Алматы «рауан» 1991
жүктеу/скачать 9,37 Mb. Pdf көрінісі
|
| Олардың ішінде біздің түсымызда өмір сүріп,
күйшінің көптеген, шығармаларын біздің дәуірге жеткізіп бергенде. (А. Жұбанов). Ал біздің бүл «Адайды» сырттай соғады деп отыр- ғанымыз—Қалидың орындауындағы «Адайға» бүл күйдің үқсайтын жерлері жок, емес (А. Жұбанов). Бірінші мысалымызда қолда- нылған екі біздің де (біздің түсымызда, біздің дәуірге) (А. Жұба- новқа, А. Жұбанов өмір сүрген дәуірге) меңзеу бар. Екінші мыса- лымызда таза ғылыми стиль нормасында менің сөзінің орнында қолданылып тұр. Біз сөзі белгілі бір жаққа байланыспай-ақ жал- пы мәнде қолданыла береді. Мысалы, Ал, біз үшін керегі онық ха- лықты күлдіргі масқарампаз еңбегіндегі ісі емес, оның халық іші- нен жарып шыққан күйшілік дарыны (А. Жұбанов). Ықылас өзінің өмірінде бүл күйге («Кертолғау» туралы айтылып жатыр — О. М.) бірнеше рет оралды, сүйтіп бүгінгі біз білетін қалыпқа түсі- руге мүмкіндік берді (А. Жұбанов). Бірінші мысалдағы біз үшін тіркес А. Жұбанов үшін деп ұғынылмайды, қазіргі қазақ халқы, Абылдың мұрасын құрметтейтін ұрпақтары үшін деп ұғынылады. Ал екінші мысалдағы біз білетін тіркесі қазіргі кезде сол күйді білетіндер деген мағынада қолданылып тұр. Сендер сөзінің мағынасы да екінші жақтың мағынасынан күр- делірек.— Қүрмаиі, Шаражан, анаңды, балаларды бірінші қүдай- ға, екіниіі сендерге тапсырдым (Ш. Жиенқұлова) дегендегі сендер тікелей тыңдаушыларына, сөйлеу процесіне қатынасушыларға бай ланысты қолданылып тұр. Ал, Сендер ойнаған рольдер... (Ш. Жи- енқұлова) дегендегі сендер тек тыңдаушыларға байланысты ғана айтылмастан, сол кезде жок, сөйлесуге катынаспаған Күләш, Құр* манбек, т. б. туралы да айтылған. Демек, 1, 2-жак жіктеу есімдік- терінің мағынасын тек айтушымен, тыңдаушылармен ғана байла- ныстырмай, сөйлеу кезіндегі жағдайлармен байланыстырып бөгде, сөйлесуге катыспағандар туралы да, соларды да камти алатынды- ғын есепке алу керек. Бірак бұл сөйлеушінің, жазушының стильдік талабынан туатын жағдайлар. Сілтеу есімдіктері де баска бір сөздің орынбасары ретінде кол- данылып, баска сөздің мағынасына меңзеу қабілеті бар. Бұл есім- діктердің жіктеу есімдіктерінен айта каларлықтай айырмашылык- тары бар. Біріншіден, сілтеу есімдіктері зат есімдердің орнына кол- данылып, заттың атауы бола алмайды. Олар мезгіл мен кеңістік мағыналы сөздер мен заттың сындык белгісін білдіретін сөздерге орынбасар болып алады. Екіншіден, жіктеу есімдіктері (3-жактан басқалары) сөйлеу процесімен байланысты колданылса, сілтеу 105 есімдіктері контекспен байланысты мағынасын анықтайды. Мыса лы, Сол кенет есіме түсті, мен де «Уа, қазағым» дедім де сахнаға билей басып шыкугым (Ш. Жиенқұлова) деген сөйлемдегі сол сөзі- нің мағынасын (осы сөйлем аясында) анықтауға болмайды. Сол ■сілтеу есімдігі мағынаны өзінен бұрын болған бір уақиғаға сілтеп, мағынасын екінші бір контекстегі (сөйлемдегі) мағынамен байла- ныстырып тұр. Яғни: Баяғыда ел аралап гастрольмен жүргенімде, палуан Қажымұқан ағайдың күресер алдында <г Уа, қазағьім» деп жолбарыс үніндей гүр ете түсетіні бар-тын. Сол кенет есіме түсті, мен де...» десек, сол есімдігінің кандай сөздің орнына қолданылып тұрғандығын, мағынасын анықтауға болады. Және бір мысал кел- тірейік. жүктеу/скачать 9,37 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|