Роман Алматы «Раритет»

— Бшемш. Тастагы жазуын да окып отырмын. Улпан 
шешем1зд1н б е й т , — дед1м мен.
— Шешем1здщ дегенщ буюл Сибаннын кулагына жа- 
гатын сез!.. Улпан шешем1з аты жокка ат берген, асы жокка 
ас берген. Кедейге пана болган. Оз1 Есенейдщ ен байлы- 
гынан тук кызык кермей еткен адам, — дед1 кари.
Кариды касындагы карт адамдар да костай сейледЕ
— Ондай адам кайда! — деп Наргожа карт 
K y p c iH in
кой­
ды. — Адалдыгына карасан, еулие ме дерсщ, ерлйш е кара- 
сан, еркек пе деп каларсьщ кейде дейдй екен бурынгылар...
— Есенейдей адамды 
к ез\
T i p i c i i t a e
билеп алып, осы 
елд1 ел кылган сол шешен, — деп Тайжан уста Наргожа- 
ны колдады.
— Улпаннын тусында Сибаннын эр уйшде 6ip жуйрж 
ат, ер ауылында 6ip балуан болган екен.
— Улпан сейлегенде, Керейдщ болыс-билер1 кайсымыз- 
ды туйрей кетер екен деп, кысылмай отыратын куш бол- 
мапты.
— Аягында, сол Керейдщ болыс-билер1 кундесе-кушрене 
журш, Торсан жалмауыздын дозагына апарып кулатты гой.
«Торсанньщ дозагына апарып кулатгы» дегендер1 маган 
катгы унады. Дозак — тамук деген сез. Олай болса, Торсан­
ньщ Улпанга керсеткен корлык-зорлыгы тамук азабындай 
болганы гой!
— Улпан эулие адам болганы рас шыгар, — дейш Тай- 
жекен. — Мына б е й т н е к ар ат ы , топырагы 6ip олкы тус­
кен емес, опырылган емес. Жана бейггтей жоны бузылма- 
ган калпында жатады да кояды.
— Олай емес, Тайжеке! — д ей п Наргожа карт, — осы 
елдщ барлык эйел1 Улпаннын б е й т н бес жыл к у т и т . 
Топырагы олкы тусе бастаса-ак, жаулыктарына туйш то- 
пырак экелш салады екен... содан бузы л май келедЕ
— Мынау ак тасты Улпаннын басына Торсан койдыр- 
ган ба?
— Ж ок, Торсан емес, осы Сибан орнатты. Улпан кай­
тыс болган сон, Торсан асыгыс-yciric dip арзан кек тас ор- 
наттырган екен, ею жылдан кешн Сибаннын азаматы ол 
кек тасты жулып тастап, Улпан ак кeнiл, Акнар атанган 
K ici, 
оган ак тас лайык деп, осы тасты экелш орнаткан.
Мен Улпаннын басындагы ак тасты opi карап, 6epi 
карап, кандай тас екенш айыра алмадым. Teri, ак мрамор
-
2 5 2
-

болу керек. 
B ip a K
жулдызданып, кунге шагылысып жар- 
кырап туратыны бар. Зернистый деп аталатын мрамор 
болса, сол шыгар дед1м де койдым.
Тайжекен Улпан эулие адам ед1 деген созше кайта оралды:
— Улпан еулие адам болмаса, айтканы келер ме ед1? 
блерш де Торсанды «Маган керсеткен корлыгьщ ©з басы­
на келсш!» деп каргаган екен, сол каргысы келмед1 ме? 
B o p i n
де корд1ндер, Торсаннын шанырагы 
6 ip
куннщ
ш ш де курып 
6 i r r i
гой!
— Коп жылдар бойы араздасып журш, эрен татулас- 
кан б1здщ окем1з де Улпанды эулие адам деп ©тп. Нама- 
зынан таста*майтын, — деп Еменалынын 
K im i 
баласы, таза 
жанды адам Сулеймен оз ойын айтып калды.
Тайжекен созшде мен де жаксы бшетш шындык бар. 
Эуел
1
, Торсаннын улкен улы Шакан болыс OKeciHiH 6ip ауыр 
зулымдыгынан озш 
03i 
пышактап, жарылып елд! Содан 
кешн 1920 жылы Торсан 03i елш eдi, балалары 6ip куннщ 
iшiндe быт-шыт болып тарап Kerri: eKeyi — кайнына, 6i- 
peyi — туыскан елше. Торсан шанырагы кулап, кыстауы 
анырап калды. Аяктап келгенде, 6ip кезде болыс болган, 
мырза атанган Торсан балалары кайыршылыкка ушырап 
барьт курыды. Бул менщ оз коз
1
ммен корген жайларым.
Торсанньщ бейтне 
emKiM 
к е л т К,уран окымайды екен. 
Бул ещц корлаудын улкен! Бейшнде тым болмаса 
6 ip
шы- 
бык шанышкан белп де жок, бет тактайлары 
K opiH in, 
опы- 
рылып жатьф. Балалары 
OKeciH 
комген куш умытып та бол­
ган. Осынын борш ел Сибан Улпаннын каргысынан деп 
есептейд1.
— Улпан шешем1здщ казасы неден болды екен? — деп 
сурадым мен.
— Онын дэл аныгын корген де, быетш де ©3iHHiH улкен 
эжен Шынар ед! Ол 
Kici 
еле-олгенше аузын ашпай 
K e rri.
— Ол 
K ici 
тан атпай к е л т , Улпаннын каза болганын 
6 ip iH m i 
болып корген. Улпанды арулап, ак ки1зге орап, 
уш жерден байлап берген де сол 
K ici. 
Жерлегенде шлнде 
болдык. ЖYзiн коре алганымыз жок. Бала болатынбыз.
— Ел OTipiK айтпайды, кате устап калып, сол катесш ©3i 
тусшед
1
де, соны ендеймш деп, кейде ©згергп алатыны 
болады, — дед1 кари. — Улпан жайындагы энпменщ узын 
ыргасы осы, дурыс. 
K ^ 6 i p
жерлер1нде артык-кем
1
де жок 
емес...
-
253
-

Б1здщ улкен атамыз M ycipenTin б е й т де осы зиратта. 
Б ей п тщ бас жагына ш ы ккан eKi жуан ак кайы ны бар. 
К айы вдар колдан отыргызылган емес, ездер1 ш ы ккан.
— У лкен атан 
M y c i p e n
Улпан б э й б ш е н щ ен жакын 
дос адамы болыпты, — дед1 Наргожа карт. — Бала ку шм1зде 
М усекеннщ атын суарып келуге таласуш ы ед^к. Ж аксы 
ат MiHeTiH. Ш ынар эжен де балалардан барын аямайтын, 
мырза 
K ici 
eдi. Эжен ертерек кайтыс болды да, атан кар- 
тая келе коп ж окш ы лы к кердЕ Kimi баласы Ботпай ойын- 
сауы к куып 
K e r r i .
У лкен баласы ш аруа басын курастыра 
алмайтын момын 
Kici 
ед1 гой...
А к мраморга каш ал жазылган, устш ен «алтын ботал- 
мен» зерлеген жазуды тагы 6ip ш олып е т а м де, мен ж у р т
кетпм .
Осымен сонгы сезд1 аяктаса да болар едЕ 
B ip a K
Улпан 
аты маган тагы 6ip рет кездесш едЕ оны да айта кетешн. 
О й т к е т бул жолы 
T in T i 
орайсыз кездестЕ
1941-шшЕ сонгы согыс басталган ж ы лды н кузш де мен 
К,ызылжардан м аш ина сурап ал ы п , елге карай ж у р т
кетам . К у н ш електеп куйы п тур. Асфальт жок- Грейдер 
ж олы ш ы лкы лдап ж аткан май батпак. 
E c K i p i n
келген 
«Пикап» машинасы К,ызылжардан шыга бере-ак билей бас­
тады. Ж олдын 
6 i p e c e
он жагына, 
6 i p e c e
сол жагына барып 
согылады. 
B i p a a O K ip in , 
ж етелш -ш аш алы п алады да, тагы 
ЖYpiп кетедЕ Ш офер согыстан жараланып кайткан муге­
дек адам, маш инага ие бола алмай келедЕ 
B ip a K
боктауга 
те н д е а ж ок шебер екен. Ол внерш каладан шыга бере 
керсете бастап eдi, узай келе 
TinTi e m u p i n K e r r i .
Ж анбыр- 
ды да боктайды, жолды да боктайды. Ж анбырды бокта- 
ганда, миллиондаган совет 
o c x e p i
белш есш ен су болып 
окопта жатканын коса айтады. Соны б1ле тура, жанбы- 
рын 
T e r i n
турган К,удайды сыбап кeлeдi. 
B i p
ретте К,удай- 
дын 
m e m e c i H
келют!рш турып боктады. Ондай боктауды 
0 M i p i \ m e e c T ire H e M e c n iH . 
К удайды н 
m e m e c i H
боктап кeлдi 
де: «Одан жогары тагы 
6 i p
кы ры к шакырымды!» дeдi.
Мен сакылдап к у л ш , узак алакан соктым...
О сы лай ж ы лж и-ж ы лж и оты ры п, к аран гы тунде 
6 i p
калага ж етак . К ала жатып калган. Ж ылтыраган 
6 i p
шам 
жок. 
E m K iM e c i r iH
ашпайды, ун шыгармайды.
К ораны н орта тусында жылтыраган 
6 i p
шам корвдЕ
Ш офер уйге 
K ip in , 
конуга руксат сурап келш едЕ TycipMerrri.
-
254
-

— Бул колхоз к е д с е а . М ен кузетцц , ж алгы з к е м т р м т .
К ,о р к ам ы н , — д еп
e c i r i H
ш т е н б е к т п ал ы п т ы . М ен 
шоферд1 кайта жумсадым.
— Н аны м ы з бар, ш айы м ы з бар, колбаса, араты мы з бар 
деп айт, — дед1м.
А кы ры KeMnip р у к с а т e r r i. Б ш к к а р а га й у й д щ 6ip 
ю ш к ен е белм есш де турады екен. Буры н 6ip бай адамньщ , 
болтан адам ны н уш не уксайды .
Ш ай iinin, азы рак арак ш к е н сон, кузетнп кем ш рдщ
к е н ш жадырап:
— М онш ата т у с е а н д е р ме? Эл1 к ай н ап тур, — дед1. Bi3 
куан ы п к е т а к .
EKi беш кеде су толы п тур. Ш оф ер ы сты к суды пеш тщ
imiHe nepin xi6epin едк ы сты к бу монш аны толтырып экетп. 
Ш оф ер сабаланаты н бийске менен бурын ш ы гы п алып:
— Таты 
6 i p - e K i
ж ауы лш а су 
6 e p i n x i 6 e p M e c e n i 3 ,
ж ы лы - 
на да алмаспыз! — дедп
М ен узы н сапты к ан ы л ты р бакы раш п ен п еш тщ ш йнде 
б алк ы п ж аткан тастарта ею рет су ш аш ы п калды м . Bip 
тастан «Улпа» деген ж азу ш ы га кедщ . Ж азу сонш а таныс 
KepiHfli, мен 1рюлместен «Улпан» деп окыды м. «Н» эр п ш щ
ж окты гы на бегелгеш м ж ок. О кыдым да ан -тан болы п оты ­
ры п калды м . Ж ак а тана ipK um eft о к ы п к а л га н У лп ан аты- 
ньщ бул пеш тщ
i m i H e
н кездесуге орайы ж о к секщ щ керш ш
K e r r i . . .
А яусы з к о л д ар а к м рам орды тал к а н д ап , сы нды ры п, 
м о н ш а н ь щ п еп и н е салы пты . У л п а н м аган со л п еш тщ
iininae ертеш п ж аткан дай се зш н .
EpTeaiHe елге келе сала И сахмет кар и га ж олы гы п , м он- 
ш ада к ер гетм д 1 айтып ед^м, ол м ен щ ойы м дагы KyfliKTi 
о д ай ш еш ш бepдi.
— Е аби т-ау, У л п ан сорл ы н ы н керм еген азабы бар ма!.. 
Ана 6ip ж ы лдардаты ауы р кезде У л п ан н ы н басы на к о - 
йы лтан а к тас ж о к болы п кеткен. Осы ел д щ x ir n r e p i са­
ты п жiбepдi деген е с е к те бар... — дед1 м удайы п. К,ари 
аны ты н айткандай eдi. М ен сурамадым.
M eHin ойы ма ез зам аны нан буры н туы п, арманда к е т­
кен у л кен ж ан н ьщ бейнеш 6 ip x o n a у ял ап , ш егелен ш к а л ­
ды. К,анша ж ы л ойымда ж урсе де, каш ан гы эд е п м бойы н- 
ша 
K e u i i r i n
ж ар ы к керген «Улпан» сол бейнеге, сондай 
бейнелерге арналады .

МАЗМУНЫ
Рабит гибраты 

жүктеу/скачать 8 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: