Жакыпбек Алтаев, Аманжол Ңасабек философия тарихы
РІарсы тілді ислам философиясы
жүктеу/скачать 20,78 Mb. Pdf көрінісі
|
Философия тарихы Ж Алтай, Қасабек А. 3
| РІарсы тілді ислам философиясы
103 ұмьітып немесе шатастырып алуы мүмкін. Сонан кейін пайғамбар (с.ғ.с.) қайтыс болған соң саяси мәселелерде келіспеушілік пайда болды жэне рухани беделін ясоғалтты. Мұның барлығы олар пайғамбарға тиесілі немесе ол туралы аяттарды, айтылымдардың мағынасын келесі ұрпаққа жеткізе алмады. Пайғамбардың өлімі- нен кейін ислам діні толықтай түсініле қоймады жэне көптеген құрандык аяттардьщ мағынасы түсініксіз болып қала берді. Сөйтіп, бұрындары бірегей ислам қауымы- яьЩ ішінде эртүрлі топтар мен ағымдар пайда болуына алып келді. Шииттіктер бойынша, бұл тығырықтан шығудың ең дұрыс жолы пайғамбардың (с.ғ.с.) ұрпақт^ры - ‘Әли (р.а.а.) жағына сенген дұрыс. Олар Құрандағы: «Іштеріңе, өз- деріңнен аятгарымды оқитын, сендерді тазартатын жэне сендерге Құранды эрі укімдерін үйрететін, • сондай-ақ білмегендеріңді үйрететін Елші жібергеніміз сиякты...», - деген аятты келтіре отырып, (Қасиетті Құран, 2:251), шииттікгер бойынша имам пайғамбар болмаса да жер бетінде пайғамбар жасаған үш міндетті орындайды: Құранды дурыс қабылдауды үйретеді, рухани тазару жолдарын көр- сетеді, жағымды дэстүрді қалыптастырады жэне Құдайдың даналығьш жеткізе- ді. Құдай өзі (бұл жерде басқа мұсылманмен ақылдай-ақ) оларға ислам қоғамын рухани, әкімшілік басқаруда уәкілетгік береді. Осы жердей шииттіктер бірнеше негізгі түсінікті қалыптастырады: 1) «Қасірет» (Құдайдың қалауымен Имам Дж’афара ас-Садықтың ұлы Исм’аил имам болу керек. Бірақ Алла бұйрығымен Дж’афардыц кіші ұлы Муса Қазым болады); 2) «Радж’ат» (Орта ғасырларда физикальщ турғыда соңғы имамның әділетті- лікті орнату үшін оралуы («гайбат» арабша); 3) «Маса’лят эл-и’ман уа әл-ислям» (арабша - сенім мен ырымшылдық мәсе- лесі). «Имаматқа» сенбейтін сүннеттіктер мен күнэ жасаған шииттер мусылман бола береді, бірақ «мү’мін» («шынайы сенетін») мэртебесінен айырылады. Бірақ мұндай эрекеттер ешқашан саяси жэне діни билікті қандық жой- қын^аруіен негіздемеген исламмен ешқандай байланысы болмады: «Ей адам баласы! Шүбәсіз сендерді бір ер, бір әйелден (Адам, Хауадан) жаратгьщ. Сон- дай-ақ бір-бірінді тануларың үшін сендерді ұлттар, рулар қылдық. Шынында, Алланың қасында ең ардақтьшарьщ - тақуаларың. Шексіз Алла толық білуші, әр нәрседен хабар алушы» (Қасиетті Құран, 49:13). Ислам бойынша билікинституты: «Алла жэне сондай Раббыларына мақұл дргсндер, намазды толық орындағандар, сондай-ақ өзара Істерін кеңеспен жүргізгендер жэне өздеріне берген несібемізді тиісті орындарға жұмсағандар» (Қасиетті Құран, 42:38) таңдаулы болу керек. «Имамат» шындығы туралы шииттіктердің сөздерінде көптеген қарама- қайшылықтар бар. Біріншіден, егер ‘Әли (р.а.а.) Алланьщ өзімен таңдалған мұ- сылмандардың заңды «халифасы» жэне барлық мұсылмандар сенімінің негізі болса, онда ол көптеген мұсылмандардан ерекшеленген мәртебесін: Әбу Бэкірге, ‘Омарға, ‘Осман (р.а.а.) алдында басқа «халифтерге» ант бергенін жасыра алмай- тьін еді. Мұсылмандар алдында ант беруін өзінің мәртебесімен жапса, онда ол ке- шірілмейтін қате жасар еді. Мұсылман әлемінің басым бөлігін ислам дінін дүрыс тану мүмкіндігінен айырар еді. Сөйтіп, құдайлық ризашыльщ пен «Қағба мекен- деушілер» мэртебесінен алыстар еді. Эли ислам «Үмбетінің» өмір бақи өмірден, Құдайға табьшушылығынан бас тартуыньщ себепкері болар еді. Екіншіден, ‘Әли- |