Қыс өтіп, күлімдеп көктем, жарқырап жаз келгенде, шұрқырап жатқан қалың жылқы
жүктеу/скачать 4,57 Mb. Pdf көрінісі
|
OKU SAUAT 2019 (1)-1
| 3-
мәтін D) Музыка жазу арқылы E) Көп әңгімелесу арқылы 1. Пілдер - ежелгі тұмсықтылар тобынан біздің заманымызға жеткен жалғыз жануар. Бұрын олардың түрі 40-қа жеткен болса, бүгінде үш қана түрі бар: Саванналық африка пілдері, африкалык орман пілдері және азиялық пілдер. Пілдің дене тұрқы - 6-8 метр, салмағы 9 тоннадай болады. Олар 70-80 жыл өмір сүреді. Негізгі ерекшелігі - үстіңгі ерніне жалғасқан ұзын ет тұмсығы (хобот). Олар мұны адамдардың қолындай пайдаланады. Сол арқылы заттың иісін біледі, сезеді және орап ұстайды. Піл тұмсығы бір мезгілде 7,5 литр суды ұстап тұра алады. Пілдердің көздері жақсы көрмейді, есесіне олар ешбір жаратылыс сезбейтін иісті сезіп қояды. Оның тұмсығында 40 мыңнан астам рецептор бар. Пілдің кейбір тұстарындағы тері қалыңдығы - 4-5 сантиметр болады. 2. Пілдер мұңаяды, уайымдайды, сағынады, ағайындарына көмектеседі, музыкамен айналысады, сурет салады. Өздерінің дене көлеміне қарамастан олар епті және тез қозғалғыш келеді және олардың тепе-теңдік сақтау кызметі жақсы дамыған. Басқа ірі сүтқоректілер секілді пілдер ыстықка қарағанда салқын жерді жақсы көтереді. Күннің ең ыстық уақытын көлеңкеде өткізіп, денесін салқындату мен жылу алмасуды жақсарту үшін үздіксіз құлақтарын қағады. Олар суға шомылып, өздерінің үстеріне су құйып, батпақ пен шаңда аунағанды ұнатады. Бұл әрекеттер терілерінің құрғап кетуінен, күнге күюден және шыбын-шіркейдің шағуынан қорғайды. 312 3. Пілдер — отбасылық өмірді қадір тұтатын жануарлар. Олардың аналықтары әркашан отбасымен бірге өмір сүреді, өлгенде немесе адамдар ұстап алғанда ғана бөлінуі мүмкін. Олар топ-тобымен жүреді. Топтағы пілдер саны 6 мен 12-нің аралығында болады. Ал аталық пілдер 12 жасқа таяғанда отбасынан бөлініп шығады. Дүниеге жаңадан келген пілдің баласы аяққа тік тұра алады. Салмағы 120 кг-ға жуық болады. Туғанда көзі соқыр болатындықтан, анасының тұмсығына арқа сүйейді. Жаңа туған пілдің өмір сүруге қабілеті болмағандықтан, анасы мен олардың тәжірибелі мүшелері оны үйрете бастайды. Анасы оған бірнеше күтуші таңдап, өзі сүтін көбейту үшін азық жинауға кетеді. Пілдер күніне 100 литр су ішіп, 300 кг шөп жей алады. Пілдер тәулігіне 3 сағат шамасында ғана ұйықтайды. Жалпы олардың өмірінің басым бөлігі тамақ іздеуге кетеді. Яғни, бір тәуліктің 20 сағатын осыған арнайды. 4. Пілдер - Африка мен Азияның қалың ормандарында және ашык өлкелерінде мекендейді. Азия пілдерінін мекендейтін аймағы: Оңтүстік және Солтүстік-Шығыс Үндістан, Шри-Ланка, Непал, Бутан, Бангладеш, Мьянма, Тайланд, Лаос, Камбоджа, Вьетнам, Оңтүстік-Батыс Қытай, Малайзия, Индонезия және Бурней аймақтары. 7. Пілдердің қай мүшесі ең көп кызмет атқарады? A) Аяғы B) Тұмсығы C) Көзі D) Құлағы E) Басы 8. Мәтін мазмұны бойынша пілдер неліктен құлақтарын қағады? A) Күнге күймес үшін B) Шыбын-шіркейден қорғану үшін C) Денесіне батпақ шашу үшін D) Суықтан қорғану үшін E) Жылу алмасуды реттеу үшін 9. Жаңа туған пілге қатысты дұрыс мәліметтер 1. Аяғына тік тұра алмайды 2. Салмағы 120 келіге жуық болады 3. Туғанда көзі соқыр болады A) Бірінші мен үшінші дұрыс B) Бірінші мен екінші дұрыс C) Екінші мен үшінші дұрыс D) Үшеуі де бұрыс E) Үшеуі де дұрыс 10. Мәтін бойынша пілдерге қатысты дұрыс нұсқа. A) Тепе-теңсіз алыптар B) Азиялық алыптар C) Еуропалық алыптар D) Африкалык епсіздер E) Сахаралык епсіздер 11. Пілдер 1 тәуліктің қанша уақытын ұйқыға арнайды? A) Төрттен бірін. B) Екіден бірін. C) Үштен бірін. 12. Пілдердің қай мүшесі нашар дамыған? A) Есту мүшесі B) Дәм тату мүшесі C) Көру мүшесі D) Алтыдан бірін. E) Сегізден бірін. D) Қозғалыс мүшесі E) Сезу мүшесі жүктеу/скачать 4,57 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|