Қазақстан республикасының денсаулық сақтау министрлігі оңТҮстік қазақстан медицина академиясы


Заттардың ерігіштігіне байланысты терминдер



Pdf көрінісі
бет107/388
Дата17.10.2023
өлшемі6,31 Mb.
#117224
1   ...   103   104   105   106   107   108   109   110   ...   388
Байланысты:
sagyndykova ba. anabaeva rm (3)

Заттардың ерігіштігіне байланысты терминдер 
Шартты терминдер 
1 г затты ерітуге қажетті еріткіштің 
мөлшері (мл) 
Өте жеңіл ериді 
1мл-ге дейін 
Жеңіл ериді 
1-ден 10 мл-ге дейін 
Ериді 
10- 10 на 10 -нан 30 мл-ге дейін 
Баяу ериді 
30-дан 100 мл-ге дейін 
Аз ериді 
100-ден 1000 мл-ге дейін 
Өте аз ериді 
1000-нан 10000 мл-ге дейін 
Іс жүзінде ерімейді 
10000 мл-ден жоғары 
Кейбір жағдайларда зат пен еріткіштің нақты қатынасы келтіріледі. 
а) Қатты дәрілік заттардың ерітінділері. 
Көптеген қатты дәрілік заттар кристалл түрінде болады. Кристалды заттың 
еруі бірден жүретін екі процестен тұрады: бөлшектердің сольватациясы және 
кристалдық тордың бұзылуы. 
28-ші суретте натрий хлоридінің (кристалды ионды қосылыс) судағы 
(полярлы сұйықтық) еру процесі көрсетілген. 
Натрий хлоридінің иондары судың дипольді молекулаларымен әрекеттеседі: 
Na
+
оң зарядталған ионына судың дипольді молекуласының теріс полюсі 
бағытталған, ал Cl
-
теріс ионына оң полюсі бағытталған. 
Сурет 28.
Натрий хлоридінің кристалдық торының судағы бұзылу 
процесі 


158 
Біртіндеп су дипольдері қатты фазадағы Na
+
және Cl- иондарының 
арасына, оларды кристалдардан үзе отырып, енеді. 
Су басқа еріткіштермен салыстырғанда жоғары полярлықпен 
(диэлектрлік тұрақтылық мәні ең жоғары) сипатталады. Осы қасиетіне 
байланысты, су көптеген полярлы қосылыстардың торының бұзылуына 
тікелей әсер көрсетеді.
Затты еріткенде жылудың сіңірілуі немесе бөлінуі жүреді. Жылудың 
сіңірілуі энергияның жұмсалуын көрсетеді. 
Ол, қатты затты сұйық затқа алмастырғанда немесе кристалдық торды 
бұзу үшін, міндетті түрде энергия жұмсалатындығымен түсіндіріледі. 
Мысалы, Na
+
және Cl
-
иондары натрий хлоридінің еруіне дейін, айналмалы 
және тербелмелі қозғалыста болатын кристалдық тор түйіндерінде бекітіледі. 
Еріген соң иондар ерітінді ішінде салыстырмалы қозғалуға мүмкіндік алады, 
ол оның кинетикалық энергиясының жоғарылауын қажет етеді. Кинетикалық 
энергияның жоғарылауы, еріткіштен жылу түрінде энергияны алу арқылы 
жүреді, соның әсерінен ерітінді салқындайды. Кристалдық тор неғұрлым 
берік болса, соғұрлым ерітіндінің температурасы төмендейді. 
Затты еріткенде жылудың бөлінуі сольватацияның белсенді жүруін, яғни, 
еритін зат пен еріткіш арасында қосылыс түзілгенін көрсетеді. Мысалы, 
аммоний хлоридін еріткенде ерітінді жылынады, бұл кезде бөлінетін жылу, 
кристалдық тордың бұзылуына жұмсалатын жылудан көп мөлшерде болады. 
Ерітінділердің біртектілігіне, заттардың еруімен жүретін жылудың 
бөлінуі мен сіңірілуі, еріткен кезде көлемнің өзгеруі - осының бәрі 
ерітінділерді химиялық қосылыстарға жақындатады. 
Көптеген дәрілік заттарды еріткен кезде, олардың молекуласы еріткіш 
молекуласымен байланысып, сольваттар түзеді. 
Сулы ерітінділерде еріткіш пен зат арасындағы қосылыстар гидраттар 
деп аталады. Гидраттар – тұрақсыз қосылыстар, буландырған кезде көбінесе 
ыдырайды. Кейбір жағдайларда гидратты су еріген заттың молекулаларымен 
берік байланыста болады және затты бөліп алған кезде ол кристалдың 
құрамына кіреді. 
Мұндай дәрілік заттарға глюкоза, терпингидрат, магний сульфаты, мыс 
сульфаты, ашудас, кодеин және басқалар жатады. 
Кейбір дәрілік заттар, ерігіштік қасиеті едәуір жоғары болғанымен, баяу 
ериді (мыс сульфаты, бор қышқылы). Осыған ұқсас заттардың еруін 
жылдамдату үшін келесі амалдар: қыздыру, ерітетін затты алдын ала ұнтақтау 
және араластыру қолданылады. Қыздырған кезде кристалдық тордың 
беріктігі төмендейді, диффузия жылдамдығы артады, еріткіштердің 
тұтқырлығы төмендейді. Кейбір жағдайларда температураның жоғарылауы 
жағымсыз әсер көрсетеді: ұшқыш заттар (ментол, камфора және т.б.) жоғалуы 
мүмкін. Ірі кристалды заттарды (ашудас, магний сульфаты, және т.б.) еріткен 
кезде алдын ала ұнтақтауды қажет етеді. 
Күрделі ерітінділерді дайындаған кезде ерітуді, дәрілік заттың ерігіштік 
қасиетінің нашарлауын болдырмау үшін, аз мөлшерде жазылған немесе қиын 
еритін заттан бастайды. 


159 


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   103   104   105   106   107   108   109   110   ...   388




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет