Арман пв баспасы

81
Осы ған орай 1782 жы лы 27 жел-
тоқ сан да пат ша үкі ме ті қа зақ тар дың 
мал жаюына рұқ сат ет кен ау дан да-
рын ен ді тек жал ға бе ру ту ра лы жар-
лық шы ғар ды. Бұл өз ке зе гін де ұлт-
азат тық қоз ға лыс тың қай та өріс теуі-
не алып кел ді. 1783 жы лы Сы рым 
бей қам жат қан қа зақ ау ыл да рын 
шау ып, ке зек ті то нау ға кел ген ка зак-
орыс ата ма ны Ча га нов тың от ря ды-
мен шай қа сып, оны ой сы ра та жең ді. 
Ата ман ның өзін тұт қын дап, Хиуа ға 
құл дық қа са тып жі бер ді. Бұл пат ша 
әкім ші лі гі не үл кен соқ қы еді. Со ған 
орай Орал қа ла сын да ғы пат ша әс ке рі 
тү гел ат та нып, сол жыл дың кү зін де 
Cырым ды қол ға тү сір ді. Бі рақ оны 
Нұ ра лы хан қы ру ар мал бе ріп, бі рер 
ай дан кей ін бо са тып ал ды. Түр ме ден 
бо са ған нан кей ін Сы рым Та бын руы-
ның стар шы ны Ті лен ші Бө кен бай-
ұлы ның қол дауы мен Oрал ка зак-
орыс әс ке рі мен кү ре сін әрі жал ғас-
тыр ды. Бі рақ Нұ ра лы хан бұл жо лы 
Сы рым ды қол да май ды, қай та оған 
қар сы шы ғып, ше ка ра лық әкім ші-
лік тен кө те рі ліс ші лер ді ба су үшін 
ар найы әс кер жі бе руін талап ет ті. 
Сөйт іп, ол Сы рым ға қар сы кү рес те 
ше ка ра әкім ші лі гі мен бір бол ды. 
1784 жыл дан бас тап, Сы рым бас та ған 
ха лық қоз ға лы сы ның кү ре сі ен ді 
Әбіл қай ыр әу ле ті нен шық қан хан 
мен сұл тан дар ға қар сы ба ғыт тал ды. 
Кі ші жүз дің көп те ген ру ла ры Нұ ра-
лы хан ға ба ғын бай кө те рі ліс ші лер 
жа ғы на шық ты. 1785 жыл дың кү-
зін де бол ған стар шын дар жи на лы сы 
Нұ ра лы ны хан деп та ну дан бас тарт-
ты. Ке ле сі жыл дың көк те мі қар са-
ңын да кө те рі ліс ші лер дің қы сы мы на 
Сы рым нан іл ге рі рек те өт кен 
Бұ қар жы рау пат ша үкі ме ті нің 
отар шыл дық сая са ты нан соқ­
қан ыз ғар дың алыс та ғы де мі­
нен қал ты ра са, Сы рым ба тыр 
сол ыз ғар дың тү те ген бо ра ны на 
тұн шық ты, аязы нан үсі ді. Бұ қар 
жы рау отар шыл дық өр ті не алыс­
тан бай ба лам са лып, оның ар­
ты не ге со ға рын да ныш пан дық­
пен бол жа са, Сы рым ба тыр сол 
өрт ке шар пы лып, оны сөн ді ру ге 
жан талас ты. Сы рым кө те рі лі сі 
Бұ қар жы рау дың жы рын да ай ты­
ла тын қау іп тің рас қа шық қа нын 
іс жү зін де дә лел де ді.
С.Мұ­қа­нов
Та рих ты та нып, зер де леу ке рек, 
та рих ты та ра зы лау ке рек; сон да 
тағ ды рың ды, бү гін гі тұр па тың ды 
та ни сың; ке ле ше гің ді бағ дар лай­
сың; ал да ғы жү рер жо лың ның сі­
ле мін та ба сың... Ха лық тың ба сы­
на түс кен тау қы мет қа быр ға сын 
қай ыс ты рып, сол жол да ба сын 
бәс ке ті гіп, қа сық тай қа нын ая­
май, шы бын жа нын шү бе рек ке 
түй ген өр тұл ға лар дың тағ ды рын 
та ны та тын да, ұр пақ қа өне ге етіп, 
ал ды на тар та тын да – та рих.
Н.На­зар­ба­ев
Сы рым ның өз за ман дас та ры­
нан мой ны озық тұр ған ды ғы ның 
та ғы бір дә ле лі – оның тек қа на 
хан ды тақ тан тай ғыз ған ды ғын да 
емес, со ны мен бір ге тақ тан тү­
сі ріл ген сол хан ның да, хан дық 
би лік тің де ор ны на ел би леу дің 
жа ңа үр ді сін дү ние ге әкел ген ді­
гін де.
Сы рым Да тұлының мем ле кет­
ті үл кен кө лем де ой лай ала тын 
бас шы, ірі қай рат кер бол ған ды­
ғы ның дә ле лі – өзі не дей ін гі жұрт 
ес ті ме ген ел би леу дің жа ңа фор­
ма сы «Ха лық ке ңе сін» өмір ге 
әкел ген ді гі.
Қ.Мұ­хан­бет­қа­лиұлы

жүктеу/скачать 4,97 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: