманға тап болдық, осындай қиын-қыстау заманда көпір болады. Ұлттық салауатымызды қалыбына келтіреді. Басқа ұлттардың мəдени жəне моральдық экспансиясынан құтқарады. Əлемдік өркениетке тікелей бет бұрамыз. Компьютерлік тіл мен қазақ тілі қайымдаса қалады. Түркі халықтарының кемеңгер көсемі Кемал Ататүрік Түркияның ең бір ауыр шағында елін латын əліпбиіне көшіргенін есте ұсталық. Түрік əліпбиінің негізінде жасалған қазақ əліпбиі даяр. Мұндай мың жылда бір болатын келелі іске кедергі болмайық. Бұрынырақ латынға көшсек, “жазба мəдени мұрамыз шығын болады” деген сандырақ естіген едік. 335 Кириллицада жазылған дүниелерді өртейік деп жатқан жоқпыз. Ол қалады. Қызыққан адам оқиды, керегіне жаратады. Ал қазақ үшін, оның мəдениеті мен болашағы үшін кемелді шақ туады.
Редакция почтасының ішінде америкадағы үндістер (индеец- тер) мен түркі тілінің байланысына қатысты нақтылы айғақ- дəлелдерді білгісі келген хаттар кезігеді. “Құрметті редакция, – деп жазады Қостанай облысы Қарасу ауданының тұрғыны Өмірбек Қасымов, – соңғы жылдары одақтың, республикалық баспасөз беттерінде үндіс-түркі тілінің тектестігі туралы қысқа- қайырым пікірлерді көзіміз шалып қалып жүр. Осы жөнінде білгім келеді”. Бұл тақырыпқа алғашқылардың бірі болып ден қойған совет түркологтары М. Əрібжанов пен А. Каримуллиннің зерттеу- лерін негізге ала отырып, оқырман сауалына тарих ғылымының кандидаты С. Нұржақиянов (С. Ақатай) төмендегiдей жауап береді.
Адамзаттың тарихи тағдыры біртұтас. Қилы-қилы заманалар, шытырман оқиғалар тіршілік тəлкегіне (В. И. Ленин) түскен ертедегі адамдар қауымын Жер шарының түкпір-түкпірін паналатып, қиыр жайлатып, шет қондырды. Қатыгез ауа райы алғашқы адамдарды үйреншікті мекенінен қоныс аудартып, əлемнің басқа адам баласы баспаған шалғай жерлерін ойкумэнге (адам мекендейтін қоныс, тұрақ) айналдырды. Табиғи жəне əлеуметтік əрекеттердің салдарынан өздерінің табан тіреген ежелгі ата-мекені Азиядан қоныс аударғандар – американдық түпкілікті халық үндістер болып саналады. 336 “Үндіс” Американың аборигендері үшін шартты, жаңа жер іздеген европа жиһангерлерінің шатасып қойған атауы. Кіші Азияны селжүк түріктері басып алған соң, Үндістанға баратын дəстүрлі сауда жолы жабылып, əлемдік экономикалық қатынастар тоқырап, мұхит арқылы Үнді жеріне жол табу өзекті мəселе болды. Олар ашқан жаңа жағалаудың барлығын Индия деп атап отыр ды да, халқын үнділіктер деп жорыды. Осы негізде үнділерге ешбір қатынасы жоқ Америка аборигендері де үндіс (индеец) деп аталып кетті. Христофор Колумб бастаған экспедиция Америка
жағалауына келмей тұрған заманаларда Орталық Америкада өте жоғары сатыда дамыған майя мен инктер цивилизациясы болған еді. Христофор Колумбтың Америка құрылығын ашуы, оқ-дəрімен қаруланған испан конкистадорларына жерплікті халықтардың гөл мəдениетін ашықтан ашық жоюға жол ашты. Əлеуметтік қанау рухани тонаумен тұтасты: испан дін басылары жергілікті халықтарды өз мəдениеті мен тілі, рухани ырысы мен берекесінен тайдыруды мақсат тұтты. Өйткені, оларды шоқындырып, христиан дініне ендіруді “құдай” ісі, мəдениеттендірудің бірден бір көзі деп түсінді. Сондықтан болар Диэго де Ланда деген монахтың бұйрығы бойынша үндістердің өздері шығарған барлық кітаптардың күлі бір- ақ күнде көкке ұшып, түтіні бұрқ етті. Сонан кейінгі күндер Майя империясының басына қапастың қара түнегі қаптаған дəуірлерге ұласып жатты. Араға бір ғасыр салып, XIX ғасырдың басында америка дипломаты Д. Л. Стефистың “Орталық Америка, Чиапас пен Юкатанға саяхат кезінде болған таңғажайып уақиғалар” деген кітабы жарық көрді. Бұл кітап майялардың ғибадатханаларына жиналған рухани қазыналары мен мəдени жетістіктерін Европа əлеміне жайып салды. Бұл игіліктердің ішінде майялықтардың ғылыми салауаттары да мол еді. Сонан соң XIX ғасырдың орта тұсында оттан аман қалған үш кітабы табылды. Бұл кітаптағы жазбалар ғылым үшін құпия 337 сыры ашылмаған жұмбақ еді. Тіпті француз ғалымы Брассер де Бурбур тапқан Диэго де Ланданың қолжазбалары да бұл жұмбақ сырын толық аша алмай отыр. Сөйте тұра, “Юкатандағы жағдай туралы мағлұмат” деп аталатын бұл қолжазбалар майя халқының этнографиялық ерекшеліктері мен рухани болмысы туралы бірден бір документ болды. Диэго де Ланда бұл қолжазбаларында майя тілінің нұсқалары мен жазу алфавитін берген. Бұл – ол халықтың тілін зерттеудің негізгі қайнар көзі екені даусыз. Кейінгі кезде американдық үндістер тілін совет тіл мамандары зерттеп жүр. Соның ішінде тюркология ғылымының мамандары да бар. Осы орайда атап өтетін бір тосын жəйіт – Қазан университетінің “Ғылыми жазбаларының” №162 басылымының жарық көруі. Бұл кітапта түркі тілдерінің мамандары М. Əрібжанов пен А. Қаримуллиннің ізденістері майя тілі мен түркі тілдерінің генетикалық туыстық қатынастарына арналған. Авторлардың пікірінше, жай сырт қарағанның өзінде түркі жəне майя тілдерінің бауырластығы көрініп тұрады. Ұқсастық дыбыстық құрылымынан басталып, сөздің ішкі мағыналық семантикалық жағына ойысады. Мəселен, – деп жазады М. Əрібжанов – Юкатандағы көне қаланың аты – “Таш ице” болса, түркі тілінде “таш – тас”, “ице – іш” деген мағына береді. Сонда қаланың атынан “тастың іші” басқаша айтқанда тастан өрілген “бекініс”, “қорған” деген ұғым туады. Мысалға қазірде бар Таш-ауыз (тасауыз), Таш елан (тас жылан), Таш кұмыр (тас көмір) деген түркі топонимдерін келтіруге болады. Майялардың тағы бір шаһарының аты – “Тулум”. Бұл қала жалаң сойдиған қия жартастардың арасына орналасқан екен. Ал түркі тілдеріндегі “тұлым” судан сойдиып шыққан жартастар. Қазақ тіліндегі тұлым да осы тастарға бейнелеу барысында туса керек. Юкатанда толып жатқан басқа да жер-су атаулары түркі тілдері қалыбында кездесіп отырады. Мəселен, “Ялқау” (жалқау), “Яшин” (жасын, найзағай), “Яш чилан” (жас жылан), “цибинге” (шыбыншы құс (?) ), “туле” (толы, семіз), қалақ мул” (қалақ мол), “коба” (құба, ақ құба), “ак” (ақ, таза), “чама” (шама, өлшем). Сол секілді көптеген су аттары да түркі тілдес
338 халықтардың атауларымен ұқсас. “Кок уин” (көк ойын), “дауле” (даулы, ымырасыз), “исибор” (иісі бар), “ай мар” (айлы қорған). Оңтүстік Америкадағы “Ир ұя” деген өзен аты біздің Ертіс атауына өте ұқсас. Екеуінің атында да “ер” (жер) деген түбір бар. Ал “тіс, тес” жер қойнауын қопарып, “тесумен” ұласады. Чили мемлекетінің оңтүстігіндегі бір өзен “Тунга” деп аталады. Қыста қатып қалатын бұл өзеннің атауы түркі тілдес Европа мен Азия гидрономикасында да кездесіп отырады. Мəселен, Дунай мен Илим өзендерінің бір-бір сағасы Тунга деп аталады. Юкатан өңірінің ең үлкен өзенінің аты да “Усумасинта”. Өзеннің бұлай аталу себебі өсімдік арасынан (астынан) жылғалап ағуы. Түркіше – “усум” – өсім (өсімдік) “асинта” – астында. Шығыс Юкатанның ең үлкен көлі – “Бакалар”, басқаша айтқанда, кəдуілгі бақалар, бақалы көл. Диэго де Ланда өз жазбаларында майя тілінің бір шама тобының аудармасын берген екен. Олардың көбі түркі тілдеріне ойысады:
Майяша Ланда аудармасы Түрікше Қазақша
кин қош
ем ку ишла куль күн құс
құдайдың төмен түсуі роза
кин (кен) құс
ем ку иісті гүл күн құс
құдайдан төмен түсуі иісті гүл Диэго де Ланда келтірген біраз сөздерді испан жазушыла- рының (переписчики) қайта-қайта қолжазбаны көшіре бергендігінен кейбір сөздердің графикасы мүлде өзгеріп түскен. Бірақ соның өзінде ішінара сөз төркінін дəл басып айту қиын емес: “тлалок” (тілек), “имиш” (жеміс), “аль” (ұл), “айик аль” (айық, ақылды ұл), “яш” (жас, жаңа), “тукан” (құс, тоқылдауық), “туп иль” (түпкілікті ел). Майя сөздері басқа авторларда да кездесіп отырады. Мəселен Норберт Фридте “Мала жинте, мала жинте” (жаман жігіт), Хорий Матейде “су” (су), “бальче” (балдан жасалған сусын) деген сөздер кездеседі. Майя тіліндегі теріске шығару “ма” қосымшасы арқылы түзіледі. Қазақ тілінде де “ма” қосымшасы 339 арқылы “барма” “сөйлеме”, отырма” деп келетін сөздер көп. Сол секілді үшінші жақтың жалқы есімдігі (единст. числа) де түркі есімдігімен бара-бар. Майя мен түркі сөздерінің нағыз кеніші деп олардың календарлық ұғымдарын атауға болады (кестеде). Бұл көрсетілген календардағы ай аттарының жалпы 14- нің түркі баламалары бар. Майя календарының бірінші аты “Яш кин” деп аталса, оны ленинградтық американист Ю. В. Кнорозов “жас күн”, басқаша айтқанда, күннің көбею, молаю айы, екінші “це яш кин” – “жай емес күн” деп аударады. Əсілі, “це” – емес, əлде субъекттің қасиеттерінің болмауының, олқылығының көрсеткіші ме деген ой туады. Мүмкін “це, ци, чи” түркі тілдеріндегі шикі, жетілмеген, толмаған, көк. Онда це яш кин “толмаған жас күн” айы. № Майяши
Ғалымдардың түсіндірмесі Түрікше Қазақша
1 яш кин
жаңа күн жас күн
жас күн 2 моль жинау көп
мол 3 чень құдық шың
шеген 4 яш жаңа, жас жас
жас 5 сак ақ сақ
сақ 6 кех киік киік
киік 7 мак жабу ? --- 8 кан кин
сары күн қан қиын
қан қызыл, күн 9 муан бұлтты ? буалдар 10 паш
барабан ? --- 11 кайяб
ақ жауын, нөсер коеп
құйып тұр, құю 12 поп текемет ? --- 13 уо бақа оу ау 14 сип (аң аулау құдайы) сип сеп
15 цех
(түсіну қиын) цек
--- 16 соц жарғанат соң (сос) соз --- 17
ақыры, ояғы шул
сол 340 Календардың екінші айы “моль”. Зерттеушілердің пікірінше бұл сөз – “жинау”, “үю”, “көп”, “мол” ұғымын береді. Сөздің бұл мағынасы Ланданың “бұл айда омарташылар тағы бір “цек” айында өтетін дəстүрлі мейрамын өткізіп, құдайлардан гүл мен бəйшешектің мол болуын тілейтін” деп жазған пікіріне сай келеді. Мол айы жүгерінің кеш пісетін түрлеріне дөп түсіп, осы айда туған балалардың болашақта бақытты боларын ырым ететін. Майя мен түркі тілдерінің жақындығына “кайяб” айының атауы да дəлел болғандай. Кнорозов бұл сөзді “нөсерлі жаңбыр” деп аударады. “Нөсерлі жаңбыр” айында жаңбырлы мезгіл де басталады да, “кайяб” сөзі қазақтың құю, құйып сөздерімен байланысқа түседі. Ал осы айдың мұнан бұрынғы аакаан аты да түркі сөзінін “ағу”, “аққан” сөздеріне салды. Майялардың “уо” аны аңшылар мен балықшыларға арналады. Сондықтан “уо” бұзылып айтылған “оу”, “ау” (тор, ау) балық, аң аулайтын құрал атауы емес, не екен деген ой туады. Үндістердің саяткершілікке арналған тағы бір айы – “сак”. Диэго де Ланда бұл мейрамды үндістер құдайлар алдында аңшылық кезде аққан қан үшін кешірім түрінде өткізетінін жазады. Бұлай болғанда “сак” – сақтық, қорғану мейрамы да сөз сол қалпындағы қазір де істе жүрген түркі сөзі болып шығады. “Кех” айын Кнорозов бұғы деп аударған. Əсілі “кех” түркі тілінде тағы аңдардың жалпы атауы – киік болуы мүмкін. Сол секілді “сип” – себу (тұқым себу), “соц” (сос) – сүзу, “цек” – шық болып шығуы əбден мүмкін. Міне, осы көрсетілген ұқсастық майя үндістері мен түркі халықтары арасындағы тіл байланысын нақтылы айғақтай алады. Ю. В. Кнорозов келтірген 300 сөздің 50-ге жуығын қазіргі жəне көне түркі тілдері арқылы түсіндіруге болады дейді татар тіл зерттеушісі А. Г. Қаримуллин “Үндіс жəне түркі тілдерінің туыстық ықтималдығы” деген мақаласында. Мысалы:
341 Кнорозов бойынша Майя тілінше Түркі тілдерінде иаш Яшь – жас Кун Көп – күн, күнің көзі Ош Оч – үш
Ооч Аш – ас
Ич Эч – іш, қарын Кулл Қол
Чукул Чуку – шоқу, шұқу, шеку Мол Мол – көп Осылардың барлығы кездейсоқ бола беруі мүмкін бе? Осы сұраққа жауап беру үстінде А. Г. Қаримуллин жолдас Америка үндістері туралы көптеген басылымдарды саралап байқаған. 1947 жылдың өзінде Н. Ф. Яковлев Кавказ, Азия мен Америка тілдеріндегі ұқсастық жəйін айтқан еді. Бірақ фонетикалық жəне морфологиялық жақындығын баяндай алғанмен, Н. Ф. Яковлевтың келтірген мысалдары мен дəлелдері тым аз еді. Оның кечуа тілі үлгілерінен: “КЭТ” – кет, “КЭЛ” – кел деген жеке сөздерді атап өтуге болады. Диэго де Ланда еңбегінен А. Қаримуллин мына сөздерге назар аударған: Диэго де Ланда бойынша Майя тілінде Түркі тілінде Кош Құс
Акап Аға, жасы үлкен ер адам Имиш Жеміс
Ичин Эчу, эцу – ішу Аак Ақ
Бақа Ик Екі Əсілі, түркі мен үндіс тілдерінің ұқсастығын тұңғыш байқаған Джон Джоселлин болса керек. Бірақ бұл кісінің 342 топшыламаларына ешкім мұқият көңіл бөле қоймады. XIX ғасырдың аяғында Отто Рериг те осы тұжырымға келді. Ол екі жыл бойы үндістердің сиу тайпаларының арасында тұрып, олардың тілін, мифологиясын, аңыздарын жинақтап жарыққа шығарады. Өз гинотезасын дəйекті мысалдармен түйіндеді. Мəселен, сиу тілінде тан – “тан – таң” екен де, осы сөзден “танла” – ұқ, танда, түсін шығады. Бұл сөздің жеке түрінің бірінші жағы – “танним” – таныдым (білдім), екінші жағы – “таннисун” – таныдың. Бұл көрсеткен мысалдар түркі тілдерінің формаларына дөп түсіп тұр. Түркі сөздеріндегі “Хан”, “каған”, “аға” атауларының тегін О. Рериг “ұлық”, “ұлы” мағынасындағы сөздермен байланыстырады. Сиу тіліндегі “ате” – əке, ата сөздерінің “ина”, “əни”, “инəй” – ене, ана сөздерінің баламаларына деп түсіп түр. Сол секілді бағыт сілтеуші “екта” да түркі тілімен қауыша қалғандай. Мəселен, арт жақта, оң жақта жəне т. б. “Са” мен “се” жұрнақтарының түркі тіліндегі “шы” мен “ше” қосымшалары секілді атқаратын қызметі бір. Мəселен: тас-шы (тасшы), балық-шы (балықшы). Сиу тіліндегі “сап-сары” мен “қап-қара” қазақ сөз қорынан алынғандай. Сол айтылу, сол мағына!
Міне, осы негізде О. Рериг сиу тілін “Орал – алтай тобымен” əсіресе түркі-татар семьясымен қатар қояды. Сөйте тұра, бұл тілдердің ара қатынасының генетикалық байланыстарын ашу үшін əліде көп ізденістер керек екенін айтады. Сиу тайпалары бұрын Миссури өзен аңғары мен Миссисипии жəне Жартасты тау алқабын алған Ұлы – дала аймағын мекендеген. Қазіргі кезде олар Солтүстік жəне Оңтүстік Дакота резервацияларын паналайды. Азғантай бір бөлігі көршілес шаттар мен оңтүстік Канадада. Ежелгі кезде олар Калифорния - да тұрақтайтын. Сондықтан болса керек, бұл өңірдің көптеген жер-су аттарын түркі тілдерімен салыстыруға əбден болады. Мəселен, Калифорния қаласының оңтүстігіндегі ойпатты “бате- құйтас” (“қой тас батқан жер”) деп атайды. О. Реригтің гипотезасын анықтау үшін А. Қаримуллнн сиу сөздігінен 100 сөзді іріктеп алып, мынадай түсініктеме берген:
343 Сиу тілінде Түркі тілінде Ойа
Аяқ Кува, озуие Қуа, үзу – қуу, озу Ішу
Эчу, эсу – ішу Иасу,иасо Ясау – жасау Иута
Йота – жұту Кокте
Көкте Кода
Құда – құдандал Кайп
Кыеп – кесу Тока
Тəуге – біріншіден Тапа
Түп – доп Кан
Қан – қан ми Мен Багана Бағаналау – белгілеу Өтелинка Өту, өтелек – таңбалау Капсун Қабу – тістеу Иотанка Ятаңқы – отырғыш Окога Ағым, ағу Авава Ага, ава – ағу Батуша,уатуса Бату, құру Біз əңгімемізді майя тілінен бастаған едік. Майя мен ему тілдерінде түркі түбірлері ортақ жүздеген сөздер бар. Майя мен ему тілдерінің туыстығы туралы Британ энциклопедиясы майя тайпасы ертеде Хокан – сиу этникалық топтарымен бір болып, Орталық Американы мекендеген деп жазған еді. Майя мен түркі тілдеріндегі ағайыншылық Орталық Америка үндістерінің тарихи тегі туралы еңбектерде де көрсетіліп жүр. Сөйтсе де майя тілі мен түркі тілдерінің салыстырмалы зерттеу жұмысын ең алғаш қолға алған швед ғалымы Стиг Викандер болды. Ол мұқият талдау барысында екі тілдің генетикалық
|