Эмбриология
жүктеу/скачать 74,12 Mb. Pdf көрінісі
|
Афанасьев
- Бұл бет үшін навигация:
- Афанасьевбойыншакесте): 1 — жасушаларшекарасы; 2 — цитоплазма; 3 — ядро;
- — гемоқылтамырдың эндотелиоцитінің параплазмолеммалық қабаты. Электронды микросурет, үлкейтілімі 80 000 (В. В. Куприянов, Я. Л. Караганов жэне В. И. Козловтар бойынша)
| 405
б г 13 .8 - с у р е т . Қылтамырлардың эндотелийі: а — жазықтық көрініс; б — тік кесінді (Ю. И. Афанасьевбойыншакесте): 1 — жасушаларшекарасы; 2 — цитоплазма; 3 — ядро; в — бүйректің перитубулярлық қылтамырларының эндотелиоциттеріндегі фенестрлер. Электронды микросурет, үлкейтілімі 20 000 (А.А. Миронов бой- ынша); г — гемоқылтамырдың эндотелиоцитінің параплазмолеммалық қабаты. Электронды микросурет, үлкейтілімі 80 000 (В. В. Куприянов, Я. Л. Караганов жэне В. И. Козловтар бойынша): 1 — қылтамырдың қуысы; 2 — плазмолемма; 3 — параплазмолеммалық қабат; 4 — базальды мембрана; 5 — перициттің ци- топлазмасы трансэндотелиалдыктасымалын бейнелейді. Олар кылтамырдын артериалдык бөліміне карағанда, веноздык бөлімінде көп. Органеллалары эдетте аз жэне ядроманы аймакта орналасады. Қылтамырлар эндотелиінін канға караған ішкі бетінде, әсіресе кыл тамырдын веноздык бөлімінде, жекелеген микробүрлер тәрізді ультра- микроскопиялык өсінділері болады. Қылтамырлардың бул бөлімдерінде эндотелиоциттердің цитоплазмасы какпакшалар тәрізді кұрылымдарды кұрайды. Бүл цитоплазмалык өсінділер эндотелийдің бетін ұлғайтады жэне эндотелий аркылы судың тасымалдану белсенділігіне байланысты өз көлемдерін өзгертеді. Эндотелий базальды мембрананың калыптасуына катысады. Эндотелийдін кызметтерінің бірі — тамырларды калыптастыру (неоваскулогенез). Эндотелийлік жа- сушалар өзара карапайым, кұлып тәрізді, көрші эндотелиоциттердің плазмолеммала- рының сырткы табакшаларының локальды бірігуімен және жасуша аралык куыстын 406 13-Тарау. Жүрек-қан тамырлар жүйесі облитерациялануымен бейнеленетін тығыз байланыстарды күрайды. Эндотелиоциттер каннын үю жүйесінің белсендігін арттыратын (тромбопластин, тромбоксан) фактор- ларды және антикоагулянттарды (простациклин және т.б.) өндіреді және бөледі. Эндотелийдін тамыр тонусын реттеуі рецепторлар аркылы да аткарылады. Вазоактивті заттар рецепторлармен байланысканнан кейін эндотелийлік жасушаларда жазык миоциттердің не босаңсу, не жиырылу факторлары өндіріледі. Бұл факторлар ерекше болады және тек тамырлардын жазык миоциттеріне ғана эсер етеді. Қылтамырлар эндотелийінің базальды мембранасы кұрамына IV және V типті коллаген, гликопроте- индер, фибронектин, ламинин және сульфатты протеогликандар кіретін, калындығы 30—35 нм, жартылай өткізгіш, санылаулы, жінішке фибриллярлы табакша. Базальды мембрана тіректік, шектеушілікжәнетоскауылдыккызметтердіаткарады. Эндотелийлік жасушалар мен перициттердін араларында кей жерлерде базальды мембрана жұкарады және үзіледі, ал жасушалар бүл жерлерде бір-бірімен плазмолемманың тығыз байланы- стары аркылы бірігеді. Эндотелиоперицитарлы байланыстың бүл аймағы бір жасуша- дан екінші жасушаға әр түрлі факторлардын өту орны болып табылады. Перициттер. Бүл дәнекер тіндік жасушалардың пішіні көп өсінділі, кыл- тамырларды сыртынан коршай базальды мембрананың екіге жарылған жерін- де орналасады. Кейбір кылтамырлардын перициттерінде эфферентті жүйкелік аяктамалар аныкталған, олардың кызметтік манызы кылтамырлардын диаметрінің өзгеруін реттеуге катысумен байланысады. Адвентициялық жасушалар. Аздифференцияланған жасушалар, перицит- тердің сыртында орналасады. Олар жіңішке коллаген талшыктары бар дәнекер тінінін аморфты затымен коршалған. Адвентициялык жасушалар фибро- бласттардың, остеобласттардың, адипоциттердің және т.б. жасушалардын камбиальды полипотентті ізашарлары болып табылады. Қылтамырлардын жіктелуі. Кылтамырлардын жіктелуінін негізіне эндо- телийдің және базальды мембрананын электронды-микроскопиялык зерт- теулерінің корытындылары алынған. Кылтамырлардын үш түрін ажыратады (13.9-сурет). Кылтамырлардын жиі кездесетін түрі — соматикалық, жоғарыда сипатталған (бүл түрге эндотелиі мен базальды мембранасы түтас кылтамырлар жатады); екінші түрі — фенес- трленген кылтамырлар, эндотелиоциттердін диафрагмамен (фенестрлермен) жабылған санылаулары бар және үшінші түрі — санылаулы кылтамырлар, эн дотелий мен базальды мембрананын үзілген аймактары болады. Соматикалык кылтамырлар жүрек және канкалык бүлшык ет тіндерінде, өкпеде жэне т.б. мүшелерде орналасады (13.10-сурет). Фенестрлі кылтамырлар эндокриндік мүшелерде, аш ішектің шырыш- ты кабыкшасының меншікті табакшасында, коныр май тінінде, бүйректе кездеседі. Санылаулы кылтамырлар кан түзуші мүшелерге, көк бауырға және бауырға тән. Фенестрлер, әсіресе саңылаулар кылтамырдын кабырғасы аркылы макро- молекулалар мен корпускулярлык заттардын өтуін женілдетеді. Эндотелийдін созылғыштығы және коллоидты заттарды өткізгіштігі кылтамырдын, артериалдык бөліміне карағанда, веноздык бөлімінде жоғары болады. Кан кылтамырлары кан мен тіндердін арасындағы негізгі зат атмасу және кейбір мүшелерде (өкпеде) кан мен ауа арасында газ алмасу үдерістерін |