П у бли ка сы м әдениет, а қ п а ра т ж ә н е қ о ға м д ы қ к е л іс ім м и н и с т р л іг ін щ м ем л е к етт ік тілді дам ы ту бағдарламасы
жүктеу/скачать 38,54 Mb. Pdf көрінісі
|
kazak grammatikasy fonetika sozzhasam morfologiia sintaksis
| С ӨЗЖ АСАМ ДЫ Қ САТЫ
281 Алайда 5-6 -сатыдарда сөзж асам ды қ тарам кездеспейді. Қорыта келгенде, тік қатар бойынш а сөзжа- самдық саты құрамында 1-2-саты ларда сөзжа- самдық тарамның жиі кездесетіні анықталды. Тік қатардағы сатылардағы әр сатыдағы ту- ынды сөздердің саны да түрліше болады. Ең құра- мы күрделі, аумағы кең саты - екінш і саты деп санауға болады. 60 сөзжасамдық ұяға жасалған талдау 2-сатыда 555 туынды түбір сөз ж асалға- нын көрсетті. Осы ұялардың 1-сатысында 313 туынды түбір сөз жасалған, 3-сатысында 199 ту- ынды түбір сөз ж асалған. Ал төртінш і сатыда тек 46 туынды түбір сөз ж асалған, 5-сатыда 3 туынды түбір сөз ж асалған. 6-саты бұл ұяларда мүлдем болған жоқ. Бұл талдау ең өнімді саты - екінш і саты екенін көрсетті. Екінші орында 1-саты өнімділік корсетті. Үшінші оры нға 3-саты 199 туынды сөзбен шықты. Қалған сатылардың бэрі онімсіз екені анықталды. Сөзжасамдық ұялардың екінші жэне бірінші мен 3-сатылары туынды сөздердің жасалатын негізгі орны екені байқалды. Бұл 60 сөзжасам- ды қ ұяның сатыларыны ң көрсеткіші негізіндегі қорытынды. Тілдегі барлық сөзжасамдық ұя тек- серілгенде, қандай нэтиже берері белгісіз, бірақ 2-сатының туынды сөз жасаудағы өнімділігі ж о- ғары екені ерекше аңғарылады. С өзж асамды қ сатыны ң тік қатардағы құра- мындағы туынды сөздер негізінен түрлі сөз та- бына қатысты туынды түбір сөздерден құралады. М ысалы, аз деген салт етістік негізіндегі сөзжа- самдық ұяны алсақ, оның құрамындағы туынды создер зат есім, сын есім, етістік сөз таптары на жатады. М ысалға етістік жэне есім негізіндегі созжа- самдық ұялар келтірілді. Екі ұядағы сатылардағы туындылардың түп негізі екі соз табына қатыс- ты лы ғы на қарамастан, олардан туынды зат есім- дер де, туынды етістіктер де, туынды сын есімдер де жасалған. Бұл бір сөзден түрлі сөз табына қаты- сты туындылардың жасалаты нына байланысты. Тілде зат есім сөздерден етістік, сын есім, үстеу сөздер жасала беретіні, сол сияқты етістіктен зат есім, сын есімдер де ж а с аіа беретіні белгілі. Ол заңдылықты мы салға келтірілген сәзж асам ды қ ұяларда анықтады. Олай болса, сөзжасамдық ұя- 1 -саты 2-саты 3-саты аздыр - етістік азғын - сын есім азғыр - етістік аздырыл - етістік аздырт - етістік аздыруіиы - зат есім азғындық - зат есім азғында - етістік азғырушы - зат есім азғырыл - етістік азғырғыш - сын есім азғындан - етістік азғындат - етістік Келесі м ы салғазй//деген есім түп негізден ж асалған сөзжасамдық ұяны келтірейік. 1 -саты 2-саты 3-саты заңгер - зат есім заңдан - етістік заңдас - етістік заңды - сын есім заңды қ- сын есім заңқой - сын есім заңсы з- сын есім заңіиы - зат есім заңшыл - сын есім заңгерлік - зат есім заңдандыр - етістік заңдастыр - етістік заңдастырыл - етістік заңдылық - зат есім заңқойлық - зат есім заңсыздан - етістік заңсыздық - зат есім заңіиылдық - зат есім заңдандырушы - зат есім заңдастырушы - зат есім заңсыздандыр - етістік |