К ә с І п т І к б І л І м б е ру г. В. Ярочкина электротехника негіздері

Электр  станциялары  дегеніміз  электр  энергиясын  ӛндіретін 
кәсіпорындар немесе қондырғылар. 
Электрлік  станциялар  отын  ретінде  табиғи  байлықтарды:  кӛмірді, 
шымтезекті,  желді,  суды,  кҥннің  кӛзін,  атом  энергиясын  және  т.  б. 
пайдаланады.  Тҥрлендірілетін  энергияның  тҥріне  байланысты  электр 
станциялары  келесідей  негізгі  типтерге  бӛлінуі  мҥмкін.  Жылу,  атом, 
гидроэлектрлік  станциялар,  гидрожинақтағыш,  газтурбиналы  станциялар. 
Сонымен  қатар  аз  қуатты  жергілікті  мәндес  электрлік  станциялар  –  жел 
электр станциялары, кҥн электр станциялары, геотермалды, теңіздің кӛтерілуі 
мен қайтудың станциялары, дизельді және ӛзге де станциялар.  
Электрэнергияның  басым  бӛлігі  (80%-ға  дейін)  жылу  электр 
станцияларында (ЖЭС) ӛндіріледі. ЖЭС-да электрлік энергияны алу процесі 
жағылатын  отын  энергиясын  су  буының  жылулық  энергиясына  тізбектеп 
тҥрлендіруден  тҧрады.  Бҧнда  су  буы  турбоагрегатты  (генератормен 
байланысқан бу турбинасын) айналысқа келтіреді. Айналыстың механикалық 
энергиясы  электрлік  энергияға  генератор  кӛмегімен  тҥрлендіріледі.  Электр 
станцияларында 
отын 
ретінде 
шымтезекті, 
таскӛмірді, 
жанғыш 
тақтатастарды,  мҧнайды,  мазутты,  табиғи  газды,  ағаш  қалдықтарын 
қолданады. ЖЭС-дың ҥнемді жҧмыс істеуі барысында, яғни тҧтынушыларға 
бір  уақытта  электрлік  энергия  мен  жылудың  оптималды  кӛлемдері  берілген 
жағдайда,  ЖЭС-дың  ПЭК  70%-дан  артық  деңгейге  жетеді.  Жылудың 
тҧтынылуы толығымен тоқтатылған  кезде (мысалы,  жылытпайтын мезгілде) 
станцияның ПЭК тӛмендейді.  
Атом  электр  станцияларының  (АЭС)  қарапайым  бутурбиналардан 
ерекшелігі  –  АЭС-да  энергия  кӛзі  ретінде  уран,  плутон,  торий  және 
ӛзгелердің  ядроларын  бӛлу  процесі.  Бҧл  материалдарды  арнайы 
қондырғыларда  –  реакторларда  ажырату  арқылы  жылу  энергиясының  зор 
кӛлемі бӛлінеді.  
ЖЭС-мен  салыстырғанда,  атом  электр  станциялары  жанармайдың  аз 
мӛлшерін  пайдаланады.  Бҧндай  станцияларды  кез  келген  жерде  қҧруға 
болады.  Ӛйткені  олар  отынның  табиғи  қорларының  орналасу  орнынан 
тәуелсіз. Бҧдан бӛлек қоршаған орта тҥтінмен, кҥлмен, шаңмен және кҥкіртті 
газбен  ластанбайды.  Алайда,  станция  қызметкерлері  мен  станцияға  жақын 
тҧратын  халықтың  радиациялық  қауіпсіздігін  естен  шығармау  керек.  Бҧл 
АЭС-сын қолдану мен жобалау кезіндегі маңызды мәселе болып табылады. 
Гидроэлектрстанцияларда 
су 
энергиясы 
электрлік 
энергияға 
гидравликалық  турбиналар  және  оларға  қосылған  генераторлар  кӛмегімен 
тҥрлендіріледі.  Электр  станцияның  жҧмыс  істеу  принципі  жоғарғы  бьефтен 
тҥсетін  су  ағынының  тӛменгі  бьефте  орнатылған  гидротурбина  1  (сур.  8.2) 
жҧмыс доңғалағының қалақшаларына бағытталуы болып табылады. 

Гидротурбина  1  доңғалағы  электр  энергиясын  ӛндіретін  электрлік 
генератор  2  роторын  айналдырады.  СЭС  қуаты  судың  шығыны  мен 
тегеурініне Т тәуелді.  
СЭС  деривациялық  және  бӛгетті  типтерге  бӛлінеді.  Бӛгетті  СЭС 
аздаған  тегеурінге  ие  жазық  ӛзендерде  пайдаланылады.  Ал  деривациялық 
СЭС (айналып ӛтетін каналдары бар) еңкіштері ҥлкен таулы ӛзендерде және 
судың аз шығындалуы  жағдайында пайдаланылады. Бҧндайда СЭС жҧмысы 
табиғи 
шарттармен 
анықталатын 
су 
деңгейінен 
тәуелді. 
СЭС 
артықшылықтарына  жоғарғы  ПӘК  және  ӛндірілген  электрэнергияның 
тӛменгі ӛзіндік қҧны жатады.  
 
Сур.  8.2.  Гидроэлектрстанцияның  жҧмыс  істеу  схемасы:  1  – 
гидротурбина; 2 – электрлік генератор. (– жоғарғы бьеф, – тӛменгі бьеф). 
Алайда,  СЭС  қҧру  кӛп  уақытты  алатынын  және  қҧны  ҥлкен  кҥрделі 
шығындардың жҧмсалатынын есепке алу керек. 
Кез  келген  электр  станциясы  электр  энергиясын  барынша  аз 
шығындармен ӛндіруі  тиіс.  Бір типті  және  біртекті параметрлерге  ие  электр 
станцияларда  орнатылған  1  кВт  қуаттың  қҧнын  азайту  ҥшін,  басты 
агрегаттардың  бірлік  қуатын  және  электр  станцияның  жалпы  алғандағы 
қуатын  арттыруға  тырысу  керек.  Осылай  қуаттардың  шоғырландырылуы 
әсерінен энергия арзандайды және оны ӛндірудегі шығындар тӛмендейді. 
Электр  энергиясы  тҧтынушыларынан  ҥлкен  қашықтықта  орналасқан 
СЭС,  ЖЭС  және  АЭС  біріктіріліп,  ӛнеркәсіп  аймағының  ортасында 
орналасқан  жылу  электр  орталығы  (ЖЭО)  бар  электр  энергиясының  таралу 
схемасы сур. 8.3.-те бейнеленген.  
Генераторлармен  ӛндірілетін  электр  энергиясы  (кӛбінесе  кернеуі  10 
кВт) жоғарылатқыш трансформаторлы қосалқы станцияларға беріледі. Мҧнда 
кернеу  220  және  500  кВ-қа  дейін  жоғарылайды  және  ЭЖЖ  бойымен  екі 
станциялар  арасындағы  байланыстырушы  қызметін  атқаратын  аудандық 

тҥсіруші  қосалқы  станциясына  А  келеді.  Электр  жеткізу  желістері  Ж1,  Ж2, 
Ж3,  Ж4  кернеуі  110  кВт-қа  тең  сақина  тәрізді  желіні  қалыптастырады.  Осы 
сақина  ішінде  ӛнеркәсіп  және  ауылшаруашылық  кәсіпорындарды 
қоректендіретін, қайталама кернеуі 10 кВт-қа тең тҥсіруші трансформаторлы 
қосалқы  станциялар  орналасқан.  Ӛнеркәсіп  ауданының  ортасында 
тҧтынушыларды  электр  энергиясымен  және  жылумен  қамтамасыз  ететін 
ЖЭО  орналасқан.  Басты  қоректендіретін  тҥсіруші  қосалқы  станциядан 
(БҚҚС)  электр  энергиясы  таратушы  пунктке  ТП  ҥлестіріледі.  Одан 
тҧтынушыларға  жақын  орналасқан  тҥсіруші  қосалқы  станцияларға 
жіберіледі..  Электрқабылдағыштарға  электр  энергиясы  кернеу  шамасы  660 
немесе 380/220 В болған кезде беріледі. 
 
Сур. 8.3. Электр энергиясының ҥлестірілуінің схемасы 
 

жүктеу/скачать 7,04 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: