Жакыпбек Алтаев, Аманжол Ңасабек философия тарихы
М ұсылман елдерініц философиясы
жүктеу/скачать 20,78 Mb. Pdf көрінісі
|
Философия тарихы Ж Алтай, Қасабек А. 3
- Бұл бет үшін навигация:
- Сейид Хосейн Наср- ды
| М ұсылман елдерініц философиясы
2 4 5 жағынан байытуға, сонымен қатар дене тазалығьша, өзінің бостандығына жетуге тәрбиелеуде адамгершілік сипат алатын рухани қундылықтарымен маңызы зор. Иран елі философтарының ішінен ірі тұлға ретінде Сейид Хосейн Наср- ды (1933 ж. туған) атауға болады. Оның «Үш мұсылман данышпаны» және «Исламдағы ғьшым мен өркениет» деген философиялық еңбектері - мұсылман философиясында улкен із қалдырған туындылар. Бірінші еңбегінде ол Ибн Араби, Ибн Сина жэне Сухраверди көзқарастарына тоқталады. Ислам дүниесінде философия 3-хижрадан немесе IX ғасырдан басталады дейді. Әл-Киндиді философияны араб тілі терминдерінде бірінші жазған жэне насихаттаған десе, эл-Фарабиді исламдағы перипатетикалық философияның негізін салушы ретінде қарастырады. Ибн Синаны ислам философиясында сил- лоисгік әдістің орнын дэлелдеген, ал Сухраверди 6-хижрада немесе XII ғасырда «Теософия мектебін» (шарақ) құрды деп пайымдайды. Оның негізгі әдістемесі - санаткерлік интуициясы мен Алланың жолдауы. Осы қағидаларды басшылыққа алған С.Х. Наср Сухравердидің «Шығыстан жарық теориясы» еңбегін талдайды. Исламдағы өркениетті Наср өзеннің ағысымен емес, қасиетті Қап тасының тек- шесімен теңестіреді. Казіргі кезде Иранда философиялық ойдың негізінде екі бағыт қалыптасқан: біріншісі - хайдегерлік бағыт. Оның негізгі өкілі Ахмад Фабрибидің, ал екінші бағыт Сейд Хосейн Насрдың есімдеріне байланысты. Өз еңбегінде Сухраверди («Шығыстық теософия») таным құндылығын «нурға бөлену» арқылы түсіне- ді жэне мэнді рухани шапағаты ретінде таниды. Бұл «нұрға белену» арқылы ол танымды елестетуді басқаша көрсетеді. Ислам философиясы өзінің тіршілік етуін гностицизммен бірге жалғастыра отырып, исламды негізгі орталық санаткерлік орынға көтереді. Шииттер фи- зикалық элемді рухани шындық көрінетін айнаретінде қарастырады. Олар үшін жэне басқа да философтар үшін универсум болмыс немесе мән иерархиясы бір ғана негізден басталып, соңында олардың бірлік бастауына қайтып оралады. Сухраверди араб жэне парсы тілдеріндегі философиялық жэне гносеоло- гиялық еңбектердің кернекті авторы болып саналады. Сопылардың болашағында Пайғамбар өзінің ішкі шындығында Мухаммед шапағаты, яғни Лотос, бірақ ол тек 1 қана Лотос емес, сонымен бірге қазіргі сопылық ағымда әмбебап болып саналады. Сопылық ағымның өзі болмыс бірлігімен жэне ғарыштық байланысымен оньщ прициптерінен бөлініп шығады. Болмыстың бірлік принципі Ибн Арабиге тіреле- ді. Ибн Араби табиғаттың сопылық тұжырымдамасын жасады жэне өзінің таным проблемасын айтып кетті. Ислам өркениетінің негізгі ерекшелігі турақты жэне өзгермейтін сипатты ғы- лым мен өмір бейнесі еді. Оның негізгілері: 1- принцип - бір Алла жаратушы. 2- принцип - барлық тіршілік иелерінің Құдай жолындағы бірлігі. 3- принцип - бұл ислам «тазалығы» Мухаммед пайғамбардың бұйрығымен келген. 4- принцип - Алладан басқа Құдай жоқ, Мухаммед Оның елшісі. Исламды түсіну дегеніміз ол осы принциптерді мойындау болып табылады. Наср ислам мэнінің үш деңгейін: эмбебаптық, антропологиялық, гносеоло- |