Өтемісова гүлмира Жеткергенқызы КӨнерген аталымдар



Pdf көрінісі
бет102/393
Дата14.10.2023
өлшемі2,71 Mb.
#114284
1   ...   98   99   100   101   102   103   104   105   ...   393
Байланысты:
жыр әдеби тил

Қиямет-қайым
 келгендей, Дүние кетер шайқалып. ¤ Ықтияр беріп еркімен, 
Ықылас-қалас
артады. ¤ «Қалайда мінімді тауып айтсаң, қаһар 
қылмайтындығыма
мына отырған 
төре-төлеңгіттердің
 бәрі куә. 
Ал, Ерімбет ақында аналитикалық қосарлану тәсілі арқылы жасалған 
көнерген аталымдар осы үлгіде жасалған: 
¤ Үкімін күллі ғаламға рауаж етіп, 
Сүлеймен 
дүр-жақұттан
тақ жасатқан. ¤ Молла-еке, ақылың кәмбіл, 
дүр-
данасың
, Сөз айтсам шариғаттан тоқталасың. ¤ Тигізбе ақ шәйнекті жер 
мен жүнге, Я киіз, я алаша, 
кілем-түрге. 
¤ Тәж киіп, таққа отырып бұл 
төртеуі, Жөнелді 
нәубет-нәубет 
қылапаттан. ¤ Жаһанды бір баққа мегзес 
қылған болсаң, Ырзығы әр пенденің 
қайым-қайым. 
¤ Біздің сөз 
кендір-кенеп
 
тауарындай, Секілді, шығу қайда жібек, атлас?! ¤ Баладай 
батпан-батпан
 
сөз жазады, Шіркін, осы, өлмесе екен Шегебай-ақ! ¤ Мүбәда, кірсе шамал ер 
көңіліне, 
Ақыл-уыш 
айрылады, әртараптан. ¤ Ғажайып бұл не деген 
пітнә-
дүр?!
деп, Бес жасар, тұтты жаға, бала-дағы. ¤ Шам шахы тірліктің 
тартты азабын, Қоймады төрт арыстан 
күш-мажалын
. ¤ 
Көр-лаһат
 
көрмегенге суық қандай, Таяқ бар сұраушыдан темір ұшты-ай! 
Келтірілген екі ақынның шығармаларындағы мысалдарды сараласақ, 
қосарлану тәсілі арқылы жасалатын қос сөздердің сыңарлары мағыналас 
сөздерден жиі жасалады. Мысалы, Нұртуған ақындағы: 
бай-манап,
жарлы-
жақыбай,
халық-қалия,
пақыр-қаріп, құл-құтан, бай-кулак, әмір-шах,
бағылан-
сырбаз,
заң-шарғы, қиямет-қайым

ықылас-қалас,
төре-төлеңгіт т.б.
күрделі 
атаулары, Ерімбет ақында: 
дүр-жақұт, дүр-дана

кілем-түр,
кендір-кенеп



85 
ақыл-уыш, пітнә-дүр, күш-мажал

көр-лаһат
сияқты қос сөз құрамындағы екі 
компонент те бір сөз табына жатады. 
Осы сияқты ақындар шығармаларында көнерген аталымдардың 
қайталануынан жасалған қос сөздер де кездеседі. Мысалы, 
нәубет-нәубет 
қайым-қайым, батпан-батпан 
т.б. 
Зерттеу жұмысында аналитикалық тәсілдің 


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   98   99   100   101   102   103   104   105   ...   393




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет