Реферат Тақырыбы: Әдеп және әдептілік және олардың жеке адам өмірінде алатын орны

ҚАЗАҚСТАН
РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ 
ҒЫЛЫМ
МИНСТРЛІГІ
 
 
 
 
 
 
Реферат
 
 
Тақырыбы:

Әдеп
 
және әдептілік және 
олардың жеке адам өмірінде алатын орны
 
 
Орындаған: Қызырбек Маңғаз
 
 

Әдеп
 
және әдептілік және олардың жеке 
адам өмірінде алатын орны
Әде
п (
араб.
: 
بدأ
адаб) 
- 
қоғамдағы адамдар мінез
-
құлқына қойылатын 
этикалық
 
талаптардың 
жиынтық
 
атауы
Әдеп
—
қоғамдағы адамдардың мінез
-
құлқына қойылатын этикалық талаптар.
Олай дейтініміз, адамның сөйлеу мәнері, іс
-
қимылы,жүріс
-
тұрысы, өзін ұстай 
білуі оның мәдениетті, әдепті екендігін байқатып отырады. Адамның бойынан 
әдептілік қасиет көрініп түрса, ол парасатты, адамгершілігі мол екендігін 
көрсетеді.
Әдеп
- 
1. Моральдық категория, адамдар қарым
-
қатынасында ізгілік 
нормаларын мүлтіксіз орындауды білдіретін ұғым. Белгілі бір халықтың әдет
-
ғұрпында тұрақтанып қалыптасқан этикалық тәртіп, тәрбие, ізеттілік, 
сыпайылық, ибалылық. Қоғамдағы адамдар мінез
-
құлқына қойылатын 
этикалық
талаптарды білдіреді. Әдептің қоғамдағы басты қызметі тұлғалық 
қатынастарды адамгершілік талаптарына сәйкес ретке келтірумен байланысты.
Әдеп
-
Халықтың әдет
-
ғұрпында қалыптасқан этикалық тәртіп. Игі әдетпен, 
өміршең әдет
-
ғұрыпппен қалыптасқан ұлттық мәдениеттің көрінісі, мәдени 
үрдістердің, имандылықтың тірек негізі. Әдептілік —
адам бойында бірден бола 
қалмайды. Ол бірнеше жылдардың, қоршаған ортаның, үйдегі жақсы тәрбие 
жемісі. Әдептің қоғамдағы басты қызметі тұлғалық қатынастарды 
адамгершілік
 
талаптарына сәйкес ретке келтірумен байланысты. Бұл сипатта Әдеп 
мәдениеттің іргелі бір құрамдас бөлігіне жатады
. 
Мәдениеттің
 
қалыптасу 
барысында ізгі 
мінез
-
құлық
 
белгілері 
әдептілік
 
талаптарына айналып 
отырған.Әдеп
өлшемдері арнаулы 
қаулы
 
арқылы жарияланбайды және олар 
данышпан адамдардың ойлап тапқан құндылықтары емес. Әдеп ережелері 
өркениет
 
пен 
мәдениеттен
 
сұрыпталып алынған. Әдептілік —
 
адам
 
бойындағы 
жағымды 
қасиет
, оның қоғамда қабылданған 
әдеп
 
талаптарын мінсіз орындауы. 
Қазақ
 
халқының дәстүрлі дүниетанымында Ә
-
ке ерекше мән
беріледі. 
Әбу
 
Наср 
әл
-
Фараби
 
“
Қайырымды қала адамдарының көзқарастары
” атты еңбегінде Ә
-
ті 
әрбір жеке тұлғаның рухани байлығы деп есептейді. Ғұламаның 
этика
 
жөніндегі 
тұжырымдарында 
жақсылық
, мейірбандық категориясы басты орын алады. 
Сондықтан мейірбандық Ә. ұғымын толықтыра түседі, оны ұдайы жетілдіріп 
отырады. М. 
Жұмабаев
 
1922 жылы жазған “
Педагогика
” оқулығында Ә. пед. 
сендіру, 
мәдениеттілік
, тәрбиенің нақты іске асқан үлгісі екенін айтқан. Пед. 
ғылымында Ә. гуманистік Ә., демократиялық Ә. және діни Ә. болып бөлінеді. а) 
Гуманистік Ә. —
оқу
-
ағарту жүйесін және жоғары мәдениеттілікті арттыруға 
негізделген; б) Демократиялық Ә. —
қоғамның рухани дамуы мен экон. 
жетілуінің басты мәселесі ретінде шешуші рөл атқарады; в) діни Ә. —
 
гуманистік
 
және демократиялық Ә
-
ті жүзеге асырудың бір тірегі болып табылады.[
Көпшілік орында сағыз шайнау, қарқылдап дауыс шығарып күлу, қоқыстарды 
көрінген жерге тастай салу, жасы үлкендерге, мүмкіндігі шектеулі жандарға, 

балалы немесе жүкті аналарға орын ұсынбау, ұялы телефонмен дауыстап 
сөйлесу және тағы басқа қылықтар адамның әдепсіздігін көрсетеді. Кез келген 
ортада эмоциясын тежей білу немесе шыдамды болу арқылы әдептілікке қол 
жеткізуге болады (Қарсы келген үлкен кісіге жол беріп өткізіп жіберу, өтіп бара 
жатып тайып кеткен кісіге сүйеу болу, біреудің аяғын басып кетсе, сыпайы түрде 
кешірім сұрау, ал, егер өзінің аяғын басып кетсе, ашуға бой алдырмау және т.б.).
Көшеде жүріп
-
тұрудың өз тәртібі бар. Аяқ киімнің тазалығы, шашының 
таралғандығы сырткөзге әдептілік айнасы іспетті. Келе жатып танысыңызды 
кездестіріп қалсаңыз, онымен көшенің қақ ортасында тұра қалып сөйлеспеңіз. 
Танысын кездестіргенде әйел кісі жымиып танығанын білдіргені дұрыс.
Ары
-
бері өтіп жатқан жүргіншілерге кедергі жасамас үшін кездестірген 
танысыңызбен көшенің бір шетіне шығып, амандық
-
саулық сұрасқан орынды. 
Әйел кісі ер азаматтың оң жағында жүреді. Жолды жауып, өзгелердің өтуіне 
мүмкіндік бермей жүру ерсі көрінеді. Бағдаршамнан өтерде міндетті түрде 
«жасыл көздің» жануын күтіңіз. Көшенің арғы бетіне кез келген жерден жолды 
қиып өту өз өміріңіз үшін қауіпті. Жаяу жүргіншілерге арналған жолақты жол 
(зебра) белдеуінен өткен дұрыс. Адамның басшысы 
- 
ақыл, жетекшісі 
- 
талап, 
қорғаны 
- 
сабыр, жолдасы 
- 
кәсіп, қорғайтын қорғаушысы 
- 
мінез, бәрін тәртіпке 
реттейтін
-
әдептілік. Біздің халқымыз әрәркезде де, нақыл сөзді «қазынам», 
өнегені «өрісім» деп таныған. Өйткені мағынасы, мәні бәрі өмірден алынған. 
Сонымен, өз ниетің түзу болса, жылы сөз айтсаң, біреуге жақсылық жасасаң 
қайтып келеді. Бір әрқашанда бір
-
бірімізге жылы сөз айтып, өзіміз де сондай 
жақсы сөздер естіп жүрейік. Адам әрдайымда бет сүлулығымен емес, ішкі жан 
дүниесімен, әдептілігімен, мәдениеттілігімен әдемі.
Адамның барлық жерде, ортада 
өзін ұстай білуі өркениетті қоғамға тән әдептілікті, жөн-жоралғыны сақтауына, адамгершілік 
қасиетті бойына сіңіруіне байланысты. Бұл құндылық адам баласына дүние есігін ашпай тұрған 
сәттен басталады. Тегінен, түп-тамырынан бастау алады. Кез келген жеке тұлғаның болмысы 
тәлім-тәрбиемен, біліммен, мәдениетпен толығады. Есейген шақта есті, кемел адам болуға, 
қатарынан қалмауға тырысады.
Қоғамдағы өзгерістер мен күнделікті өмірдегі жекелеген факторлар мемлекеттік басқару 
жүйесін жаңаша ұйымдастыру қажеттігін көрсетті. Осыған байланысты қоғамның мемлекеттік 
құрылымдарға деген сенім деңгейінен арттырып, халықпен байланысты жақсарту керек. 
Адамға бағдарланған мемлекеттік басқарудың жаңа моделін қалыптастыру мақсатында 
Қазақстан Республикасы Президентінің 2015 жылғы 29 желтоқсандағы №153 Жарлығымен 
бекітілген Қазақстан Республикасы мемлекеттік қызметшілерінің Әдеп кодексі 2022 жылдың 22 
ақпанындағы №814 Жарлығымен жаңа редакцияда бекітілді.
Мемлекеттік қызмет барлық мемлекеттік басқаруды ұйымдастыруда жетекші рөлге ие, ең 
маңызды тетіктердің бірі. Мемлекеттік қызметшілердің іскерлігін ғана емес, 
айналасындағыларға деген құрметін һәм ізетін арттыру мақсатында оның моральдық бет-
бейнесі мен этикасына айрықша көңіл бөлінеді. Себебі олардың білімі мен біліктілігіне және 
жүріс-тұрысына қарай қазіргі қоғамда халықтың атқарушы билікке деген көзқарасы мен сенімі 
қалыптасады.
Жалпы, әдеп – қоғамдағы тәрбие мен білімнің тең жартысы. Жақсы әдеп – ұлттық болмыстың 
бүтін бет-пердесі, мәдени мұраның тәжірибелік бөлігі. Мұның негізінде халқымыздың таным-
түсінігі мен дәстүр-салты сабақтасып жатыр. Жаңа заманға лайық жаңашыл әдепті жетілдірудің 
мәні – мемлекетшілдікке адалдық, жаңа жобаларды жоспарлау мен жүзеге асыруда кәсіби 
шеберлікке иек арту, қоғамда сұхбаттастық пен үйлесімді дамытатын пәрменді іс-қимылға 

көшу. Сөз бен істің арасындағы алшақтықты жою да – жаңа әдептің мазмұны. Мұндай қадам 
жаңа Қазақстанда әділеттілікті әлеуметтендіріп, қоғамның ертеңге деген сенімін арттырады, ел 
мен жер тұтастығы үшін күрескен ата-баба аманаты – игі қадір-қасиет пен әдет-ғұрыпты бүгінгі 
және болашақ ұрпаққа табиғи қалыпта жеткізуге мүмкіндік береді. 
Пайдаланылған әдебиеттер: 
https://shymkala.kz/index.php/world/item/10248-dep-deptilik-negizi
 
https://kk.wikipedia.org/wiki/%D3%98%D0%B4%D0%B5%D0%BF
 
https://ntime.kz/%D3%99%D0%B4%D0%B5%D0%BF-%D0%B6%D3%99%D0%BD%D0
%B5-%D3%99%D0%B4%D0%B5%D0%BF%D1%82%D1%96%D0%BB%D1%96%D0%BA
/