Адам физиологиясы
жүктеу/скачать 28,52 Mb. Pdf көрінісі
|
Адам физиологиясы
| шаласана (подсознание).
Оған санадан тыс шығарылган автоматты қимыл дагдылары, ішкі агзалардыд қызметі мен реттелуі, эмоциия реңкі мсн олардың сырткы көрінісі, мотивациялық келіспеушілік жатады. Шаласана адамды артық энергия шыгынынан сактайды, оны ышқынудан коргайды. Шаласана нсмссе деисана (бессознательное) бірінші дсцгсйі - адамның оз денесін, тіршілігін психикалык санасыздықгіен бақылауы. Екінші дсңгсйі адамның ұйықтамай жүрген кезеңіне ұксайтын үрдістер. Оның үшінші деңгсйі адам рухының жогары ссргсктігінде жетілетін көрксмдік гылыми және басқа сезімталдық психикалык үрдістсрден көрініс табады. Екінші топ - асқынсана (сверхсознание) немесе интуиция. Ол сана бақыламайтын шыгармашылық нүрлану (инсайт), болжам. жорамал, аңғару, шамалау қасиеттерін қалыптастыратын тетікгерден тұрады. Инеайт - адам өзі ұзақ уақыт табандалықнен нәтижссіз сңбск сткен немесе көп ойлаган ісінің шешімін кенеттен тауып аңгаруы (мэселсн Д.И. Менделеевой химиялык заттардың кестесін түс көріп жасауы). Асқынсананың негізі - зерде іздерін оңдеп, жацаша күрамы стар амалдар табу, жаңа уакытша байланыстар жасау, аналоітар қүрастыру. Ол гылыми жаңалыктар ашуга, көркем шыгармалар жазуга, өнср туындыларын жасауга ықпалын тигізсді. Сана мен таным үрдісінде эмоцияның мәпі өте зор. Адам эмоция мен сезімі арүылы акиқат болмысқа өзінің арнайы ыңгайын білдірсді. Сонымен бірге адам коршаған болмысты жандандыруга саналы іс-эрекет жасайды. Сананың практикалык қимыл-әрекетке багытталуы, оның маңызды бір саласы - адам ыркын күрайды, Ырық дегеніміз - киындықтарды жеңуге арналган саналы, максат~1 п~-ихикалык іс-орекет. Ол адамның талаптарын, мақсат-мүдделерін, істерш жүзеге асырады. Көп жылдар бойы сана үлксн ми сыңарлары кыртысы, ал шаласана орталық жүйке жүйесінің төменгі бөліктері аркылы атқарылады деген пікір болды. Алайда олар мидың барлық кұрылымының бірлестірілген іс-орекеті, ягни, ми қыртысы барлык рефлекстік әсерленістерге катысады. Мидың бірлестіру (интеграция) іс-әрскеті үш нсгізгі эрскеттік жүйснің озара әсерлерінен күралады. Біріншісі - акпарат кабылдайтын жоне оңдейтін сезім жүйесі (талдагыштар). Екіншісі - жүйке жүйесін белсендіретін мидың түрлендіріс (модуляция) жүйесі (лимбия жүйесі. торлы кұрылым). Үшіншісі - мінез-кұлыкты багдарлайтын. іске косатын және бакылайтын - кимыл-эрекет жүйесі (козғалыс талдагышы). Әрбір шартты рефлекстік әсерленіс, оның ішңде екінші сигналдык жуйеде. шаласана деңгейінде іске косылады. Кез келген акпарат санага жетпестен. мидын тиесі беліктерінде талдаудан өтеді. Бүл адамдарда жогары жүтпсе. психикалык іс-әрекетішң. саналы және шаласаналы, көріністеріне мидын түтас катысатыдыгын кәрсетеді. 4 9 6 Адамнын мұндай екі сатылы қүрылымы организм мен ортаның үздіксіз қарым-қагынасын қамтамасыз етеді. Сана мен шаласана тудыратын нейрофизиологиялық қүбылыстардың арасында жылжымалы (динамикалы) тепе-теңдік болады. И.П. Павловтың айтуынша, шаласана деңгейінде пайда болатын элсіз тітіркенудің сергітетін ықналы ми қыртысының кызметін, жүмыскерлігін күшейтеді. Жаңа, көп акпарат мидың шала саналык сатысы сананың бүкіл пәрменін қосатын бағдарлама жасайды. Егер шаласананы ақнараттық талдау мен өңдеуден айырса, саналық эрекет болмай қалады. Сондықтан да гісихикалық ауытқулар немесе жагымсыз өзіндік эсерленушілер тууы мүмкін. Дсні сау адамда ішкі агзалардың тартты рефлекстік реттелуі де шаласана деңгейінде атқарылады. Ішкі агзалардың интерорецепторына эсер ететін үйреншікті тітіркендірулерден шығатын мәліметтер ми қыртысына жетіп талданады. Бүл ишаралар организмнің мінез-құлығын өзгертетін шартты рефлскстердің негізі болуы ықгимал. Мүндай күйлер адамның өзіне түсініксіз болады ("куңгірт сезш"). Осы тітіркендірістердің әсері күшейсе, акпараттар санаға жетіп, организмнің сәйкес аймақтарындағы жаман хапды баяндайды. Ол науқастарда эртүрлі өзіндікк сезулер мен шағымдар туғызады. Шаласана әсерленіс, мінез-қүлыктык жэне психикалык іс-эрекеттің баска түрлері сияқты, себеп пен салдар катынасы заңдарына багынады. жүктеу/скачать 28,52 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|