С-форма, ДНҚ 66% ылғалдылықта болғанда литий иондарынын қатысуымен
түзіледі. Оның бір орамында Д-ДНҚ-мен салыстырғанда негіздер жұбы аз.
Бұлүш формаларда нуклеотидтер бірізділігінен тəуелсіз барлық ДНҚ-лар бола
алады. Келесі пішіндер негіздер жұптарының ерекшелігіне байланысты ғана ДНҚ-лары
болады.
Д жəне Е-пішіндерде (мүмкін, бір пішіннің əртүрлі варианттары болуы ықтимал)
бір орамда əлдеқайда аз жұптар (8 жəне 7,5) болады жəне тек ДНҚ құрамында гуанин жоқ
молекулаларында табылған.
Z-пішін классикалық құрылымдағы топтардан мүлде өзгеше. Бұлформа - сол
шиыршықты, ал басқалары оңға қарай шиыршықталған. Оның орамында жұптар саны
көбірек, яғни аз шиыршықталған жəне жіңішкелеу. Өзінің атын шиыршықтың бойында
қант-фосфат желісінің зигзагты (zigzag- ирек) орналасу түріне байланысты алған. В-
формадағы ДНҚ-ның иілімі жатық.
Z-формалы қос шиыршықтар пурин-пиримидин бір ізділік кезектесе орналасқан
полимерлерде табылған. Осыған дейін ДНҚ-ны біз оқшау жеке құрылым ретінде қарадық.
Шындығында ол белоктармен байланысты, ал белоктар В-пішіннің Z-пішініне айналуына
бірсыпыра əсер етуі мүмкін. Мысалы, гистондармен байланыстағы ДНҚ (эукариоттық
ядродағы негізгі хромосомалық белоктар) бір формадан екіншісіне ауыспайды, ал бос
ДНҚ-да сондай жағдайда байқалады. Сөйтіп, invivoZ-ДНҚ түзілу үшін басты шарттың
бірі, оның құрылымын тұрақтандыратын ерекше белоктардың қатысуы мүмкін.
Қос шиыршық супершиыршықталуы (лат. "super" - шамадан тыс деген ұғым)
мүмкін. ДНҚ жөнінде біз осыған дейін желінің бойына орналасқан қос тізбекті молекула
ретінде сөз қылдық. Алайда ДНҚ сақина тəріздес молекула немесе соған ұқсас түрде
болуы мүмкін. Кішкене вирустардың геномы шынында сақина түріндегі ДНҚ, мүнда қос
шиыршықтың екі тізбегі үздіксіз шеңбер түзеді. Бактериялық жəне эукариоттардың
геномдарында ДНҚ үлкен тұзақ тəрізді болады. Мүнда ең бастысы мынада: əрбір түзақтың
түбі тұйықталған сондықтан бос үштар қалмайды. Қос шиыршықтың бұлформасының
маңызы оның құрылымға қосымша тұрақты тежеу салуында. Егер қос тізбекті ДНҚ-ны
қос шиыршық осімен айналдырса, онда суперорамдар пайда болады. Мысал ретінде
резина таспасын келтіруге болады. Оны өз осінде айналдырса тығыз кернеулі құрылым
пайда болады (қос шиыршық) əр жерлерінде крест тəрізді құрылымдар түзіледі.
Бұлкездекөрсетілгендей кескін шығады.
Əрдайым супершиыршық үйымдасқанда жіпшелер өз осінде айналады жəне супер
орамдар көбейген сайын иірімдер күшейе береді. Супер орамдар жасау үшін қай бағытта
бұрсақта резина таспаларына бəрі бір (резина таспасының екі шеті бірдей). Бірақ қос
шиыршық -онсыз бұралған құрылым (қос тізбектің айналымынан көрініп тұр), сондықтан
оның бұрауға əсері, қалай қарай бұралатынына байланы-сты.
Теріс супер орамдар ДНҚ-ның өз осінде сағат тіліне қарсы - қос шиыршықтың оң
орамына кері бағытта оралады. Бұлнегізінен бұралу күшінің кернеуін біраз осалдатып, қос
шиыршықтың құрылымын реттейді. Осыдан екі негізге бүрышы доғал орам немесе тіпті
ДНК негіздерінің жұптасуы бұзылуыы мүмкін. Теріс орамды ДНҚ толық бұралынбаған
деп аталынады.
Достарыңызбен бөлісу: