Бейсенова Айгуль Аманжановна Жумасултанова Галия Азирхановна Жумагулов Елдос Танирбергенович Муслимова Корлан Саиновна Булумбаев Олжас Рахматулаевич Искаков Ельмурат Рымбаевич Темиркулов Олжас Жангабылович

Әлеуметтік қозғалыстардың көзі бола алады: 
- бір жағынан, топтардың, қауымдастықтардың, жалпы қоғамның құрамына 
кіретін индивидтердің, яғни қатардағы, қарапайым азаматтардың әлеуметтік 
белсенділігі; 
- екінші жағынан, саяси (соның ішінде әкімшілік) билік, яғни басшылар 
заңды түрде берілген индивидтердің, индивидтердің топтарының әлеуметтік 
белсенділігі • 
Бұл ретте жаппай ұжымдық іс-әрекеттерді мемлекеттік органдар, 
мемлекеттік лауазымды адамдар ( оның ішінде әскери лауазымды адамдар да) 
ұйымдастырған немесе мемлекетке бағытталған талаптарда білдірілген және 
саяси билікті жаулап алумен байланысты болған жағдайларда әлеуметтік 
қозғалыс автоматты түрде сипатқа және тиісінше саяси мәртебеге ие 
болатынын атап өткен жөн. 
Әлеуметтік қозғалыстар Әлеуметтік және Саяси жүйелер аясындағы 
қозғалмалы элементтер болып табылады. Олардың ішінде радикалды өзгерістер 
енгізуге қабілетті формальды Әлеуметтік және саяси ұйымдар да пайда болады. 
Сонымен, қалыптасқан әлеуметтік қозғалыс болады: 
- немесе субъектінің, сондай-ақ әлеуметтік басқару объектісінің дүлей, 
қасақана емес іс-әрекеттері салдарынан; 
- немесе әлеуметтік басқару субъектісінің алдын ала ойластырылған, әдейі 
әрекеттерінің салдары. 
Әлеуметтік қозғалыстар өз мақсаттары, ұйымдық нысандары, бұқаралық 
деңгейі, қоғамдық пікірге және билік әкімшілік-саяси құрылымдарға әсер ету 
дәрежесі бойынша әр түрлі. Осылайша, тәуелділік: 
- қызмет субъектісінен — сыныптық, ұлттық-этникалық, кәсіподақ, жастар, 
әйелдер, ардагерлер және т. б.; 
- 
қойылған 
мәселелерді 
шешу 
тәсілінен-демократиялық, 
ан-
тидемократиялық, реформистік, революциялық, зорлық-зомбылық, зорлық-
зомбылық; 
- ұйымдастыру дәрежесінен-саналы-мақсатты және маңызды-стихиялық; 
- 
кеңдік 
пен 
әлеуметтік 
қабаттарды 
қамтудан-жаппай, 
элитарлық(сектанттық), корпоративтік, Жергілікті, халықаралық. 
Сонымен қатар, Әлеуметтану саласында да белгілі: 
- дәстүрлі қозғалыстар, атап айтқанда: шаруа, жұмысшы, кәсіподақ, әйел, 
діни, студенттік, соғысқа қарсы (пациент)); 
- қазіргі заманғы қоғамның жаңа қозғалыстары, атап айтқанда: 
антиядролық, эко-логикалық, Азаматтық бастамалар, контркультуралық 
(индустриялық қоғамның мәдени құндылықтарын жоққа шығаратын); жаппай 
тұтынушының адамгершілігін қорғау бойынша қозғалыс ("консьюмеризм" 
қозғалысы), оң және сол жақтағы экстремистік қозғалыстар, трансформативтік 
(қоғамда стратегиялық сипаттағы түбегейлі өзгерістерді жүзеге асыратын); 
реформаторлық (біртіндеп әлеуметтік өмірдің, қолданыстағы жүйенің 
жекелеген аспектілерін өзгертетін); босату (индивидтерді коррупциялық 
стильден арылтатын);); көші-қон (индивидтердің ауысуын реттейтін); эмигрант 
(өз Отанында реванш алуға ниет білдірген); феминистік (әйелдердің 

құқықтарын қорғайтын); баламалы (қазіргі индивидтің жеке басын ішінара 
өзгертетін) және тағы басқалар. 
Біріншісі-пайда болу. Әлеуметтік құрылымдар, яғни индивидтердің, 
қауымдастықтардың, жалпы қоғамның құрылымы жұмыс істей отырып, норма-
лық құрылым түрінде ресурстар мен мүмкіндіктердің белгілі бір меншікті 
қорын құрады. Ол тек мақсаттарды қалыптастыру, болашақ перспективаларын 
негіздеу ғана емес, сонымен қатар индивидтерді аутгруппалар мен 
ингруппаларға саралау және оларды идентификациялау болып табылатын 
идеялар түрінде ұсынылған. 
Жалпыға танылған және жалпыға бірдей бөлінетін әлеуметтік құндылықтар 
мен нормалар-қалыптасқан құндылық-нормативтік тәртіптің атқаратын рөлі 
ревизияға, қайта қарауға ұшырайды. Олар сынайды немесе күледі, және одан да 
көп оларға шақыру. Алайда, бұл ретте бір қозғалыс норманы-ережелерді 
өзгертуге, ал басқалары — олардың ұстанымынан ескірген, индивид үшін 
өзінің маңыздылығын жоғалтқан әлеуметтік құндылықтарға бағытталған. 
Қозғалыс 
қатысушыларының 
бастапқы 
уәждемесінің 
факторлары 
әлеуметтік теңсіздік, байлық, билік және беделдің иерархиясы салдарынан 
тұлғааралық және тұлғааралық (топішілік) қарама-қайшылықтар болып 
табылады. Олар әлеуметтік шиеленіске бастамашылық етеді, наразылықтың 
күшеюіне әкеледі, бұл индивидтің әлеуметтік қозғалыстарға не наразылыққа 
(деструктивті) не реформаларға (конструктивті) қосылуының ынталандыру 
факторы болып табылады. Сонымен қатар, табысқа үмітсіз және ресурстарға 
қол 
жеткізуден 
айырылған 
жеке 
тұлғалар 
әлеуметтік 
игіліктерді, 
артықшылықтар мен көтермелеулерді қайта бөлуге барынша бағытталған. 
Қозғалыс пайда болуының бастапқы нүктесі әлеуметтік шиеленіс пен 
әлеуметтік сананы біріктіру сәті болып саналады. Онда өзекті болған қарама-
қайшылықтар мен әлеуметтік проблеманы топтық идеологиялық ұғыну 
бастамашы фактормен, яғни жағдаяттық сана-сезімнің деңгейін тез көтеріп, 
геройлық қарсы әрекет прецедентін жасайтын, ұжымдық қолдаудың ашық 
көрінісін арандататын және оппозициялық консенсустың кең ауқымын ашатын 
болмашы оқиғамен нығайтылады. 
Екіншісі-жұмылдыру. Ол қозғалыс қатысушыларын оның мақсаттарына қол 
жеткізуге және міндеттерді шешуге ықпал ететін жағдайға келтіруге 
бағытталған. 
Егер бірінші кезеңде шынайы мағынада қозғалысқа сенімді жақтаушылар 
(белсенділер) тартылса, екінші кезеңде-сезімтал және сүйкімді. 
Егер бұл қозғалыс түрлендірудегі Құрал, құрал рөлінде болатынына бірінші 
болып көз жеткізсе, екіншілері оған қатысу және оның табысы оларға 
әлеуметтік жағынан тиімді статус-рөлдік позициялар әкеледі деп үміттенеді. 
Қиындықтар немесе қозғалыс зақымдаған жағдайда екінші мотивацияның 
утилитаждығы оларға бірінші кезекте оны тастап мүмкіндік береді. 
Ерекше атап өткен жөн, бұл кезеңде қатысушы-индивидтерді саны 
лективтік әрекетке қанша жұмылдыру сияқты міндет шешілмейді. Топтың 
топтасуы функциясын орындайтын, танылған қозғалыс көшбасшыларына 
байланысты оны орындау. Бұл ретте басқалардың тарапынан алынған тану 

және олардың іс — қимылдарына басшылық ету ішкі әлеуметтік саралауға 
(ұйымдастырушы — көшбасшы) және қозғалыс құрылымының иерархиясына 
(жетекші-ведомстволық) бастамашылық етеді. 
Үшінші-құрылымды жетілдіру. Бұл кезеңде индивидтердің қарапайым 
бірлестігі бастапқы нүкте болып табылады, ал түпкілікті, қайта өңдеу-
қалыптасқан, табысты жұмыс істейтін ұйым. Бұл даму процесінде төрт этанды 
бөлуге болады: 
1) қозғалыс мүшелерінің дүниетанымы мен дүниетанымына негізделген 
идеялардың, нанымдардың, қағидаттардың пайда болуы; 
2) қозғалысқа қатысушылардың қызметін реттейтін, сондай-ақ сыртқы 
әлеуметтік жағдайларды сынға алу үшін оларға өлшемдер (топырақ) ұсынатын 
жаңа нормалар-ережелер мен әлеуметтік құндылықтарды институттандыру. Бұл 
құндылық-нормативтік жиынтық, бір жағынан, қозғалыс мүшелерінің 
ынтымақтастық этикасы, ал екінші жағынан — қозғалыс контрагенттерімен 
күрес этикасы құрайды.; 
3) жаңа өзара іс-қимыл мен қатынастарды, индивидтердің бірігуін және 
олардың өзара міндеттемелерін қамтитын ішкі Ұйымдық құрылым құру болып 
табылады. Бұл формальды, формальды емес, яғни заңды түрде ресімделмеген, 
белгіленген мақсаттары мен қалауы бар ұйым оларға қол жеткізуге дайын; 
4) әлеуметтік маңызы бар құрылымдарды, тәуелділік, үстемдік, 
көшбасшылық, Ықпал және билік иерархиясын қалыптастыру, сұрыптау және 
іріктеу. Жеке мүдделер мен ұжымдық қоғамдық мақсаттарды біріктіру 
әлеуметтік қозғалысты ұйымдастырудың әлеуметтік жетілуінің көрсеткіші 
болып табылады, өйткені қозғалыс қатысушыларының қажеттіліктері 
қанағаттандырылады және ол нақты әлеуметтік өзгерістердің әлеуетінің 
функциясын орындайды. 
Төртінші-аяқтау. Ол екі балама ұсынылған: 
- оптимистік нұсқа, оған сәйкес әлеуметтік қозғалыс өз мақсаттарына 
жетеді және тиісінше оған бастамашы себептер жойылады; қызмет біртіндеп 
аяқталады және қозғалыс өзінің жұмысын тоқтатады; 
- пессимистік нұсқа, оған сәйкес әлеуметтік қозғалыс бәсеңдейді, жеңіліске 
ұшырайды, қатысушылардың энтузиазмының әлеуетін жояды және өз 
мақсаттарына қол жеткізбей, сөзсіз құлдырауға келеді. 
Кез келген қозғалыстың әлеуметтік тиімділігі онда нақты әлеуметтік 
қажеттіліктер (мұқтаждықтар) мен индивидтердің мүдделерінің қаншалықты 
нақты көрсетілуімен және шоғырлануымен айқындалады. Сонымен қатар, 
индивидтердің оларға қол жеткізу жолында тұрған адамдарға қарсы өздерінің 
ұжымдық мақсаттары үшін бірігуі мен күресінің себептері әрдайым болды және 
бар 
Мәселен, әлеуметтік әрекеттердің пайда болуының негізгі алғышарттары 
қатарына жатады: 
- индивидтердің әлеуметтік қанағаттанбауы; 
- құрылымдық қоршау (әлеуметтік құрылымдағы кедергілер); 
- қанағаттанарлықсыз адамдар арасындағы байланыс және өзара іс-қимыл; 

- жалпы ұжымдық іс-әрекеттер әлеуметтік қанағаттанбаушылықты әлсіретуі 
және топтағы, ортақтықтағы, қоғамдағы өмір сүру жағдайларын жақсартуы 
мүмкін екендігіне сенімділік; 
- болжамды ұжымдық әрекеттерді ақтайтын идеологияның болуы. 
Өз мәнісінде әлеуметтік қозғалыс-бұл қауымдастық, яғни жеке тұлғалар 
бірлестігі, өзара іс-әрекеттестікте нақты өзгерістерді жүзеге асыру мақсатында 
конституцияланбаған (бейресми) нысанда бірлесіп жұмыс істейтін.: 
- немесе әлеуметтік өмірдің жаңа формальды немесе формальды емес 
тәртібін белгілеу мақсатында; 
- немесе қолданыстағы әлеуметтік тәртіпті, арнайы ұйымды жаңарту, яғни 
әлеуметтік өзара іс-қимыл ұйымдастыру мақсатында: 
- немесе мінез-құлықты, қызметті реттейтін және реттейтін жаңа әлеуметтік 
құндылықтар мен нормалар-ережелерді қабылдау мақсатында; 
- немесе өзгерістерді әлеуметтік бақылау немесе олардың бағытын түзету 
бойынша ұжымдық күш-жігерді қамтамасыз ету және қолдау мақсатында, яғни 
өзара әрекеттестіктің конструктивтік жазықтығына деструктивті аударма. 

жүктеу/скачать 2,58 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: