іргелес байласым, яғни өзара
іргелес сөйлемдер арасында орнаса, екіншісі -
алшақ байласым, араларында бір не бірнеше сөйлем орналасқан синтаксистік
бірліктердің арасында жүзеге асады. Іргелес және алшақ байланыс
түрлері мәтін бөліктерін бір мағыналык-құрылымдык тұтасымга
ұйымдастыруда үлкен қызмет атқарады.
Мэтіндегі байласымды жүзеге асырушы яексика-грамматикалык
амал-тәсілдер - есімдік, тэуелдік жалгау, үстеу, шьшау, қыстырма,
синоним, антоним сөздер, етістіктің бірьщ ғай шақ түлғасы,
синтаксистік паралельділік, түрлі қайталауларт.б.
Мэтін
лингвистикасында
мэтіннің құрылымдык
б ірлік терін ің
байласым ын жүзеге асыруға катысатын қүралдар субституттар мен
дейксистер, скреп сөздер немесе шегеңдеуіштер
(Ж .Қайш ығүлова
термині)деп аталады.
Субститут (орынбасар) - бір сөздің де, сөйлемнің де не
сөйлемдер тізбегінің де орнына қолданылып, зат, мекен, мезгіл т.б.
атаулардың мағынасында қолданылады. Бүл - орынсыз қайталауды
болдырмау үшін, тілдік бірліктерді ықш амдап жүмсау үшін
қолданылады.
Дейксис (грек, deixis -сіптеме) - тілдік қүралдармен берілетін
сштеме, орнына жүмсалып отырған тілдік бірліктің мағынасына немесе
қызметіне нұсқайды. Оларға есімдіктер, үсгеулер, есімдік пен шылау,
есімдік пен мекендік, мезгілдік ұғымды білдіретін сөздер жатады.
деиксистер мәтіннің алдыңғы бөлігінде қамтьшған хабарға нұсқайды.
егендеуіштерге қыстырма құрылымдар (
мәселен, құдайга шукір, неге екенін цайдам), шьшаулар (
алайда, сондыцтан, бірақ, өиткені т. .) жатады. Ш егендеуіш тердің
с у б с т и т у т т а р м ен дейксистерге қарағанда өзіндік ерекшеліктері бар.
