1-ТАРАУ. СЫБАЙЛАС ЖЕМҚОРЛЫҚҚА ҚАРСЫ МӘДЕНИЕТ:
ҰҒЫМЫ, ҚҰРЫЛЫМЫ, МІНДЕТТЕРІ МЕН
ФУНКЦИЯЛАРЫ
89
Президенті Қазақстан Республикасының Конституция Күнін белгіледі.
Бұл күн әрқайсымыз үшін Конституция нені білдіретінін барлық қоғамға
тағы бір рет түсіндіруге мүмкіндік береді. Аталған мәселені түсіндіруде
еліміздегі заң қоғамдастықтары, атап айтқанда Конституциялық Кеңес,
Адам құқықтары жөніндегі уәкіл, Президент жанындағы Адам құқықтары
жөніндегі комиссия да өз үлестерін қосуда. Жалпы алғанда, барлық
мемлекеттік органдар, ұйымдар, ғылыми-педагогикалық орта және және
т.б. Конституцияның нормалары мен ережелерін қарқынды насихаттауы
қажет. Осы ретте, Конституциямыздың артықшылықтарын емес, ол
әрине даусыз, оның нормаларын қолданудың нақты жағдайлары немесе
Конституцияның нормалары мен ережелеріне жекелеген заңдардың
ережелерінің сәйкес келмеуі туралы көптеп айту керек. Конституцияның
өзінде де, 1998 жылғы 24 наурыздағы «Нормативтік құқықтық актілер
туралы» Заңда да Конституция түсінігінің тікелей анықтамасы жоқ екенін
ескеру қажет. Сондай-ақ бұндай жағдай белгілі бір деңгейде Конституция
нормаларын көпшілік және қоғамдық тәжірибеде пайдалану жиілігінен
және нақты көлемінен, ең алдымен, нақты істер мен дауларды шешу
кезінде көрініс табады.
Конституция ұғымының анықтамасы мынадай маңызды сәттерді
қамтуы тиіс: біріншіден, ол конституциялық құрылысты, адам мен
азаматтың құқықтары мен бостандықтарын бекітеді, екіншіден, ол
басқару нысанын және мемлекеттік құрылысты белгілейді, үшіншіден,
ол мемлекеттің жоғарғы органдарын құрады, яғни Конституция арқылы
бекіту, белгілеу және құру мәселелері көрсетілуге тиіс. Әрине, бұл
еліміздің барлық құқықтық жүйесіндегі оның үстемдігін айқын түсінуге
мүмкіндік береді.
Құқық пен мемлекет теориясында Конституция ұғымының бұндай
анықтамасы оған дейін әзірленген.
Қазақстан Республикасының сыбайлас жемқорлыққа қарсы
нормалары. Қазақстан Республикасы Конституциясының нормаларын
талдау барысында оның барлық негізгі ережелерінің сыбайлас
жемқорлыққа қарсы іс-қимыл мәселелеріне тікелей қатысы бар екенін
көрсетті. Конституцияны сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес базасы,
негізгі құқықтық тетік, бағдарлама ретінде қарастыру қажеттігін айта
кету керек. Бұны мынадай сыбайлас жемқорлыққа қарсы маңызды
конституциялық ережелер мысалында түсіндіруге болады.
Бірінші. Қазақстан Республикасының өзін құқықтық мемлекет деп
жариялауы болып табылады. Барлық істер мен даулар Қазақстан
Республикасының қолданыстағы құқығы негізінде және оған қатаң
сәйкестікте шешілуі тиіс деп ойлау керек. Қазақстанда сот төрелігі тек сот
арқылы жүзеге асырылады. Аталған конституциялық норманың сыбайлас
жемқорлыққа қарсы дәлелі айқын және түсіндіруді талап етпейді.
Екінші. Конституция бөлімдерінің логикалық құрылуы мен жүйелілігіне
келсек, онда еліміздің мемлекеттік аппарат жүйесінде сыбайлас
жемқорлықты жеңудің негізгі әдісі ретінде тежемелік әрі тепе-теңдік
жүйесіндегі әрбір жоғары мемлекеттік билік органының миссиясын
көрсетеді.
1-ТАРАУ. СЫБАЙЛАС ЖЕМҚОРЛЫҚҚА ҚАРСЫ МӘДЕНИЕТ:
ҰҒЫМЫ, ҚҰРЫЛЫМЫ,
МІНДЕТТЕРІ МЕН ФУНКЦИЯЛАРЫ
91
судьяларды сайлау және тағайындау тәртібі, қылмыстық процестегі
судьялардың қол сұғылмаушылығы, судья лауазымын атқаруына
байланысты шектеулер бар.
Тоғызыншы. Сыбайлас жемқорлық әсіресе, жергілікті жерлерде,
өңірлерде көптеп көрінеді. Сондықтан, Конституция жергілікті жерлерде
мемлекеттік қызметтің имиджін нығайту және сыбайлас жемқорлықты
жеңудің өзекті факторлары ретінде жергілікті мемлекеттік басқарудың
құқықтық негіздерін дамытуға үлкен мән береді.
Достарыңызбен бөлісу: