Дидактика – жеке әдістеменің негізі

251 
Мектепте
оқылатын әр пәннің әдістемесі
-
барлық пәнді оқытудың 
ортақ әдістемесі
. 
Айталық, бастауыштағы бірнеше пәнді бір мұғалім оқытады, 
сондықтан ол барлық сабақтың әдістемесін, яғни бастауыш оқытудың 
дидакти
-
касын меңгеруі керек. 
Оқыту үдерісінің мәні. Оқытудың мақсаты мен міндеттері. 
Оқытудың педагогикалық әдебиеттердегі анықтамаларына жа
-
салған 
талдау олардың педагогика ғылымның нысаны ретіндегі құ
-
былысты қамтуға 
жеткіліксіз екенін көрсетті. Оларда оқыту жеке субъектілер 
– 
оқушы мен 
мұғалімнің әрекеті
ретінде көрсетілген: «Оқыту 
– 
оқушы мен мұғалім жүзеге 
асыратын екі жақты үдеріс»; «Оқыту үдерісі мұғалімнің, сол сияқты 
оқушының да әрекеті»; «Оқы
-
туда барлық уақытта екі жағы: оқыту мен оқу 
айқын көрінеді. Оқыту 
– 
мұғалімнің материалды балаға түсіндірудегі, пәнді 
оқыту барысын
-
дағы оқушының әрекетін бақылаудағы, оқушының 
материалды оқып
–
үйренуі мен алған білімдерін қолдана білуіне басшылық 
жасаудағы, олардың білімдері, біліктері мен дағдыларын тексерудегі іс
- 
әрекеті. Оқу (үйрену) 
– 
оқушылардың белгілі бір пәнді және оқытушының 
түсіндіргендерін қабылдаудағы, өтіліп отырған фактілер мен
құбылыс
-
тарды, 
олардың арасындағы байланыстарды ойға тоқудағы,
білімді бе
-
кіту мен 
қолданудағы
мұғалім басшылығымен жасайтын саналы әрекеті». Оқыту 
үдерісі мұғалімнің оқушылардың білім, білік және дағды жүйесін меңгеруге 
бағдарланған іс
-
әрекетіне басшылық бағытындағы жүйелі қызметінің 
жиынтығы. 
Оқыту үдерісі– 
мұғалім мен оқушылардың мақсатқа бағыт
-
талған 
өзара әрекеттесуінің барысында шәкірттерге білім, іскерлік пен дағдыны
меңгертетін, оқушылардың дүниетанымын, күш
-
қайратын, қабілеттерін 
тәрбиелеп дамытатын іс
-
әрекет барысы. 
Оқыту үдерісі жүйе ретінде қарастырылады, ол өзінің белгілі 
құрылымы
және компоненттерімен сипатталады. 
Олар: 
1) ғылыми білімнің, іскерліктің және дағдының жүйесі (білім беру 
мазмұны); 
2) мұғалім оқушының өмірге, ғылымға көзқарасын және қарым
-
қатынасын қалыптастыруы (сабақ беру) ;
3) оқушылар ұжымы (оқу); 
4) оқыту әдістері; 
5) оқыту құралдары: дидактикалық және техникалық құралдары; 6) 
оқыту
нәтижелері.
Білім 
– 
адамзаттың жинақтаған тәжірибесі, заттар мен құбы
-
лыстарды, 
табиғат пен қоғам заңдарын тану нәтижесі. Білімді жеке адамның игілігіне 
айналдыру үшін, оны ойлау операциясы 
– 
талдау, салыстыру, жіктеу, 
жинақтау арқылы терең ұғыну қажет. 
Іскерлік
– 
алған білім негізінде 
оқушының практикалық әрекеті іске асырылатын. Білімсіз қандай болса да 

252 
іскерлік мүмкін емес (мысалы, сауатты жазу үшін грамматикалық ережелерді 
білу керек , т.с.с.). 
Дағды 
– 
бұл қайта
-
қайта орындалатын практикалық 
әрекеттерге машықтандыру (мысалы, тез оқу дағдысы 
– 
жүйелі
түрде 
жаттығу нәтижесі т.с.с.) нәтижесі.
Оқыту үдерісінің
нәтижелі болуы, оның ішкі қозғаушы күште
-
ріне 
байланысты. 
Қозғаушы күш
деп қойылатын талаптар мен оларды 
оқушылардыңорындаумүмкіншіліктері арасындағы
қайшылықтарды айтады. 
Егер, қойылатын талап оқушылардың мүмкіншілігіне, яғни даму дәрежесіне 
сай келсе, онда қайшылық даму үдерісінің көзіне ай
-
налады. Оқытудың 
педагогикалық, психологиялық ерекшеліктеріне назар аударайық.
Оқыту 
– 
күрделі үдеріс. Ол тұлғаға білім беру, тәрбиелеу және ақыл
-
ойы мен шығармашылық қаблетін, біліктілігі мен дағдысын да
-
мыту 
негізінде жүзеге асырылады. Оқыту
 – 
екі жақты 
үдеріс. Оқыту оқушы мен 
мұғалімнің өзара бірлесіп жасайтын әрекетінен тұратын күрделі процесс. 
Өйткені, оқыту 
– 
мұғалімнің білім берудегі негізгі іс
-
әрекеті болса, ал оқу 
– 
баланың өзінің танымдық, практикалық іс
-
әрекеті. Оқыту 
– 
мақсатты 
үдеріс. Оқытудың басты мақсаты қоғам талабынан туындап, ұдайы өсіп 
отырады. Оқытудың нәтижелі өтуіне негіз болатын түпнұсқа
– 
мақсаттың 
жүзеге асуы. Оқыту 
– 
жоспарлы
үдеріс. Мұғалім оқушылардың жас 
ерекшеліктеріне сәйкес таным әрекетінің
формасы мен әдістерін 
жоспарланған, ұйымдастырылған
түрде жүзеге асырады. Оқыту
– 
даму
негізі. Педагогикалық үдеріс өзіне тән екі белгіні: ағзаның
 
өзіндік дамуына 
жүйелі түрдегі көмек және жеке бастың 
жан-жақты жетілуін
түйістіреді.
Оқыту үдерісі
мұғалімнің, таным жолындағы оқушылардың қи
-
мылына байланысты. Оқыту 
– 
таным
үдерісі. Танымның ерекшелігі
оқушыда білімге деген
қызығушылығы ұдайы өсіп арта түседі. 
Оқыту дамыта және тәрбиелей отырып, жеке адамның таным қабілетін 
мақсатқа сәйкес жетілдіреді. Оқытудың осындай басты мін
-
деттерінің бірі 
– 
шәкірттердің таным қабілетін дамыту.
Дамыта отырып оқыту
– 
бұл оқушылардың таным іс
-
әрекет
-
терін 
барынша дамыту, яғни олардың ой
-
өрісін дамыту, өз бетімен жаңа білімді 
іздеп табуға
және оны еркін игеруге үйрету,
«ең жақын
даму аймағын
жасау».
Баланың
өзіндік дамуына әсер ететін негізгі фактордың бірі 
– 
өзара 
қарым
-
қатынас жасау іс
-
әрекеті. Сөйтіп, оқыту процесі 
– 
мұға
-
лімнің 
баламен үнемі рухани қарым
-
қатынаста, ынтымақтастық жағ
-
дайда болуын 
қажет етеді. Оқыту үдерісінде оқушы тек мұғалімнің әсерін қабылдаушы 
ғана емес, оның оқу іс
-
қимылы мен өзінің психи
-
калық үдерістерін басқаруы, 
ұйымдастыра білуі оқытудағы субъекті екенін айқындайды.
 
Оқытуда ғылым негіздерін оқып
-
үйренудің өзі, ғылым тарихы
-
мен, 
оның әдістемелерімен танысу, ұлы ғалымдардың өмірі мен қыз
-
меті жайлы 
ақпарат алу. Оқушы дүниетануда бұрын ғылымда бел
-
гілі болған, зерттеліп 

253 
дәлелденген жаңалықтарды, заңдылықтар мен тұжырымдамаларды әрі қарай 
дамыта түседі.
Оқыту мазмұны
-
мемлекет
арнайы
таңдап анықтаған белгілі са
-
лада 
жұмыс істеу үшін қажетті
адамзат тәжірибесінің бөлшегі. Ол 
– 
оқытудың 
нәтижесі бола алатын
білім, білік, дағды,
тұлғалық қасиет
-
тер жиынтығы.
Оқыту мазмұны дидактикалық талаптар негізінде қай сыныпта, 
қандай көлемде, қандай пәндер оқытылуы керектігін белгілейді. Ұлт
-
тық 
және жалпы адамзаттық мәдениетке байланысты да оқу мазмұ
-
нында 
ерекшеліктер
болады. Қазіргі кезде дүниежүзі бойынша оқу мазмұны 
адамиландандыру, компьютерлендіру, кіріктендіру, тұлғалық да
-
му 
ережелеріне негізделеді. Құбылыстар мен үдерістер арасындағы дамуды 
сипаттайтын мәнді байланыс философияда 
– 
заңдылық
деп аталады. 
Заңдылықтар
ғылыми теориялардың негізгі бөлігі болып келеді.

жүктеу/скачать 2,62 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: