П у бли ка сы м әдениет, а қ п а ра т ж ә н е қ о ға м д ы қ к е л іс ім м и н и с т р л іг ін щ м ем л е к етт ік тілді дам ы ту бағдарламасы



Pdf көрінісі
бет701/879
Дата03.12.2023
өлшемі38,54 Mb.
#133403
1   ...   697   698   699   700   701   702   703   704   ...   879
Байланысты:
kazak grammatikasy fonetika sozzhasam morfologiia sintaksis

тұр, жа-
тыр, 
жүр 
деген 4 етістік те тікелей жіктеледі. 
Бұның өзі бұл төрт етістік түбір емес екендігін
етістіктің белгілі бір грам м атикалы қ тұлғасы 
екендігін аңғартады. Үшіншіден, етістіктің жікте- 
летін тұлғаларының өзіне жіктік жалғау біркелкі 
жалғанбайды. Әрине, бұлай болуы тегін емес. Бір 
ж ағы нан, жеке сөз табы ретінде етістіктің өзі сан 
салалы, күрделі екенін корсетсе, екінші жағынан, 
жіктік жалғаудың грамматикалық мағы насы , әр 
ж аққа байланысты түрлену жүйесі, сөйлемде ат- 
қаратын қызметі, синтаксистік қатынасты білдіруі 
бір кезде, бір түрлі, бір ы ңғайда қалыптаса қой- 
м ағаны н көрсетеді. Ж іктік жалғаудың осындай 
әр ж ақты лы қ сип аты н ы ң себебін бір сөзбен 
дәлелді түсіндіру өте қиы н. Етістіктің қай түрін 
(тіпті есімдерді де) жіктесек те, я ғн и жіктелу 
үлгісінің қай түрін сөз етсек те, жіктік жалғауы-


522
М ОРФОЛОГИЯ
нын сөзге ж алғануы ж ағы нан да, сыртқы түр- 
тұлғасы ж ағы нан да, басқа сөзбен (предикаттық 
субъекгімен) байланысы жағынан да, бірінші және 
екінші жақ бір түрлі, ал үшінші ж ақ өзінше бөлек 
екені байқалы п тұрады. Бұл - тек 1,2-жақтың 
сөйлеуші мен тыңдаушы, ал 3-жақтың бөгде бо- 
луымен ғана емес, соны м ен бірге ш ығу, қалы п- 
тасу тарихымен, қолданылу ерекшеліктерімен де 
байланысты. Айталық, 1-2-жақ жіктік жалғаула- 
ры ж іктеу е с ім д ік т е р ін е н
(-м ы н , -м ін , -бын,
-бін, -пын, -пін 
тұлғалары
мен 
д еген н ен , 
-сың,
-сің, сен 
д егеннен, 
-сыз, -сіз, 
с ізд еген н ен , сон- 
д а й -а қ біз сөзінен 
-мы з, -м із, -быз, -біз, -пыз,
-піз 
сендер дегеннен 
-сыңдар, -сіңдер, сіздер 
де- 
геннен 


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   697   698   699   700   701   702   703   704   ...   879




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет