Арман пв баспасы

157
ға лым. Ол қыс қа ғұ мы рын да өте ау қым ды ғы лы ми-шы ғар ма шы лық 
мұ ра қал дыр ды. Оның 
«Абы лай», «ыр ыз дар ту ра лы жаз ба-
лар», «Ыс ты көл са па ры ны кн де лі гі», «Šл кен ор да ыр ыз-
ай са та ры ту ра лы» т.б. ең бек те рі құн ды лы ғы мен, өзек ті лі гі-
мен ғы лы ми ор та да жо ға ры ба ға лан ды. Шо қан ның қа зақ тар дың, 
сон дай-ақ Ор та Азия ха лық та ры ның өмі рі нен сал ған 150-ден ас-
там су ре ті сақ тал ған. Ол – қа зақ тан шық қан ал ғаш қы кә сі би су-
рет ші лер дің бі рі.
Ұлы қа зақ ға лы мы, ағар ту шы сы Ш.Уәли ха нов ту ған хал қы ның 
бі лім ді, мә де ни ет ті бо лып, ба қыт ты да азат өмір сү руін ар ман да ды.
Кіш кен тай кү ні нен қа зақ тың бай ау ыз әде бие ті нен су сын дап 
өс кен Шо қан осы бай қа зы на ны орыс хал қы на, әрі қа рай әлем ге 
та ны ту шы да бол ды. Ол «Қо зы Көр-
пеш – Ба ян сұ лу» жы рын хат қа тү сі ріп, 
Н.Ф.Кос ты лец кийге ұсы на ды, ал ол оны 
Санкт-Пе тер бург уни вер си те ті нің про-
фес со ры И.Н.Бе ре зин ге та быс ете ді.
Ка дет кор пу сын 18 жа сын да 1853 жы-
лы бі тір ген Шо қан Ом бы қа ла сын да 
әс ке ри қыз ме тін бас тай ды. Бір жыл дан 
соң Ба тыс Сі бір мен Қа зақ стан ның сол-
түс тік-шы ғыс ау дан да рын да ге не рал-гу-
бер на тор бо лып жі бе ріл ген Гас форт қа 
адъю тант бо лып сай ла на ды. Бұл Шо қан-
ның Ор та Азия ха лық та ры ның та ри хын, 
эт ног ра фия сын, геог ра фия сын те рең 
зерт теуі не мүм кін дік бе ре ді. 1855 жы лы 
Шо қан Ба тыс Сі бір ге не рал-гу бер на то-
ры Г.Х.Гас форт тың Ор та лық Қа зақ стан, 
Тар ба ға тай мен Же ті су же рі не жа са ған 
сая ха ты на қа ты са ды. Бұл са па рын да қа-
ра пай ым ха лық тың өмі рі мен та ны сып, 
қыр ғыз дар дың та ри хи аңыз-әң гі ме ле рі 
мен жыр ла рын жа зып ала ды.
1855 жы лы Шо қан Уәли ха нов 
Ом бы дан Се мей, Ая гөз, Қа пал ар қы лы 
Іле Ала тауы нан өтіп, Жоң ғар қақ па-
сы на дей ін ке ле ді, қай тар да Ала көл, 
Тар ба ға тай жер ле рін ара лай ды. Ор та лық 
Қа зақ стан, Қар қа ра лы, Ба янау ыл, Көк-
ше тау ар қы лы Ом бы ға ора ла ды. Бұл 
На ғыз, шын әділ ді гін 
айт қан да, Уәлиха нов ты 
үз дік адам деп ай ту ға бо­
ла ды. Уәли ха нов өз елі не 
шын бе ріл ген ді гін, оны те­
рең сүйе тін ді гін, қа зақ тың 
тұр мы сын жақ сы кө ру ші­
лі гін сақ тай алу мен қа тар, 
Ба тыс тың мә де ние тін де 
жо ға ры ба ға ла ды...
«Орыс­геог­ра­фия­лық­
қо­ға­мы»
Біз ден жа сы кі ші бол са 
да, өзі міз бен са лыс тыр­
ған да, ол үл кен сы қыл ды 
еді де, біз дер оған қа ра­
ған да ба ла тә різ ді едік, 
өзі нің біз ден ар тық бі ле­
тін ді гін не біз дер ден бі лі­
мі жа ғы нан жо ға ры лы ғын 
біл ді ру ге ты рыс па са да, 
жай әң гі ме нің өзін де­ақ 
оның бі лі мі нің біз ден ар­
тық ты ғы та ны лып қа ла­
тын. Жал пы жол дас та ры­
на, со ның ішін де ма ған, ол 
ерік сіз «Еуро па ға аш қан 
те ре зе» сы қыл ды бол ды.
Г.И.По­та­нин

жүктеу/скачать 4,97 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: