-аш ақ//-еш ек. Сөзж асамды қ бұл ф ормант-
тың жалғанымды қ аясы қазақ тілінде жалпы кең
емес.
-аш ак//-еш ек - өзінің лингвистикалы қ та-
биғаты, сөз таптық тегі жағынан көбіне-көп сын
атаулары ж асамына бейім жұрнақ. Тілімізде ол
арқылы ж асалған кейбір сын атаулары қазір зат-
тық сипат алып (субстантивтеніп), әуелгі атрибу-
тивтік сапасынан ажырай түскен. Мысалы,
бола- шак, келешек дегендер - міне сондай жасалымдар.
Екеуін де лексикалы қ мазмұны дербестігі ж ағы -
нан әбден сараланған, толық мэнді туынды түбір
зат атауы деуге болады. Ал бұлармен салыстыр-
ғанда,
берешек, алашак, көрешек дегендерден дәл
сондай деңгейлі субстантивтену, дәл сондай дәре-
жедегі затгық тиянақты лы қ байқалмайды.
Бірақ тіл білімінде сөзжасамдық бұл
-а ш а к // -ешек ж ұрнағы келер ш ақ
-ар ф орм анты ны ң
ықш амдалған (редукцияланған) -ог//-е н ұ с қ а с ы
мен кәдімгі “у ақы т” м ағы насы нда қолданыла-
тын
шак лексем асы ны ң қосындысы болып та-
былады.
-а. Бұл ф ормант қазақ тілінде үш-төрт қана
түбір етістікке ж алғанып, туынды (жаңа) сөз жа-
сайды. М ысалы ол
жыр етістігіне қосылып, гео-
графиялықжь//?ятерминін жасаса, “не жаздым” ,
“жаздым, ж аңылдым” сияқты сөз орамдарында-
ғы
жаз лексемасы да солай
-а ж ұрнағы арқылы
“кара” мағынасын білдіретін
жаза дейтін заңтер-
миніне айналған. Ал
айнал етістігі осы
-а ф ор-
мантын қабылдап,
айнала дейтін белгілі бір
кеңістік ұғымына ие болған да,
аша, т аға (аттың
тағасы ) туылымы нақты лы зат атауы (аш + а,
тақ+а) ретінде қалыптасқан.
Мал-баска түгел тол- ған айналасы (Торайғыров).
