8-сынып. 6-БӨлім. Тыныс алу docx

АЛТЫНШЫ БӨЛІМ
ТЫНЫС АЛУ
&25. Газ алмасу
● Ағза мен қоршаған орта арасындағы газ алмасу үдерісі: тыныс алу
● Қан тамырлар жүйесі мен тыныс алу жүйесі бірігеді: кардиореспираторлық
жүйеге
●
● Тыныс алу жүйесі:
-
мұрын қуысы (кеңсірік)
-
жұтқыншақ
-
көмей
-
көмекей
-
кеңірдек
-
оң жақ өкпе
-
бронхылар
-
сол жақ өкпе
-
қабырғааралық бұлшық еттер
-
кеңірдектің шеміршекті сақинасы
-
қабырға
-
көкет
● Өкпеден басқа барлық тыныс алу мүшесі аталады: ауа жолдары
● Өкпеде жүзеге асырылады: оттектің қанға түсуі, қаннан көмірқышқыл
газының шығарылуы
● Ауа өкпеге енеді: бронхы арқылы
● Бронхиолалар аяқталады: өкпе көпіршіктері– альвеолалар арқылы
● Əрбір альвеола қоршалған: қан капиллярлары торымен
● Көмірқышқыл газын беріп, оттекті қосып алады: гемоглобин
● Газ алмасу жүреді:
-
альвеола қабырғасы арқылы
-
вена капиллярлары арқылы
● Альвеолалардың қызметі:
-
өкпе бетінің ауданын ұлғайту
-
ұяшық тəрізді жасау

-
газ алмасуды жүзеге асыру
● Атмосфера ауасының құрамы:
-
азот 78,09%
-
оттек 20,95%
-
көмірқышқыл газы 0,03 %
-
● Өкпе арқылы өткен кездегі ауа құрамындағы газдар мөлшері:
-
оттек 16%
-
көмірқышқыл газы 4 %
-
азот 78,09%
-
● Ауа құрамындағы мөлшері өзгермейтін газ : азот (78,09%)
● Ұлпа жасушаларына қарағанда оттек көп қан тамыры: артерия
● Капиллярлардың қабырғасы арқылы оттек өтеді: ұлпа сұйықтығына
● Жүрекке, содан соң өкпе артериясы арқылы кіші( өкпе) қан айналым
шеңберіне түседі: вена қаны
&26.Тыныс алу жəне тыныс шығару механизмдері. Кеуде қуысының
механизмдері
● Тыныс алу жəне тыныс шығару механизмдері реттеледі: нейрогуморальды
жолмен
● Тыныс алуды реттейді: орталық жүйке жүйесі

● Тыныс алу мен тыныс шығарудың ырғақты ауысымын реттейтін ми: сопақша
ми
● Қанда СО
2
концентрациясы артқан кезде қозатын арнайы жасушалар:
хеморецепторлар
● Хеморецепторлар орналасқан: қолқа мен ірі артерияларда
● Кеуде қуысының көлемі азаяды: тыныс шығарған кезде
● Тыныс орталығы жүзеге асыратын рефлекстер: қорғаныш рефлекстері:
жөтелу, түшкіру
● Тыныс алу орталығынң жұмысына əсер етеді: қанның химиялық құрамы
● Тыныс алудың жиілеуіне əсер ететін бүйрекүсті безінің гормоны: адреналин
● Тыныс алу қозғалыстарын жүзеге асырады:
-
қабырғааралық бұлшық еттер
-
көкет (диафрагма)
● Тыныс алу кезінде қабырғаларды көтереді: қабырғааралық бұлшық еттер
● Өкпені алға жəне жан-жағына созады: қабырғааралық бұлшық еттер
● Кеуде қуысын құрсақ қуысынан бөліп тұратын күмбез тəрізді бұлшық ет:
көкет (диафрагма)
● Көкет жиырылған кезде:
-
көкет төмен түседі
-
құрсақ қуысының мүшелерін төмен қарай итереді
-
өкпені төмен қарай тартады
-
кеуде қуысының көлемі артады
-
өкпедегі қысым төмендейді
● Тыныс шығарған кезде:
-
кеуде қуысы мен өкпенің көлемі кішірейеді
-
көкет жоғары көтеріледі
-
ауа жолдары арқылы ауа сыртқа шығады
● Тыныс алу кезінде қабырғааралық бұлшық еттер едəуір белсенді болса,
мұндай тыныс алу типі: кеуделік
● Тыныс алудың кеуделік типі кездеседі: əйелдерде
● Ер адамдардағы тыныс алу типі: құрсақтық
● Тыныс алу кезінде көкет едəуір белсенді болдаы: құрсақтық тип
●

&27. Өкпе жұмысының көрсеткіштері. Тыныс алу гигиенасы
● Терең тыныс алғаннан кейін шығаратын ауа көлемі: өкпенің тіршілік
сыйымдылығы (ӨТС)
● Əйелдердегі өкпенің тіршілік сыйымдылығы: 2,7 л
● Ер адамдардағы өкпенің тіршілік сыйымдылығы: 3,5 л
● Өкпе жұмысының маңызды көрсеткіші: ӨТС
● Өкпенің тіршілік сыйымдылығын өлшейтін аспап: спирометр
●
●
Адам қалыпты тыныс алғанда жұтатын, шығаратын ауа көлемі: 500 см
3
●
Орташа тыныс алу көлемі:(0,5 л) 500 см
3
●
Ауаның қосымша көлемі: (1,5 л) 1500 см
3
● Адам қалыпты тыныс шығарғаннан кейін шығаратын ауа мөлшері: қордағы
көлем
● Қордағы көлем: 1-1,2 л
● Адам қайтыс болғаннан кейін де өкпеде қалатын ауа мөлшері: қалдық көлем
● Жаңа туған нəрестенің 1 минуттағы тыныс алу қозғалысы саны: 60
● Ересек адамдардың қалыпты жағдайдағы тыныс алу қозғалысы саны: 16-18
рет
● Қан тамырларының тарылуына себепші болады: никотин
● Тыныс алу жолдары қабынады: темекі түтінінен
● Темекі түтіні əсерінен бұзылады: С дəрумені, қанға енетін заттар