Ютап жогары оку орындарынын студенттерше, магистрлерше, докторанттарына, эдебиеттанушы галымдарга, сондай-ак эдебиет суйер кепшшк кауымга арналган

Эдеби сын тарихы
35
ертегшер, влендер, жумбактар, макалдар Ьэм мэтелдер» - деген аныктама 6epefli де, осылардьщ 
эркайсысын нактылай туседк «EpTeri - кецес кылып айтылатын сездер. Онда халыктыц жок 
нэрселерд1 бардай кылып айтатындыгы кершедь Элец - домбыра, энмен косылган эдебиет. 
Бул хальщтьщ шпндеп кайгы-шерш Ьэм куаныш-сушшшш керсетедк Жумбак -
6 ip
нэр- 
сет езше уксаган еюшш 
6 ip
нэрсе аркылы ацгарткан сездер. Бул акын - ойды молайтады. 
Макал - кыска, тепстелш айтьшган халык аузындагы всиет. Онда кай жагынан болса да 
дурыстьщ айтьшады... макалдар мен мэтелдер халыктыц б1рнеше гасырлык данышпандыгын 
керсетедь Мэтел - кыска Ьэм кай турмен айтьшган халык есиетк Оныц 1шшде бар аныктьщ, 
ойды кыска гана айтады»60. Макал-мэтелдщ басты касиет
1
деп, оларда 
«niKip 
сонша тыгыз 
айтьшган елецнен созд1 тастау сондай киын. Макалдарда артык сез болмайды. Олар эбден 
кыскартылып, эдемшенш айтыган свздер. Осиет косып айтьшган макалдар кебiне eKi бел1м 
болып, 
6ip-6ipiHiH 
аягы уйкасатынын» - айткан. М акал - м этелдерд
i 
элем хальщтарыньщ ба- 
рынша кад1рлейтшш араб, парсы, Typi к т.б. тшдщ гул!, нем1стер «кеше арасындагы даныш- 
пандык», итальяндьщтар «халык мектебЬ, агынлыц, француздар «кеп кергевддктщ жемюЬ>, 
орыстар «канатты сез, эдем1 сез» дейтшш келиру аркылы андаткан. Баска халыктарга кара- 
ганда казактардыц макал-мэтелд1 жш айтатындыгы, соларды жш каж еттш п кетершген.
Осы газетте жарьщ керген елеум макалалардыц 6ipi - «Роман не нэрсе?» (31.1.1914). 
А.Баржаксиншц «Макалдарында» ауыз эдебиет
1
yrcrmepi алгаш рет жуйелеуге эрекет жаса- 
лынса, Арысулыныц бул макаласында жазба эдебиеттеп романга жанрлык тургыдан туснпк- 
тер берген. «Роман не нэрсеш?» казак эдеби сынындагы алгашкы теорияльщ макалдардыц 
6ipi деп карау керек.
Автор алдымен «роман» терминшщ шыгу терюнш аньщтайды: «осьщан 150 жыл бурын 
Италия французды билеп турган заманда ею тш катысьш, ортадан дара роман т ш туган. Осы 
тшмен (француз жазушылары сол заманныц кемшшк, таршылыгын керсетш, ютап жазган. 
Барльщ ютаптарын роман тш м ен жазган сосын «роман» деп атаган».
Макалада роман жанрына койылатын талаптарга токталган. «Романныц imKi магынасы 
TipuiifllKrin жарьщ Ьэм куцпрт жагын бейне езщдей айтып суреттеп, адамныц езше керсету... 
6ip адамныц, иэ 6ip эулеттщ, иэ 6ip нэсшдес, 6ip тшдес халыктыц eMipiH, иэ кейб1р калып- 
тагы катардагы иэ килы-килы замандарда болып еткен хальщтардыц eMip халын суреттеп 
керсетедЬ> - деп жазады. XVIII, XIX гасырлардагы атакты романшьшар катарында Вальтер 
Скотты, Диккенсп, Теккерейд1, Пушкищц, Гогольд!, Лермонговты, Толстойды айтады. Роман 
улпсше Л.Н.Толстойдыц «Согыс жэне б ей б тн ш гш » келт1рш, онда «алуан-алуан адамныц 
мшез-кулкын 
6ipiH 
калдырмай и зш , адам ем1ршщ жщшже кылдай жерш суреттеп керсе- 
тедЬ> - деген. Казакта 6ipmmi роман М1ржакып Дулатовтыц «Бакытсыз Жамал» 1910 жьшы 
басылып шыккан деп, оган жаксы 
niK ip 
бшд1рген.
Бул макаланьщ 1914 жылдыц 31 кацтарында жарияланганына, ал Е.Мамановтыц романга 
бэйге тккеш жайлы хабарды газеттщ 28 акпанындагы HeMipiime шьщканына назар аударсак, 
газеттщ 

жүктеу/скачать 31,36 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: