Зейнолла Сұлтанов Қуаныш Тұяқбаев Қанат Шеңгелбаев Бақытжан «МӘдени мұРА» Ұлттық стратегиялық жобасын жүзеге асыру жөніндегі қОҒамдық кеңес 4
дәрул бақиға рихлат еткен мәселесі»
жүктеу/скачать 1,94 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- «Сейітбаттал»
- «Жүсіп−Зылиханың»
- «Қисса қырық уәзір»
- «Қисса Таһир—Зүһра»
- «Қисса Қыз Жібектің хикаясын»
| дәрул бақиға рихлат еткен мәселесі» дастанын 1896 жылы
Ж.Шайхысламұлы Қазанда жариялаған. Өзі айтқандай Ж.Шайхысламұлы бұл дастанды да «Қисса анхазірет Расул дың Миғражға қонақ болғаны» дастанымен бірге Қазандағы до сы Ахметкәрім деген ноғайға жіберген. Бұл үзіндіде Расул Аллаға ең жақын сегіз адам түс көріп, оны хазірет Пайғамбардың өзіне жорытады. 27. «Сейітбаттал» дастанын бұрынғы Бөкей ордасына қа- расты, қазіргі Атырау облысынан шыққан шайыр, молда Маң - қыстау Тыныштықұлы жырлаған. Аталған нұсқа 1908 жы- лы Қазандағы Император Университетінің баспаханасында жарық көрген. Көлемі—386 бет. Баспаға дайындаушы, яғни шығарушысы—белгілі баспагер Шамсидин Хұсайынов. Дастан үзіндісінде Қайтұр патша түс көріп, мұсылман бола- ды. 28. «Жүсіп−Зылиханың» қолына түскен бір нұсқасын ақын Жүсіпбек Шайхысламұлы жазып алып, өңдеуден өткізген. Дастан «Қисса-и хәзірет Жүсіп ғәләйһиссәләм мен Зылиха- ның мәселесі» деген тақырыппен 1898, 1901, 1904, 1907 жыл- дары Қазандағы Университет, ал 1913 жылы Домбровский бас паханасында, 1918 жылы «Орталық» баспаханасында Ш.Құсайыновтың басып шығаруымен жарық көреді. Жүсіп пайғамбарға арналған дастанда түс көру мотиві шығарманың басты өзегіне айналған. Бірінші үзіндіде он бір жастағы Жүсіптің пайғамбарлық туралы көрген түсі берілген. «Фаслу Мәлік бин Дұғар түс көргені» атты үзіндіде Мысыр саудагері Мәліктің көрген түсі баяндалады. Дастаннан берілген үшінші үзіндіде зынданда жатқан Жүсіптің жанындағылар-
380 ТҮС ЖОРУ ЖӘНЕ ЫРЫМДАР дың түстерін жорыған тұсы берілді. Ал төртінші үзіндіде Жүсіп пайғамбар Мәлік Риян патшаның түсін жориды. 29. «Қарқабат» дастанының бұл нұсқасын халық ауыз әдебиеті үлгісінде бірінші жырлаған—халық ақыны Нұралы Нысанбайұлы. Жинаққа еніп отырған мәтінді халық ақыны Б.Бектұрғановтан З.Сейітғаппарова жазып алды. Қолжазба ӘӨИ-дің Қолжазба қорында (Ш.309) сақтаулы тұр. Үрімнің патшасы Қарқабат бір перзентке зар болып, аян-түс көріп, әйелі жүкті болады. Дастаннан берілген екінші үзіндіде Қарқабат патша өлгеннен кейін уәзірі Зұлмат патша болып, түсінде тағынан таятынын көргені баяндалады. 30. «Қисса қырық уәзір» құрамына кіретін хикая, аңыз, әңгімелерді алғаш рет жүйелеп дастанға айналдырған— Шайқызада Ахмет Мысыры деген адам. Содан кейін «Қисса қырық уәзір» қиссасы 1911 жылы Қазан қаласында басылып шықты. Қиссаны жариялаған ақын—Ақылбек Сабалұлы. Томға енген дастаннан үзінді осы нұсқа негізінде әзірленді. «Мың бір түн» сюжетінен алынған бұл дастан үзіндісін де патшаның тоқалы өгей баласына ғашық болып, көрген түсте рін патшаға айтып, балаға жала жабатын кездері баяндалады. 31. «Қисса Таһир—Зүһра» дастанын ХХ ғасырдың бас кезінде өмір сүрген «қиссашыл» ақындардың бірі—Ақылбек Сабалұлы жырлады. Бұл—басынан аяғына дейін өлеңмен жа- зылған, көркемдігі тәуір, оқиғасы қызықты құрылған шығар- ма. Қазанда 1911 жылы басылып шыққан. Таһир түсінде Зүһраға бармақшы болады. Сол кезде жи- ырма қара төбет Таһирды қаумалап алады. Таһир амалсыздан қашпақшы болғанда, артынан екі ит ере қуады. Сол кезде Таһир оянып кетеді. Таһир көрген түсін Зүһраға өлеңмен айтып бе реді. Зүһра Таһирдің түсін жорып, назым айтады. 32. «Қисса Қыз Жібектің хикаясын» 1900 жылы Қазан қа- ласында Жүсіпбек Шайхысламұлы жариялаған. Бұдан кейін де бірнеше мәрте қайта басылды.
380 381
ҒЫЛЫМИ ҚОСЫМШАЛАР Жыр үзіндісінде Төлегеннің қаза болатынын түсінде көріп, жеңгесіне айтып жатқан тұсы баяндалады. 33. «Қыз Жібек» жырының Мұсабай жырау нұсқасы ОҒК- ның Сирек қорында (Ш.35. РФ) сақталған. Үзіндіде Жібектің түсін Сансызбайдың жорыған тұсы баян- далады.
жүктеу/скачать 1,94 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|