Жазба ескерткіштердегі есім сөздердің грамматикалық категорияларының кейбір ерекшеліктері «Чингиз-наме»

59 
Х. В. Масимова. Жазба ескерткіштердегі есім сөздердің грамматикалық... 
ӘОЖ 419.99 
 
ЖАЗБА ЕСКЕРТКІШТЕРДЕГІ ЕСІМ СӨЗДЕРДІҢ 
ГРАММАТИКАЛЫҚ КАТЕГОРИЯЛАРЫНЫҢ КЕЙБІР 
ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ 
(«Чингиз-наме» және «Тәварих-и мусиқиун» ескерткіштері негізінде) 
SOME FEATURES OF GRAMMATICAL CATEGORY NAMES IN THE 
WRITTEN MONUMENTS 
(based on monuments "Chingiz-name" and "Tawarih-i musiqiun) 
Х. В. МАСИМОВА
*
 
Түйіндеме 
Жазба ескерткіштер тілі орта ғасырлардағы жазба тіл мен қазіргі түркі тілдерін 
байланыстыратын маңызды саты болып табылады. Ескерткіштердің нақты 
морфологиялық ерекшеліктерін зерттеу ескі түркі тілдері мен жаңа түркі тілдерінің 
тарихи байланысын, қалыптасу, даму барысын анықтауда маңызы зор. Мақалада 
«Шыңғыс-наме» (ХVІ ғ.) және «Тәварих-и мусиқиун» (XІX ғ.). ескерткіштерінің 
тіліндегі есімдердің грамматикалық категориялары қарастырылған. Ескі ұйғыр жазба 
әдеби тіліне тән грамматикалық, көне (архаикалық) формалар «Шыңғыс-наме» және 
«Тәварих-и мусиқиун» ескерткіштері тілінде көп кездескенімен, ол негізінен 
жалпыхалықтық тілге негізделген. Жазба ескерткіштердің тілі, жалпы алғанда, 
шағатай дәуірінің және одан кейінгі классикалық жазба әдеби тілдің морфологиялық 
ерекшеліктерін сақтаған. Алайда бірқатар грамматикалық көрсеткіштер азын-аулақ 
өзгерістерге ұшыраса, енді бірқатары жаңа сапалық өзгерістерге түскен.
Кілт сөздер:
Ескерткіш, тіл, грамматикалық категория, жазба ескерткіштер 
тілі, «Чингиз-наме», «Таварих-и мусиқиун». 
 
Summary 
The language of written sources started linking medieval Turki and modern Turkic 
languages. Research of concrete morphological particularities of the monuments has great 
significance in determining historical interactions and formation of the development of 
medieval and modern Turkic languages. When comparing languages of monuments 
«Chingiz-name» (ХVІ c.) and «Tawarih-i musiqiyun» (XІX c.) with medieval and modern 
Uyghur languages, including morphological perticularities of the texts of the monunent, we 
can reveal continuity between Old Uyghur literary language and modern Uyghur language. 
The article examines languages of the monuments «Chingiz-name» (ХVІ c.) and 
«Tawarikh-i mussiqiyun» (XІX c.). The language of «Chingiz-name» exposes
*
филология ғылымдарының кандидаты, Р.Б.Сүлейменов атындағы Шығыстану институты, 
Алматы/Қазақстан. 
Candidate of philological sciences, 
Institute of Oriental Studies named after R.B. Suleimenov. 
Almaty-Kazakhstan. E-mail:  
khalminam@mail.ru
 

60