Методические рекомендации по формированию инклюзивной культуры в организациях образования нұр-Сұлтан 2019

80 
Кәсіби шеберлік мұғалімнің өз қызметінің стратегиялық мақсатын дәл 
түсінетінін, осылайша міндеттерді тұжырымдай отырып, осы мақсатты нақты 
жағдайларда көре алатындығын білдіреді. Мұғалім осындай міндеттерді шешу 
құралдарының кең спектрін біледі және қолда бар құралдардан қажетті 
құралдарды таңдай алады, сондай-ақ жаңаларын құра алады. Ол өзінің барлық 
іс-әрекеттерін кәсіби этикалық кодекс пен құндылықтардың жеке жүйесін 
басшылыққа ала отырып, белгілі бір құндылық шеңберінде жүзеге асырады.
Ол 
өзінің барлық іс-әрекеттерін түсінікпен емес, саналы түрде, рефлексия және өз 
мүмкіндіктерін жетілдіре отырып жасайды. Және соңғысы: «кәсіби шебер 
өзінің кәсіби маман екенін біледі және бұл факті оның өзін-өзі құрметтеуінің 
мәні болып табылады»
 
[38].
Тәрбие процесінде педагог: тәрбие жұмысының формалары мен әдістерін 
меңгеруге, оларды сабақта да, сыныптан тыс жұмыста да пайдалануға; қауіпсіз 
білім беру ортасын қамтамасыз ету үшін оқушылардың мінез-құлқын тиімді 
реттеуге; шығу тегіне, қабілетіне және сипатына қарамастан, оқушылардың 
дамуына ықпал ететін тәрбие мақсаттарын қоюға, оларға қол жеткізудің 
педагогикалық жолдарын үнемі іздеуге тиіс. 
Жыл сайынғы тәрбие жұмысының жоспары ағартушылық қызметпен 
байланысты, оқушылардың, педагогтар мен ата-аналардың ерекше білім алу 
қажеттілігі бар балаларға адамгершілік қарым-қатынасын тәрбиелеуге 
бағытталған іс-шараларды («Жақсылық апталығы» іс-шаралар циклі, ізгілік, 
отбасы туралы сынып сағаттары, мониторингтік зерттеулер, сауалнамалар, 
инклюзивті білім беру мәселелері бойынша қоғамдық пікірді зерделеу 
мақсатында сауалнама жүргізу) қамтуы тиіс. Сондай-ақ, сыныптар мен 
мектептің оқу-тәрбие жұмысының жоспарына ерекше білім беру қажеттілігі бар 
балаларға төзімді қарым-қатынасты қалыптастыру бойынша іс-шараларды 
енгізу қажет. 
Ерекше білім беру қажеттілігі бар балаларды әлеуметтендіру міндеті 
сынып жетекшілерінің қызметіндегі басым бағыттардың бірі болып табылады. 
Ол педагогтардың қолайлы әлеуметтік-мәдени дамыту ортасын құруға 
дайындығы, балалармен жұмыс жасаудың әртүрлі нысандары мен әдістерін 
олардың ерекшеліктері мен мүмкіндіктерін ескере отырып, икемді үйлестіру, 
мектеп педагогтарының, мамандардың, ата-аналардың тығыз өзара іс-қимылы 
сияқты жағдайларды бір мезгілде іске асыру кезінде шешілуі мүмкін.
Балалардың бейімделуі және әдістері мен тәсілдерін дұрыс таңдау, ерте 
диагностика, баланы бақылау және жеке даму стратегияларын таңдау, 
балалардың қажеттіліктеріне сәйкес ортаны трансформациялау маңызды. 
Педагогикалық іс-әрекет барысында басты міндеттердің бірі ‒ балалар 
қызметі түрлерінің (коммуникативтік, еңбек, танымдық-зерттеу, жобалық, 
спорттық-сауықтыру, рухани-адамгершілік) көмегімен іс-әрекет тәсілі арқылы 
тәрбие жұмысы жүйесіне ерекше білім беру қажеттілігі бар балаларды енгізу 
[8]. 
 
Бұл тәсіл инклюзивті мәдениетті қалыптастыру, ерекше білім беру 
қажеттілігі бар балаларды әлеуметтендіруді қамтамасыз ету бойынша 

81 
балалармен тәрбие жұмысының әртүрлі формаларын кеңінен қолдануды 
білдіреді:
- 
пән мұғалімдерінің кейстік,блоктық-модульдік, жобалық және зерттеу 
жұмыстарын қолдануы, 
- 
ата-аналарды тарта отырып, балалардың тікелей тәрбие қызметін 
ұйымдастыруда сынып жетекшілерінің жобалық қызметті пайдалануы («Менің 
шежірем», «Күйзелістен қалай құтылуға болады», «Біз ішетін су»), 
- 
ерекше білім беру қажеттілігі бар балаларды жаппай іс-шараларға (білім 
беру ұйымында өткізілетін мерекелер, ойын-сауық және т. б.) тарту (жаңа 
жылдық дискотека, Жеңіс күніне арналған конкурстар, «Жақсылық апталығы», 
« Мектепке кітап сыйла»), 
- 
балалардың мектеп оқушыларының өзін-өзі басқаруына қатысуы 
(«Мектеп президентін сайлау» жобасына, жоғары сынып оқушылары Кеңесінің 
отырыстарына, СӨС бойынша еріктілер бағдарламасына қатысу және т. б.), 
- 
сабақтан тыс қызметке тарту (студияларға, қолданбалы және 
экологиялық бағыттағы үйірмелерге қатысу («Өнім мерекесі», «Ана Күні» және 
т.б.), қолдан бұйымдар жасау, қалалық, аудандық, СӨС бойынша конкурстарға 
қатысу). 
Жалпы білім беретін мектепте инклюзивті оқытуды ұйымдастыра 
отырып, инклюзия – бұл ерекше білім беру қажеттілігі бар балалардың 
пайдасына дені сау балалардың құқықтарына қысым жасау емес, білім беру 
барлығы үшін нақты құқыққа айналғанда, мектепті дамытудың келесі сатысы 
екенін есте сақтау керек. 
Білім беру ұйымдары оқушыларының инклюзивтік мәдениетін 
қалыптастыру. 
Жалпы білім беретін мектептерге инклюзивті білім беруді енгізудің 
табыстылығы көп жағдайда білім беру процесі субъектілерінің оқытудың жаңа 
жүйесін қабылдауға дайын болуына байланысты. Бұл ретте, олардың жалпы 
білім беру жүйесінде ерекше білім беру қажеттіліктері бар балалардың өздеріне 
қалай қарайтыны және ерекше білім беру қажеттіліктері бар балалардың қандай 
орын алатыны маңызды. 
Инклюзиясы бар жалпы ізгілік идеясын мойындай отырып, соған 
қарамастан, қатысушылардың ешқайсысына зиян келтірмеу үшін барлығына 
білім беру жолындағы әрбір қадамды мұқият ойластырып, бұл мәселеге 
ұтымды қарау маңызды. 
Инклюзивтік мәдениетті құру деп біз мектеп қауымдастығын құруды 
түсінеміз, онда әркім оған мектепте мейірімді қарайтынын сезінеді. Ерекше 
білім беру қажеттілігі бар балалар, олардың дені сау құрдастары, 
педагогикалық құрам, ата-аналар инклюзивті жүйенің қатысушылары болады. 
Оқушылар бір-біріне көмектеседі. Оқушылар мен мұғалімдер бір-біріне 
құрметпен қарайды. Мектепте инклюзивті құндылықтар қабылданған. Барлық 
оқушыларды бірдей бағалайды. Мектептің барлық оқушыларынан жоғары 
жетістіктер күтіледі. Мектеп қызметкерлері, оқушылар және ата-аналар 
инклюзияның идеологиясын бірдей түсінеді. Мұғалімдер оқу жолындағы 

82 
кедергілерді жеңуге және барлық оқушылардың мектеп өмірінің барлық 
аспектілеріне толық қатысуына ұмтылады. 
Оқушылар арасындағы айырмашылықтар – оқу процесінде қолданылатын 
ресурс ретінде қабылданады. Оқушылар арасындағы әртүрлілікке қолдау 
көрсетіледі. Мектеп қызметі шығу тегі, тәжірибесі, үлгерімі әртүрлі және 
денсаулығы бұзылған оқушылардың оқу мен мектеп өміріне толық қатысуын 
қамтамасыз етуге бағытталған. Ерекше білім беру қажеттіліктері бар оқушылар 
түрлі қызығушылықтары, білімі мен дағдылары бар тұлға ретінде қабылданады. 
Бұл үшін, ең алдымен, барлық білім беру процесіне қатысушылар негізгі 
қағидаттарды қабылдауы қажет: 
•
Адамның құндылығы оның қабілеттері мен жетістіктеріне байланысты 
емес; 
•
Әрбір адам сезінуге және ойлауға қабілетті; 
•
Әр адам қарым-қатынас жасауға және естілуге құқылы; 
•
Барлық адамдар бір-біріне мұқтаж; 
•
Шынайы білім тек нақты қарым-қатынас контекстінде жүзеге асырылуы 
мүмкін; 
•
Барлық адамдар құрдастардың қолдауын және достығын қажет етеді; 
•
Барлық білім алушылар үшін прогреске қол жеткізу жасай алмайтын 
ісінен гөрі жасай алатынында; 
•
Әртүрлілік адам өмірінің барлық жақтарын күшейтеді. 
Инклюзивті мәдениетті қалыптастыру бойынша міндеттерді шешу үшін 
технологиялық тізбекті орындау қажет:
‒ инклюзивті мәдениет бойынша білім алу,
‒ құндылық қарым-қатынасты қалыптастыру, 
‒ бірлескен қызмет тәжірибесін алу, 
‒ бар шындыққа оң көзқарас. 
Дегенмен бұл тізбекті ауру балалар да, сау балалар өтуі керек.
Инклюзивтік мәдениет бойынша білім алу, құндылық қарым-қатынасты 
қалыптастыру үшін дәрістер, әңгімелер, сынып сағаттары циклі өткізілуі 
мүмкін. Мұндай жұмыстың мақсаты оқушылардың назарын мүгедек 
адамдардың проблемаларына аудару, оқушылардың адамгершілік қасиеттерін 
дамыту болуы тиіс.
Балаларға ерекше білім беру қажеттіліктері бар адамдар өте 
ерікті, күшті және өмірдің көптеген салаларында жоғары нәтижелерге қол 
жеткізе алатынын көрсету қажет.
Жақсы дамып келе жатқан балалар үшін 
инклюзивті мәдениетпен танысу, олардың құндылықты қарым-қатынасын 
дамыту өте маңызды, өйткені оларға ұқсамайтын құрдастарымен кездесу 
күрделі шок пен дүниетанымдық дағдарысқа әкелуі мүмкін. 
Бірлескен қызмет тәжірибесін алу үшін әлеуметтік акциялар, жобалар 
өткізу, ерекше білім беру қажеттіліктері бар балалармен хат алмасуды 
ұйымдастыру, еріктілер қозғалысын және т.б. ұйымдастыру сияқты мектеп іс-
шараларына «кәдімгі» мектеп оқушылары мен ерекше білім беру қажеттіліктері 
бар балаларды бірлесіп дайындауға болады.

83 
Бірлескен іс-әрекет тәжірибесін алу – балаларды оқытудың қуатты 
әлеуметтік құралы. Бірлескен жұмыс балаларға (тек қана «қарапайым» 
оқушыларға ғана емес, сонымен қатар ерекше білім беру қажеттіліктері бар 
балаларға да) іштей және тіпті сырттай өзгеруге көмектеседі.
Әлеуметтік 
құзыреттілік, құрдастарымен өзара іс-қимыл жасаудың әлеуметтік тәжірибесін 
алу, проблемаларды шешу дағдылары, тәуелсіздік, өзін-өзі бақылау сияқты 
маңызды дағдыларды дамыту жүреді.
Осындай жұмысқа ерекше білім беру 
қажеттіліктері бар балаларды белсенді түрде енгізу оларға қоршаған ортаның 
бейнесін толық көрсетуге, әлеуметтік байланыстар аясын кеңейтуге мүмкіндік 
береді. Одан әрі өмірде оларға қарым-қатынас жасау, өзара іс-қимыл жасау 
және кез келген қызметке қосылу оңай болады
 
[39].
Инклюзивті білім беруге көшумен, әрине, оқушылар ұжымының рөлі 
айтарлықтай артады. Оқушылар ұжымы ерекше білім беру қажеттілігі бар бала 
үшін әлеуметтік тәжірибе алуға мүмкіндік беретін әлеуметтік орта болуы үшін: 
-
біріншіден, сынып ұжымын күшейту – барлық оқушылар ұжым немесе 
топ мүшелері болуы тиіс, олар мектеп өміріне басқалармен бірге қатыса алады; 
-
екіншіден, әркім сынып ұжымына өз қабілетіне қарай өз үлесін қосуы 
керек; 
-
үшіншіден, демократиялылықты арттыру – әркім естілуі тиіс және 
барлық оқушылар мен олардың жақын адамдары өз мүдделерін білдіру және 
ықпал ету мүмкіндігіне ие болуы тиіс; 
-
төртіншіден, әркім білім және әлеуметтік мағынада жақсы білім алуы 
тиіс. 
Оқушылар ұжымында тұлғааралық қарым-қатынасты қалыптастыру 
процесі ерекше білім беру қажеттілігі бар балаларды қоғамға әлеуметтендіру 
мен ықпалдастыруды қамтамасыз ету құралдарының бірі болып табылады және 
инклюзивті оқытудың негізгі міндеті болып табылады. Дені сау балалардың 
ерекше білім беру қажеттіліктері бар құрдастарымен қарым-қатынасы мен 
өзара іс-қимылы инклюзивті білім берудің табысты болуын қамтамасыз ететін 
маңызды фактор болып табылады. 
Сонымен қатар, барлық балалар үшін инклюзияның барлық 
артықшылықтарына қарамастан, бүгінде білім беру процесіне қатысушылардың 
барлығы ерекше білім беру қажеттілігі бар баланы қабылдай алмайды.
Бұл 
дайын болмаушылықтың тек материалдық-техникалық себептері ғана емес, 
сонымен қатар психологиялық, моральдық - этикалық себептері де бар.
Қазіргі 
уақытта тиісті мамандарды оқытуға көп көңіл бөлінуде, ерекше балалармен 
және олардың ата-аналарымен жұмыс жүргізілуде, ал дені сау балалар осы 
процеске тартылмаған, бұл проблемалар мен қиындықтардың тұтас кешенін 
туындататынын атап өту керек. 
Осылайша, инклюзивті ортаны ұйымдастырмас бұрын білім беру 
процесінің барлық қатысушыларын оған дайындау қажет. Ең алдымен, 
жұмысты дені сау балаларда ерекше білім беру қажеттіліктері бар балаларды 
қабылдау қабілетін қалыптастырудан бастау керек.
Дені сау балалармен ерекше білім беру қажеттіліктері бар балаларды 

84 
қабылдауды қалыптастыру бойынша жұмысқа тренинг элементтерін қосуға 
болады. 
Сабақтардың құрылымын бірнеше негізгі блоктар түрінде құру қисынды: 
1.
ақпараттық (инклюзивтік білім беру дегеніміз не, оның негізгі 
принциптері, ерекше білім беру қажеттіліктері бар балалардың ерекшеліктері, 
ықтимал қиындықтар мен проблемалар және т.б. түсіндіретін) және заңнамалық 
(жалпы балалардың құқықтары және мүгедектердің құқықтары туралы, атап 
айтқанда, балалардың білім алуға тең қол жеткізу құқығын қамтамасыз ететін 
қазақстандық және халықаралық заңнама туралы ақпарат) блоктардан тұратын 

жүктеу/скачать 2,62 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: