Научный журнал выпуск 5 вопросы психологии. Личность, образование, общество

ДИФФЕРЕНЦИАЛЬНАЯ ПСИХОЛОГИЯ  
И ПСИХОЛОГИЯ ИНДИВИДУАЛЬНЫХ РАЗЛИЧИЙ 
 
 
Вестник КАСУ
 
199 
тент-анализа.  
Нами  были  выбраны  15  наиболее 
часто  встречающихся  понятий  в  группах 
испытуемых.  
Далее  был  проведен  сравнительный 
анализ  частоты  встречаемости  данных  по-
нятий в двух группах. 
Для  данной  выборки  критические 
значения 
2
χ
  -  критерия  Пирсона  состав-
ляют  при  р 
≤
0,05, 
2
χ
  =  3,841,  при  р 
≤
0,01, 
2
χ
 = 6,635.  
Испытуемые  азартные  игроки  на  ав-
томатах  характеризуют  себя  следующим 
образом: 
- «чувствительный» - 70%; 
- «тревожный» - 65%; 
- «одинокий» - 60%; 
- «дружелюбный» - 60%; 
- «испытывающий страх» - 55%. 
Азартные  игроки  в  карты  дали  себе 
следующую оценку: 
- «открытый» - 80%; 
- «дружелюбный» - 80%; 
- «уверенный» - 70%;  
- «решительный» - 60%; 
- «оптимистичный» - 60%; 
- «жизнерадостный» - 60%. 
- «чувствительный» - 55%;  
- «уверенный в будущем» - 50%. 
Были  выявлены  следующие  стати-
стически  значимые  различия.  Азартные 
игроки на автоматах считают, что они оди-
ноки  и  испытывают  страх.  Азартные  игро-
ки  в  карты,  в  отличие  от  игроков  другой 
группы, считают себя открытыми людьми. 
 
Сводная таблица результатов эмпирического исследования особенностей самосознания 
азартных игроков двух групп 
Компоненты 
«Я  –  концеп-
ции» 
Методики  Азартные игроки в карты 
Азартные  игроки  на  авто-
матах 
МИС 
Глубокая 
осознанность 
своего «Я», способность не 
скрывать  от  себя  и  других 
значимую 
информацию, 
стремление  к  идеальному 
образу «Я».  
Закрытость  личности,  не-
желание  выдавать  значи-
мую информацию о себе и 
отрицание проблем. 
 
Когнитивный 
«Кто я?» 
Открыты. 
Испытывают  страх  и  оди-
ноки. 
МИС 
Положительный 
эмоцио-
нальный  фон  отношения  к 
себе 
Защитные  реакции  в  виде 
положительного  самовос-
приятия. 
Эмоционально-
оценочный 
ЛД 
Удовлетворены  собствен-
ным  поведением  и  дости-
жениями. 
Не  удовлетворяет  собст-
венное поведение. 
МИС 
Уверены  в  себе,  самостоя-
тельные  и  волевые  лично-
сти,  надежные  люди,  ощу-
щающие силу своего «Я».  
Неудовлетворенность 
своими  возможностями  и 
сомнения  в  своей  способ-
ности вызывать уважение. 
Поведенческий 
ЛД 
Не  зависят  от  внешних  об-
стоятельств 
Зависят  от  внешних  об-
стоятельств 
 
Как мы видим из таблицы, для азарт-
ных игроков на автоматах будет характерна 
закрытость  личности,  отрицание  проблем, 
тревожность,  одиночество.  В  своем  пове-
дении  они  склонны  зависеть  от  внешних 
обстоятельств.  Для  данной  группы  испы-
туемых  будет  характерна  высокая  степень 
выраженности  защитной  реакции  в  виде 
положительного  самовосприятия  с  оттен-
ком самодовольства. 
Азартных игроков в карты, напротив, 
отличает глубокая осознанность своего «Я» 

ДИФФЕРЕНЦИАЛЬНАЯ ПСИХОЛОГИЯ  
И ПСИХОЛОГИЯ ИНДИВИДУАЛЬНЫХ РАЗЛИЧИЙ 
 
 
Вестник КАСУ
 
200 
и  стремление  к  идеалу,  положительное 
эмоциональное  отношение  к  себе  и  низкая 
степень подверженности влиянию внешних 
обстоятельств. 
Таким образом, можно сделать вывод 
о  том,  что  особенности  самосознания 
азартных  игроков  отличаются  в  зависимо-
сти  от  игровых  предпочтений  (типа  игро-
вой зависимости). 
Самосознание  азартных  игроков  на 
игровых  автоматах, в  отличие  от  азартных 
игроков  в  карты,  будет  иметь  следующие 
особенности: 
-  когнитивный  компонент  –  для 
азартных  игроков  на  игровых  автоматах 
будет  характерна  закрытость  личности  и 
отрицание  проблем,  тогда  как  азартных 
игроков  в  карты  будет  отличать  глубокая 
осознанность  своего  «Я»  и  стремление  к 
идеалу;  
-  эмоционально-оценочный  компо-
нент  –  у  азартных  игроков  на  игровых  ав-
томатах будет выражена защитная реакция 
в  виде  положительного  самовосприятия,  у 
азартных игроков в карты, напротив, отли-
чает  положительное  эмоциональное  отно-
шение к себе; 
-  поведенческий  компонент  –  у 
азартных  игроков  на  игровых  автоматах  в 
поведении  преобладает  зависимость  от 
внешних обстоятельств, азартные игроки в 
карты  не  подвержены  влиянию  внешних 
обстоятельств. 
Таким  образом,  эмпирическая  гипо-
теза  подтвердилась.  Выводы  эмпирическо-
го  исследования  соответствуют  выводам, 
изложенным в теоретической части работы. 
Полученные  данные  подтверждены  мето-
дами математической статики. 
 
ЛИТЕРАТУРА 
1. Кон И.С. Открытие «Я». - М., 1978.  
2.  Спиркин  А.Г.  Сознание  и  самосознание. 
- М.: «Просвещение», 1972.  
3.  Титаренко  А.И.  Структура  нравственно-
го сознания. - М., 1974.  
4.  Божович  Л.И.  Проблемы  формирования 
личности / Под ред. Д.И. Фельдштейна. - 
М., Воронеж: МОДЭК, 1995.  
5.  Чеснокова  И.И.  Проблема  самосознания 
в психологии. - М.: Наука, 1977.  
6.  Рубинштейн  С.Л.  Бытие  и  сознание.  Че-
ловек и мир. - СПб: Питер, 2003.  
7.  Захарова  А.В.  Психология  формирова-
ния самооценки. - Минск, 1993.  
8.  Липкина  А.И.,  Рыбак  Л.А.  Критичность 
и  самооценка  в  учебной  деятельности.  - 
М.: «Просвещение», 1978.  
9.  Столин  В.В.  Самосознание  личности.  - 
М.: Изд-во МГУ, 1983.  
10. Лисина М.И., Силвестру А.И. Психоло-
гия  самопознания  у  дошкольников.  – 
СПб.: «Питер», 2003.  
11.  Петровский  А.В.,  Ярошевский  М.Г. 
Психология. Словарь. - М., 1991.  
12.  Столин  В.В.  Самосознание  личности.  - 
М.: «Смысл», 2006. – 412 с. 
13. Асмолов А.Г. По ту сторону сознания. - 
М.: ЭКСМО, 2002. – 208 с. 
14. Кон И.С. В поисках себя: Личность и ее 
самосознание. - М., 1984. - 335 с.  
15.  Битянова  Н.Р.  Проблема  саморазвития 
личности  в  психологии:  Аналитический 
обзор. - М.: «Флинта», 1998. - 48 с. 
16.  Цукерман  Г.А.,  Мастеров  Б.М.  Психо-
логия саморазвития личности. - М., 1995. 
– 288 с. 
17.  Леонтьев  Д.А.  Теория  личности  А.Н. 
Леонтьева // Психология в вузе. – 2004. - 
№ 2. - С. 61-71. 
 

ПЕДАГОГИКА И ПСИХОЛОГИЯ ТВОРЧЕСКОЙ ДЕЯТЕЛЬНОСТИ 
 
 
Вестник КАСУ
 
201 
УДК 159.98 
БАЛАЛАР МУЗЫКА МЕКТЕБІНДЕ ҚОБЫЗ АСПАБЫН ҮЙРЕТУ 
АРҚЫЛЫ ЭСТЕТИКАЛЫҚ ТӘРБИЕНІҢ АЛАТЫН ОРНЫ 
Насиева Е.Е. 
 
Қазақ халқының ешкімге ұқсамайтын 
бітімі  мен  болмысын  ажарлайтын  ұлттық 
қадір - қасиеті аз емес. Ұлтымыздың музы-
калық  мұрасының  ішінде,  онымен  бірге 
дамып келе жатқан, қолданылуы біздің дә-
уірден де бұрынғы ғасырлардан бастау ала-
тын көне өнер саласы – қобыз аспабы. Көне 
қобыз – талай ғасырлар бойы қазақтың күй 
өнерін  шанағында  сақтап,  насихаттап  келе 
жатқан, қай дәуірде болса да, сол халықтың 
рухани  мүмкіндігін  жетілдіріп,  байытатын, 
ежелгі  әуенінің  қыр-сырын  ашатын  аспап. 
Мұндай  аспаптар  ел  тағдырын,  шежіресін 
үніне  сіңіріп,  мәдени  өрісін  кеңейтіп 
отырған. Ол ертегі, аңыз – әпсаналар, эпос-
тық дастандар, жырлармен бірге синкреттік 
түрде  қалыптасуда.  Ғасыр  сабақтастығын 
үзбей,  көркем  құрал  ретінде  халқымыздың 
ой  өрісін,  дүниетанымын,  салт  -  дәстүрін 
сипаттап,  оған  қоса  сәуегейлік,емшілік 
сияқты міндеттерді де бірге атқарған. Қазақ 
халқы  үшін  атадан  мирас  болып,  көз  қара-
шығындай  сақталып  келе  жатыр.Қобыз  ас-
пабын  пайдалану  арқылы  оқушылардың 
рухани дүниесін байыту, ой-өрісін кеңейту, 
адамгершілік-эстетикалық  көзқарасының 
қалыптасуына ықпал ету, халықтың мәдени 
мұрасына  қамқорлықпен  қарап  және  оны 
бағалай білуге тәрбиелеу болып табылады. 
Қазіргі  қобыз  үйрету  әдістемесі  ғасырлар 
бойы  қалыптасқан  күй  үйрену  тәжіри-
бесінің  қағидаларымен  тығыз  байланыста 
болуы  керек.  Халық  күйшілері  қалдырған 
күй үйрену тәжірибесінің негіздерін жинақ-
тап, жас ұрпақты естіген күйлерін шынайы 
сезіммен  қабылдап,  бағалай  білу  қабі-
леттерін қалыптастыра отырып, қобыз күй-
шілерінің  өзіне  тән  орындаушылық  ерек-
шеліктеріне  тоқталып,  оқушылардың  көр-
кемдік  талғамын  жетілдіру.  Қобыз  күйші-
лерінің  ішкі рухани байлығы мен сырт по-
шымының  өзара  үйлесімділігін  атап  көр-
сетіп,  күйшілердің  көпшілік  алдында  өзін-
өзі  ұстауы,  жарамды  киім  кию  мәдениетін 
үлгі  өнеге  ету  арқылы  жас-жеткіншектер 
мен  оқушыларға  этикалық  және  эстети-
калық  тәрбие  берудегі  орны  орасан  зор  [1, 
б. 23]. 
 
Қобыз аспабының түрлері және дамуы 
Қобыз  өнері  дәстүрлі  музыканың  ең 
бір  күрделі  және  маңызды  саласы.  Қобыз-
дың  қоңыр  үнімен,  сиқырлы  сарынымен, 
емшілік  жүргізіліп,  тарихи  оқиғалар, 
батырлар  ерліктері,  қисса,дастандар  жыр-
ланған.  Қобыз  аспабында  дыбыс  шыға-
рудың  ерекшелігі  –  қасқырдың  ұлуы,  ақ-
қудың  қиқуы,  жапырақтың  сылдыры  си-
яқты  образдық  көріністер  мен  табиғат  құ-
былыстары  нақтылы  суреттеледі.  Қобыз  – 
таңқаларлық  пішінді,  ғажайып  сазды,  бай 
тембрлі  аспап.  Біреулер  оны  құс  даусына, 
енді  біреулер  оны  адам  даусына  ұқсатады, 
ащы,  зарлы,  өксікті.  Қобыздың  саз  аспабы 
ретінде  тағдыры  тайғақ,  жолы  тар,  қиын 
қыстау болды. Бұл аспап халқымыздың та-
рихи  -  этникалық  мәдениетінің  көне  көзі, 
рухани  қазына  мүлкі,  эпостық  және  ас-
паптық  музыкалық  өнеріміз  күні  бүгінге 
дейін  сақтап  жеткізуші  ұлттық  мұрамыз 
болды.  Ықылым  заманнан  бері  ұрпақтан 
ұрпаққа мирас болып келе жатқан асыл мұ-
раның  бірі  аты  аңызға  айналған  Қорқыт 
баба  күйлері.  Халқымыз  ежелден  Қорқыт 
бабаны қобызға алғаш тіл бітіріп, оның қыл 
ішегінен жаhандағы жаратылыс атаулының 
үнін күй етіп сөйлеткен өнер иесі, көйі ата-
сы  деп  біледі.  Дәстүрлі  қылқобыз  музы-
касының  даму  процестеріне  ерекше  үлес 
қосқан классик – халық композиторы Ықы-
лас  Дүкенұлының  творчестволық  қалыпта-
суына халықтың эпостық жырлары, қиял – 
ғажайып  ертегілері,  аңыздары,  ел  басынан 
өткен  тарихи  оқиғалар  Ықыластың  күй-
шілік дарынының ерте ашылуына әсер етті. 
Оның  творчествосы  мен  орындаушылық 
шеберлігінде  қобыз  өнері  көркемдік  –  эс-
тетикалық  тағылым  тұрғысынан  биік  дә-
режеге көтерілді. Ықыластың есімімен бай-
ланысты  бізге  дейін  жеткен  кейбір  күй-
лерінің  атаулары  дәстүрлі  мәдениеттің 
ежелгі  музыкасына  тән  сипат  тарын  көр-
сетеді. Мысалы «Аққу» - көне рулық төтем 
бейнесі,  «Шыңырау»  самұрық  құсы  мен 

ПЕДАГОГИКА И ПСИХОЛОГИЯ ТВОРЧЕСКОЙ ДЕЯТЕЛЬНОСТИ 
 
 
Вестник КАСУ
 
202 
оның  балапандары,  дәу  жылан  мен  аңшы 
туралы  көне  миф.  Байырғы  заманның  бел-
гілері  күйлердің  аңыздары  мен  интона-
циялық  -  өлшемдік  деңгейлерінде  анық 
байқалады.  Аталған  құбылыс  қобыз  өнері-
нің  ғасырлар  бойы  ұрпақтан-ұрпаққа  жал-
ғасып,  әр  орындаушының  дүниетанымы 
дарыны  мен  шабытына  қарай  дамуы,  то-
лықтырылуы  немесе  байытылуы  ерекше-
лігімен  тығыз  байланыста  болғанын  дә-
лелдейді.  Өйткені  кез  келген  белгілі  оқи-
ғалар немесе аңыздары әр композитор өзіне 
тән  күй  тілінде  баяндаған.  Ықылас  Дүкен-
ұлы  өз  шығармаларында адамның  әр  түрлі 
көңіл  -  күйі  мен  оның  терең  ойларын  күй 
арқылы  жеткізген.  Сондықтан  оның  музы-
касында қобыздың үнемі адам даусына ұқ-
сатылып,  сан  түрлі  тақырып  пен  сю-
жеттерді  шынайы  түрде  бейнелейді.  Заман 
ағымдарына  сай  қобыз  музыкасында  өз-
герістерге  түсті.  Бұл  көне  аспаппен  қатар 
оның  реконструкция  жасалған  түрлеріне 
арнап  жаңа  формаларда,  жанрларда,  туын-
дылар  пайда  болды,  орындаушылық  жолы 
байытылды.  Ұлттық  музыка  тарихына 
ерекше талантымен танылған, көптеген шә-
кірт  тәрбиелеген  Д.  Мықтыбаев,  Ж.  Қа-
ламбаев, Ф. Балғаева, Б. Қосбасаров сынды 
есімдер  мәдени  тарихымызға  тұрақты  түр-
де  кірді.  Музыкалық  асатардың  өте  ерте-
дегі  кезеңнен  бастап  әр  түрлі  функциялар 
атқарып  келгендігін  қобыз  тарихынан  бі-
луге болады [3, б. 56]. 
Қазақ  халқының  орта  ғасырдағы  му-
зыкалық  мәдениеті  -  ең  алдымен  сол  за-
маннан  бүгінгі  күнге  дейін  жеткен  музы-
калық мұралары, музыка өнері, музыка ас-
паптары.  Музыка  –  халықтың  жаны.  Сон-
дықтан онда сезім, күй анық көрінеді. Осы 
кездегі  халық  күйшілері  екі  ішекті  дом-
бырада,  қылқобыз,  сыбызғы,  шертер  ар-
қылы өз дәуірінің ауыр тұрмыс - жағдайын, 
мұңын, арманын, күресін, ерлік істерін, қу-
аныштарын, қазақ даласының кең және сұ-
лу  табиғатын  суреттейтін  философиялық, 
героикалық,  аң  сүтімен  дарыған  туған 
тілін,  ата  -  бабаларымыздан  жалғасып  ли-
рикалық  күйлерімен  көрсеткен.  Көне  за-
маннан  ғасырлар  бойы  ұрпақтан  -  ұрпаққа 
жалғасып келе жатқан қазақтың музыкалық 
аспаптарының  бірі  –  ысқымен  ойналатын 
қылқобыз  аспабы.  Қылқобыз  аспабының 
күйге келтіретін құлағына, шанағының ішкі 
тынысына  дыбыс  әсерлігін  күшейту  үшін 
темірден  жасалған  сылдырмақ  теңгелер 
шыңғырықтар арқылы бекітілген. Шанағы-
ның беті ашық келеді де, астыңғы жағы те-
рімен  қапталады.  Мұндай  қылқобызды  кө-
біне  бақсылар  ойнап,  күй  сарынының  әсе-
рін күшейте түсу үшін әдейі тенгешелер та-
ғатын болған. Бұл қылқобыз аспабының ес-
кіше  түрі.  Ал  жетілдірілген  түрі  ат  қы-
лынан тағылған, шанағының беті ашық ке-
леді де,астыңғы жағы темірмен қапталады. 
Ұзақ  уақыттар  бойы  қылқобыз  аспабы  ша-
мандар мен бақсылардың аспабы болып са-
налады.  Қазақ  халқы  көп  уақыт  бойы  пе-
рілерден  үйді  қорғаушы  ретінде  пайда-
ланып,  киіз  үйдің  есігіне  іліп  қоятын  бол-
ған. Революцияға дейін  қылқобызда тек  ер 
адамдар ойнаса, қазіргі таңда әйел адамдар 
да шебер меңгерген. Қылқобыз аспабын ке-
йінгі ұрпаққа жеткізуге үлес қосқан Ы. Шә-
менұлы, Ж. Қаламбаев, Т. Аспантайұлы [4, 
б. 78]. 
Кәсіби  оқу  жүйесінің  пәрменді  түр-
дегі  даму  сатысы  бүгінгі  күннің  өзекті  мә-
селелерінің бірі. Халқымыздың рухани ты-
нысының  кеңеюі  мен  эстетикалық  сана  – 
түсінігінің  терең  қалыптасуына  қобызбен 
орындалатын күйлердің әсер – ықпалы ора-
сан  зор.  Музыка  өнері  халықтық  тұрмыс  – 
тіршілікке,  әдет  -  ғұрыпқа  деген  талғамын 
ғана өсіріп қана қоймай, сонымен бірге біз-
дің  жан  -  дүниемізді  сұлулық  пен  мейі-
рімге,  ізденіс  пен  махаббатқа  түбегейлі  ің-
кәр  етті.  Осылайша  қобызды  орындау-
шылық дәстүрлі өнер буын-буын жалғасып 
келеді.  Еліміз  еуропалық  мәдениетке  бет 
бұрып,  алғашқы  оркестр  құрылған  шақта, 
қылқобыздың  үлгісімен  үш  ішекті,  кей-
іннен  торт  ішекті  сым  қобыз  пайда  болды. 
Жаңаланған аспаптың жаңғырту жолдарын, 
оның  оркестрдегі  басты  ролін  осы  тақы-
рыптың  өзектілігін  көрсетеді.  Қобыз  өнері 
халқымыздың  салт  -  дәстүрінен  біртіндеп 
көштеп ығыстырылып, бүгінгі күнге жетті. 
Ахмет Жұбанов қазақтың қара қобызын кә-
сіби  оркестрлердің  жоғары  талаптарына 
сай жаңартып, қобыздың жаңа түрлерін ен-
гізді.  Сөйтіп  өмірге  прима  қобыз,  альт 
қобыз, бас қобыз және контрабас қобыз ат-
ты аспаптар келді. Музыкалық білім сауаты 
арқылы  қобыз  аспабын  үйрену  тәсілі  –  ең 
күрделі  де,  қиындығы  мол  жұмыс.  Бұл  са-
лада көп жылғы тәжірибе қалыптасты, бір-

ПЕДАГОГИКА И ПСИХОЛОГИЯ ТВОРЧЕСКОЙ ДЕЯТЕЛЬНОСТИ 
 
 
Вестник КАСУ
 
203 
шама  табыстарға  қол  жетті.  Болашақ  өнер 
иелерінің  рухани  тәрбиесі  –  кәсіби  өнер 
мен халықтық мектептің тығыз байланысы, 
дәстүрлі  өнерді  көздің  қарашығындай  сақ-
тап,  аспаптық  өнерді  жан  -  жақты  дамыту, 
орындаушылық 
және 
ұстаздық 
ше-
берліктерінің қарқынды дамуымен, музыка 
мамандары қызметінің ұлағаттығы мен жіті 
бағыты  арқылы  атқарылатын  абыройлы  іс. 
Қазақта  аспаптық  өнердің  сан  ғасырлық 
даму  тарихы  бар.  Ұлы  Қорқыттан  бастап 
халық  орындаушылары  өзінен  -  өзі  пайда 
болмағаны  белгілі  жайт.  Өнерді  көріп, 
әдісін  тауып  баптайтын  шынайы  бапкер 
болғанда  ғана  шеберліктің  шыңына  кө-
терілуге  болады.  Музыкалық  көркем  шы-
ғармалардың  мәнін  терең  түсінбей  оқушы 
тәрбиелеу  мүмкін  емес.  Мұндай  қабілет 
оқушының  көптеген  шығармаларды  жан  – 
жақты  талдау  нәтижесінде  шығарманың 
тәрбиелік мәнін ашуы үшін қолданған әдіс-
терге  байланысты.  Аспаптың  техникалық 
көркемдік мүмкіншілігін білу,оны шығарма 
мазмұнын  ашу  үшін  пайдалану  оқушының 
шығармашылық  жұмысының  нәтижелі  бо-
луын қамтамасыз етеді. Әр мектептің аспап 
тарту шеберлігі сол мектепке тән көркемдік 
және  суреткерлік  шеберлікпен  тығыз  бай-
ланысты.  Сондай  -  ақ  әр  мектепке  тән  та-
қырып  мазмұнын  ашу  үшін  қолданатын 
шеберлік тәсілдері болады. 
Оқушыларға  әсемдік  сезімін  дамы-
тып,  өнер  шығармаларын,  тарих  пен  архи-
тектура  ескерткіштерін,  табиғаттың  сұлу-
лығы  мен  байлығын  түсініп,  бағалай  білу 
қасиетін қалыптастыру керек. Осындай қа-
сиеттерді меңгерту арқылы белгілі бір мақ-
сатқа  жетіп,  қиындықтарды  жеңуге  ұмты-
лып,  эстетикалық  тәрбиені  айтарлықтай 
жақсартады.  Дарын  және  қабілет  түсінік-
тері  жөніндегі  қазіргі  замандағы  психо-
логиялық  тұжырымдар,  табиғи  дарынды-
лық  негізінде  қабілеттердің  қалыптасуы, 
орындаушылық өнердегі көркемдік ой қыз-
метінің  өзгешелігі,  музыкалық  ырғақ,  му-
зыкалық  ырғақтың  адам  өмірі  қызметімен 
тығыз  байланысы,  орындаушылыққа  ықы-
лас, назар салу, және қызығушылық сияқты 
қасиеттер ерік мақсатқа жету бағытындағы 
құлшынысын  қолдайды.  Оқушының  му-
зыкалық  көркемдік  техникалық  жетілуінің 
бір  тұтастылығы  –  музыка  педагоги-
касының  негізі.  Оның  сыныптағы  сабақта 
шешімін  табуы.  Ұстаз  бен  шәкірттің  бір-
лескен шығармашылық жұмыстарының же-
лісі,  шығармашылық  жеке  тұлғаның  қа-
лыптасуы [2, б. 34]. 
 
Қобыз аспабында ойнау тәсілдері 
Қобыз  бір  қарағанда  қарапайым  бо-
лып  көрінгенмен,  жылдам  үйреніп  мең-
геруге көнбейтін аспап., одан үн шығарып, 
меңгеру,  орындаушыдан  жоғары  музы-
калық қабілет пен қоса жауапкершілікті та-
лап  етеді.  Ықылас  ерекше  дарынының  ар-
қасында  көне  аспаптың  табиғи  сырын 
орындаушылықта  кездесетін  құпияларын, 
бейнелеу мүмкіндіктерін толығымен пайда-
ланып,  аспапты  аса  шеберлікпен  игерді. 
Асқан  аспапшы  бақсылық  дәстүрді  қумай, 
күйшілік  өнердің  жолына  түсіп,  аспапты 
халықтың  қуанышы  мен  сүйінішін,  қай-
ғысы  мен  күйінішін  жырлайтын  аспапқа 
айналдырды.  Қазіргі  кезде  оқушыны  күй 
тартып  үйренуге  кішкене  күнінен  тәрбие-
леуге  мүмкіндік  туып  отыр.  Мұндай  жағ-
дай бірте қиындай береді де, өзінің ең биік 
шыңы  күйшілік  өнерді  толық  меңгере  ала-
тын дәрежеге жетеді.  Аспапта ойнамас бұ-
рын  ең  алдымен  оқушының  дұрыс  оты-
рысы,  екі  қолдың  қойылымына  аса  мән 
беру  керек.  Аспап  қойылымының  түпкі-
лікті  үйлесімді,  әсем  тұстарын  барынша 
пайдалану  оқушының  дене  құрылымына, 
ой  жүйесі,  бұлшық  еттерінің  табиғи  бол-
мысына  байланысты  болуы  шарт.  Аппли-
катура – музыка аспаптарында ойнау бары-
сындағы  ішектегі  саусақтардың  басылу 
ретінің  белгілеп  жазылуы.  Апплика-
тураның музыкалық мәнерлеу шілікпен жә-
не  техникалық  шеберлікке  апарар  жолы, 
оңтайлы  тәсілі.  Ыңғайлы  аппликатура  әр 
түрлі  музыкалық  шығармаларды  ойнауды 
жеңілдетіп, саусақтардың жылдам қозғалы-
сына  септігін  тигізеді.  Сонымен  қатар  ды-
быстың  әсем,  таза  шығуына  көмектеседі. 
Жалпы аспапта ойнаудың тазалығы аппли-
катураға байланысты. 
Позиция  және  оны  алмастыру  сол 
қолдың  және  оның  саусақтарының  ас-
паптың  мойнында  біркелкі,  арнайы  орна-
ласу тәртібін айтады. Нота позицияны Рим 
сандарымен  белгілейді.  Аспаптағы  пози-
циялық  бөліктер  сол  қолдағы  ыңғайлы  ап-
пликатураның  қалыптасуына  және  сол  қол 
қозғалысының  еркіндігін  меңгеруге  көмек-

жүктеу/скачать 3,61 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: